Špijunski klasik "Panamski krojač": Profesionalno uzimanje mjere
Kroz ovu knjigu čitalac može saznati mnoge važne detalje gradnje Panamskog kanala, gigantskog projekta višestrukog značaja za cio svijet, pogotovo za region Srednje Amerike
Roman “Panamski krojač” Džona le Karea, najcjenjenijeg britanskog pisca špijunskih romana (preveo sa engleskog Lazar Macura), zanimljiva je priča o špijunu koga je nadležna služba Ujedinjenog Kraljevstva poslala u Panamu da sazna šta Predsjednik te države planira da uradi sa panamskim kanalom, a u susret preuzimanju suvereniteta nad kanalom.
Čitalac će lako otkriti zašto je i kako britanski agent Endru Osnard još na početku svog boravka u Panami uspostavio kontakt sa panamskim krojačem Harijem Pendelom. Bio taj susret britanskog agenta i krojača planiran ili ne, ispostaviće se da to samo po sebi i nije bilo tolilo važno naspram činjenice da je upravo taj panamski krojač lik vrlo sumnjive, zapravo nemoralne prošlosti i da je i on bio nečiji tajni agent. Istovremeno razotkriće se jedna važna karika u predugačkom lancu tajnih radnji na najvišem nivou tadašnjeg društva u državi koja je i nastala zahvaljujući gradnji kanala.
Autor knjige kao dobar poznavalac života i rada tajnih službi, u konkretnom slučaju agenata (jer je i sam decenijama radio u službi špijunaže), veoma realistično prikazuje mašineriju međunarodne špijunaže, razotkriva mnogostruka iznenađenja kao i metode djelovanja, a sve to knjizi daje komponentu uvjerljivosti i fascinantne dopadljivosti. Tako je Džon le Kare ovaj roman napisao sa perfektnom karakterizacijom likova, istovremeno i tužnim i smiješnim, dakle vještinom svojstvenom samo vrhunskim književnim stvaraocima, zbog čega neki književni kritičari knjigu “Panamski krojač” smatraju remek-djelom žanra.
Jedan og glavnih likova romana je krojač i tajni agent Pendel, čiji je osnovni zadatak u ovom slučaju bio da prati Endrua Oznarda, pogotovo u ponoć 31. decembra 1999. godine. Međutim, on nije znao da ga je Endru Oznard prozreo i dobro predvidio njegove namjere. Da je uz pomoć svojih veza sazna puno više o Pendelu nego što je Pendel znao o Endruu. Ovakva situacija pružila je autoru romana dobru osnovu za jedan od bitnih zapleta priče.
Kroz ovu knjigu čitalac može saznati mnoge važne detalje gradnje Panamskog kanala, gigantskog projekta višestrukog značaja za cio svijet, pogotovo za region Srednje Amerike. Pošto su podaci navedeni u knjizi zasnovani na stvarnim dokumentima, na realnim činjenicama i događajima, sasvim je izvjesno da je autor imao na raspolaganju veliki broj podataka za kvalitetnu priču ne samo o kanalu kao objektu gradnje, već i o svemu onom što je bilo, i što je još uvijek, u značajnoj vezi sa njim, a toga nije malo.
Podsjetimo se da su se prvi planovi o prokopavanju kanala koji bi spajao Atlantski i Tihi okean javili još u 16. vijeku, ali je njegova izgradnja postala izvjesna tek u 19. vijeku, jer je ispočetka postojalo skoro nerješivo rasplamsavanje nesporazuma između SAD-a i Velike Britanije kao dva glavna zagovornika gradnje tog grandioznog i važnog objekta. Prvi ugovor sklopljen 1850. godine predviđao je jednakost interesa i prava u zoni budućeg kanala kao i neutralizaciju budućeg kanala i slobodu plovidbe kako u doba mira tako i u doba rata, ali krajem 19. vijeka, nakon propasti francuske kompanije koja je krenula u izgradnju kanala, SAD se okreću politici dominacije nad kanalom. Nakon niza nesuglasica unutar Senata, SAD pribjegavaju politici otcjepljenja Paname od Kolumbije jer im je bilo dosta teško razgovarati sa kolumbijskim vlastima o gradnji kanala. Vođene svojim interesom SAD su inscenirale oružanu pobunu u kolumbijskoj provinciji na čijoj se teritoriji i nalazi predio predviđen za izgradnju budućeg kanala. Nakon toga SAD-e su ubrzo priznale Panamu za nezavisnu državu i iste godine sklopile sa njom već unaprijed planirani ugovor o izgradnji i eksploataciji kanala. Ugovor je, kao što su kolumbijske vlasti i očekivale, bio sačinjen po mjeri američkih interesa i u njega je bilo unešeno sve ono zbog čega je Kolumbija, zapravo, kolumbijski parlament, odbijao ratifikaciju ugovora jer je po njihovom mišljenju išao na štetu Kolumbije.
Kanal je pušten u saobraćaj 3. avgusta 1914. godine, skraćujući put između Njujorka i San Franciska za više od 7.500 milja. Na osnovu ugovora sa SAD, Panama je dopustila SAD stalnu upotrebu i zaposijedanje zone kanala koja obuhvata širinu od 10 milja protežući se na razdaljini od 5 milja sa svake strane centralne linije od puta kanala, kao i morski pojas od 3 milje. Nad ovom zonom SAD su imale suverenitet, dobile su pravo da u zoni kanala drže policiju, vojne trupe, da grade utvrđenja... Od 1950. godine naovamo Panama počinje da zahtijeva reviziju ugovora sa SAD-a. Novi ugovori su stupili na snagu 1979. godine i njima je Panama stekla veća prava nad svojim kanalom nego što ih je imala ranije. U nešto kasnijem periodu ovi ugovori su često mijenjani i dopunjavani tako da je Ugovor o trajnoj neutralizaciji i režimu panamskog kanala predvidio povratak kanala pod suverenitet Paname 2000. godine, a koja se obavezuje na neutralizaciju kanala sa svrhom da u vrijeme mira i u vrijeme rata ostane siguran i otvoren za mirni prolaz brodova svih država. Kao garant neutralizacije Panamskog kanala navedene su SAD.
Roman počinje dolaskom Endru Osnarda u radnju Harija Pendela, krojača, da mu ovaj uzme mjeru za odijelo. Bio je petak, običan tropski dan kakvi su inače dani u Panami, pa njegov nabusiti ulazak u krojačku radnju mogao se shvatiti i kao uobičajeni bijeg običnog čovjeka sa vrele ulice u potrazi za spasonosnom svježinom i hladovinom.
A Hari Pendel i njegova žena Lujza iako sa različitim pogledima na život, ipak žive zajedno. Lujza je rođena u Zoni Kanala u doba kada je ta teritorija širine deset a duga pedeset milja, bila američka teritorija. I njen pokojni otac po obrazovanju vojni inženjer je rano otišao u penziju da bi kasnije služio Kanalskoj kompaniji, dok je njena majka bila samostalni predavač Svetog Pisma u jednoj od američkih škola u Zoni Kanala.
Hari Pendel jeste bio krojač, i to veoma sposoban, moderan krojač... Autor kaže da je “hodao tako kao da vrši smotru počasne straže”. Bio je plećat i visok sa kratko ošišanom kosom. Grudi jake, pa je na osnovu svega toga više ličio bokseru nego krojaču. Čovjek bi u prvi mah posumnjao u priču da se taj čovjek uz krojački posao ne bavi još nekim poslom za koji su potrebni tako mišićavi ljudi, snagatori. Zato bi se reklo da je i Pendel neki poslovni čovjek ali ne krojačke struke i da i on mora imati svoju sekretaricu jer su u tom periodu poslovni ljudi u Panami, koji su se smatrali uvaženim i velikim, kakvim je Pendel otpočetka sebe doživljavao, imali svoje sekretarice...
David John Moore Cornwell (1931 - 2020) poznatiji pod pseudonimom John le Carré, napisao je 25 knjiga, a prvu je objavio još 1961. godine
Majstor špijunskih romana Džon le Kare preminuo je krajem 2020. Pao je u kupatilu svoje kuće u Kornvolu i polomio rebra, zbog čega se njegovo zdravstveno stanje iz dana u dan pogoršavalo tako da je ovaj 89-godišnji pisac preminuo u bolnici 12. decembra 2020. godine.
Endrju Koks, mrtvozornik u Kornvolu, zaključio je da je uzrok smrti nesrećni slučaj, i da nije bilo nikakvih sumnjivih okolnosti.
( Vujica Ognjenović )