Evropa da se prilagodi ili atrofira
Svijet ulazi u period u kojem pravila koja su se nekada podrazumijevala više ne važe, a EU hitno treba da izgradi model moći koji će joj omogućiti da oblikuje nove saveze i odvraća protivnike
Globalni poredak pod vođstvom SAD, koji je pred raspadom, možda neće biti zamijenjen sličnim jedinstvenim i dominantnim poretkom, a strateška kultura i sredstva Evrope su krajnje neprikladni za takav novi svijet.
Dok se američka hegemonija suočava sa sve većim izazovima, ne samo iz Kine, već i manjih, ali efikasnih sila, svijet ulazi u period bez ključnog dogovora o pravilima koji se podrazumijevao od Drugog svjetskog rata. Ovaj period će vjerovatno biti obilježen porastom vojnih sukoba, ekspanzionističkim revizionizmom, ekonomijama zasnovanim na konceptu nulte sume, izolacionizmom, nacionalizmom i protekcionizmom.
Zapadna Evropa je u naročito nepovoljnom položaju, budući da je skoro tri generacije imala izuzetnu korist od američke “mirovne dividende”, koja ju je oslobodila od angažovanja u politici “tvrde moći”, dok joj je sa druge strane omogućavala da ubira plodove globalne ekonomske integracije i saradnje.
Nije oduvijek bilo ovako. Neke od vodećih članica Evropske unije dominirale su u takmičenju velikih sila u devetnaestom vijeku, efikasno projektujući ekonomsku, vojnu i političku moć.
Izazov sa kojim se EU suočava nije samo u potrebi da ponovo pregovara o uslovima transatlantskih odnosa kako bi osnažila Evropljane uz zadržavanje angažmana Sjedinjenih Država, ili da “osigura savez od Trampa”. Unija mora da osmisli sopstveni model moći za dvadeset i prvi vijek - model koji će joj omogućiti da očuva i unaprijedi svoj kolektivni ekonomski položaj, dok istovremeno stvara novu mrežu globalnih partnerstava i odvraća sve snažnije protivnike. A vrijeme je ključni faktor, s obzirom na to da jedina preostala moćna osobina EU - njena ekonomska snaga - sve brže opada.
Suverenitet, teritorijalni integritet, međunarodno pravo, kao i trgovina i ekonomska saradnja, koji su bili stubovi poretka poslije Drugog svjetskog rata, pretrpjeli su ozbiljne udarce u protekle dvije decenije. Ponekad od strane rivalskih sila poput Rusije, Irana ili Kine, a ponekad i od Sjedinjenih Država.
Postoji mnogi jasni pokazatelji da se svjetski poredak urušava: od američke invazije na Irak, nekažnjene upotrebe hemijskog oružja u Siriji, širenja nuklearnih kapaciteta u Iranu i Trampovih trgovinskih carinskih ratova, do kineskog podrivanja slobode plovidbe, ruske agresije, zaobilaženja sankcija od strane Turske i Ujedinjenih Arapskih Emirata, kao i izraelskog nepoštovanja međunarodnog prava uz podršku SAD-a.
Dobra vijest je da evropske zemlje i EU imaju poluge koje mogu iskoristiti da se suoče s ovim izazovima. Blok bi mogao iskoristiti svoj status normativne i ključne trgovinske sile kako bi redefinisao trgovinske uslove, podstakao inovacije i ojačao svoj položaj u naprednim tehnologijama, te predvodio svijet u zelenoj tranziciji kroz obostrano korisnu saradnju. Međutim, EU se suočava s visokim rizikom stagnacije ukoliko ne dođe do kopernikanske revolucije u načinu na koji definiše svoje strateške interese, generiše bogatstvo i rast, te koristi tvrdu vojnu moć, uključujući ponovno upoznavanje s konvencionalnim odvraćanjem, asimetričnim i informacionim ratovanjem.
Bilo je nedavnih pokušaja da se ovi nedostaci otklone: napori Emanuela Makrona za stratešku autonomiju, “geopolitička komisija” Ursule fon der Lajen, težnja ka industrijskom suverenitetu nakon pandemije kovida-19 i ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine, kao i inicijativa Marija Dragija za uspostavljanje spoljne ekonomske politike EU.
EU mora da osmisli sopstveni model moći za dvadeset i prvi vijek, koji će joj omogućiti da očuva i unaprijedi svoj kolektivni ekonomski položaj, dok istovremeno stvara novu mrežu globalnih partnerstava i odvraća sve snažnije protivnike
Ipak, EU i dalje nedostaje transformaciono liderstvo, saglasnost o strateškoj procjeni prijetnji i plan za snažan razvoj vojne i ekonomske moći, kao i za preuzimanje liderske uloge u transformativnim tehnologijama. Nedostaje i urgentnost koja bi se pretočila u konkretne i brze akcije.
U međuvremenu, Sjedinjene Države su sve manje voljne da podrže međunarodni poredak koji im je omogućio dominaciju i značajan dio bogatstva. Čvrsta američka posvećenost pobjedi u slučaju sukoba, kao i spremnost da ulože sve napore kako bi očuvale globalnu trgovinu i iskoristile svoj široki arsenal ekonomskih i vojnih sredstava za odvraćanje revizionističkih sila, je iscrpljena.
Većina evropskih zemalja suočava se i sa unutrašnjim izazovima. Evropa i njeni građani pate od krize povjerenja u njihov socijalno-ekonomski, politički i kulturni model. To ih čini ranjivim na hibridne i asimetrične ratove koji napadaju temelje njihovog prosperiteta: slobodno i otvoreno informatičko okruženje.
Ove ranjivosti ne koriste samo zemlje poput Rusije ili Kine, ili islamistički teroristi; one izazivaju unutrašnje političke krize koje, pored političkih sklonosti, podrivaju strateške interese Zapada. Rastući osjećaj kulturne nesigurnosti, pitanja o efikasnosti demokratskog sistema i fizička nesigurnost navode neke ljude da glasaju za sve ekstremnije stranke - bilo da su sa krajnje desnice ili ljevice - koje su euroskeptične i fascinirane autokratskim liderima i sklone da im se dodvoravaju.
Ovi izborni pritisci ne samo da otežavaju vladama da sprovedu svojevrsnu veliku strategiju koju globalne promjene zahtijevaju, i to na nivou EU što bi moglo napraviti stratešku razliku, već ih i sprečavaju da ponovo investiraju u otpornost i pripravnost u neophodnoj mjeri. To je zato što su prijeko potrebne teške budžetske odluke - manje socijalne pomoći, više ulaganja u ekonomske i vojne ofanzivne alate - demokratski neprihvatljive.
Ipak, više toga ujedinjuje Evropljane nego što ih dijeli. A EU je bila jedinstveni transformativni projekat, što se vidi iz putovanja zemalja članica koje su nekada bile dio Varšavskog pakta.
Kombinovanjem ekonomske moći nekih svojih država sa strateškom mišićnom memorijom drugih u jedinstveno strateško oružje, EU bi mogla pronaći način da izbjegne kornelijansku dilemu koju je izložio bivši italijanski premijer Mario Dragi: da bira između “ugrožavanja (svog) socijalnog sistema (svog) životnu sredinu ili (svoje) slobode.”
EU može pretvoriti neophodnu zelenu tranziciju u industrijsku i ekonomsku priliku za sebe i za poželjne partnere kao alat za geopolitičko projektovanje moći. To može postići dok istovremeno jača i konsoliduje svoju odbrambenu industrijsku bazu i povećava integraciju svojih vojnih sposobnosti, od dijeljenja obavještajnih podataka do vazdušne odbrane, kako bi djelovala u razmjerima koji odgovaraju epohalnim izazovima. Ovo bi takođe osnažilo EU i njene članice da izgrade pravedniji partnerski odnos sa SAD - odnos koji bi sačuvao savez od američkog izolacionizma i evropskog antiamerikanizma.
carnegieendowment.org
Prevod: N.B.
( Rim Momtaz )