Gusar koji je Osmanlijama oteo najjači ratni brod na Mediteranu

Knjiga “Kapetan Petar Želalić - Kruna Otomanska pod nogama malteškog viteza”, autora Predraga Kuzmanovskog, kapetana duge plovidbe i publiciste iz Herceg Novog, nedavno je izašla iz štampe.

Kapetan Petar Želalić (Bijela 1727 - Valeta 1811) bio je najpoznatniji i najuspješniji od svih bokeških korsara (gusara) - pomoraca koji su svojim privatnim brodovima ratovali na moru u službi raznih država, napadajući trgovačke i manje ratne brodove strane sa kojom bi država, čiju su patentu (dozvolu) ti korsari imali, bila u sukobu.

Tokom istorije bokeški korsari ratovali su za mnoge države uključujući Mletačku Republiku, Monako, Maltu, Francusku, Rusiju, čak i Veliku Britaniju. Na 200 strana knjige “Kapetan Petar Želalić - Kruna Otomanska pod nogama malteškog viteza”, Prederag Kuzmanovski donosi do sada najdetaljnije ispričanu fascinantnu životnu storiju Želalića koji je zbog spleta nesrećnih okolnosti u kojima je ubio svog bliskog rođaka, morao da kao mladić napusti Boku pa se obreo na Malti gdje je prustupio korsarskom brodu Prčanjanina - kapetana Pava Marasovića koji je gusario po Mediteranu sa patentom Monaka. Mladi i sposobni pomorac iz Bijele brzo je napredovao, pa je uskoro Želalić stekao i sopstveni brod i oformio družinu kojom je gusario po Mediteranu napadajući turske brodove.

Godine 1752. sa svojom posadom dopao je u tursko zarobljeništvo u kojem je proveo narednih osam godina, od čega posljednje dvije kao jedan od sedamdesetak hrišćanskih robova što su služili na najnovijem, najmodernijem i najvećem brodu turske ratne flote - impozantnoj “Kruni Otomanskoj” koja je bila naoružana sa 82 topa. Vješto iskoristivši povoljan sticaj okolnosti kada je većina od preko 700 članova turske posade “Krune Otomanske”, što je tada bila usidrena u luci grčkoj ostrva Kos, u petak 19. septembra 1760. sišla sa broda i otišla na molitvu (džuma namaz) u džamiju na kopnu, hrišćanski robovi predvođeni Petrom Želalićem iznenada su napali i poslije kraće, ali vrlo krvave borbe, savladali ostatke turske posade koja je ostala na brodu, te su preuzeli kontrolu nad “Krunom Otomanskom”.

Uprkos ponovnim pokušajima preostalih Turaka na brodu da povrate kontrolu nad velikim jedrenjakom, vatri koju su na njih otvorile obalske artiljerijske baterije, te progonu od strane tri manja broda koji su se tada zateklli u luci Kos uz “Krunu Otomansku”, pobunjenici, predvođeni Petrom Želalićem, uspješno su odoljeli svim pokušajima Turaka da povrate oteti brod ili ga unište, te su nakon 19 dana plovidbe Mediteranom, sa “Krunom Otomanskom” stigli pred Maltu. U luci malteškog glavnog grada Valete, uz impozantnu svečanost, Petar Želalić i njegovi drugovi predali su otetu “Krunu Otomansku” arhineprijateljima Turaka - pripadnicima Malteškog viteškog reda, predvođenih Velikim Meštrom Emanueleom Fonsekom de Pintom, a zbog čega je bokeški pomorac bogato nagrađen, primljen u red Malteških vitezova i stupio u njihovu vojnu službu.

Narednih godina Želalić je na Malti bio zapovjednik lične galije Velikog Meštra reda Malteških vitezova, komandovao je s nekoliko njihovih ratnih brodova, ali se onda opet vratio korsarenju na sopstvenom brodu što je sa ogromnim uspjehom činio sve do duboke starosti.

Njegovo otimanje najjačeg turskog ratnog broda “Kruna Otomanska” u jesen 1760. odjeknulo je kao nevjerovatna vijest u tadašnjem hrišćanskom svijetu i zamalo dovelo do novog velikog rata na Mediteranu između posramljene Osmanske carevine i hrišćanskih država predvođenih Francuskom, Španijom i Papsom državom. Zbog toga je preduzeta opsežna diplomatsko-politička akcija “izglađivanja nesporazuma” što ga je prouzrokovao bokeški korsar, pa su na kraju Francuzi, ne želeći da ratuju sa Turcima, za 200 kilograma zlata otkupili “Krunu Otomansku” od Maltežana i u januaru 1761. zvanično u Carigradu, brod vratili Turcima.

Sve ovo Kuzmanovski je detaljno opisao na stranicama svoje knjige prikupivši za nju mnoštvo materijala iz raznih pisanih izvora i arhiva širom Mediterana, te prvi put u našoj istoriografiji donio i likovne prikaze koje su slikari tog doba napravili o događajima vezanim za odiseju Petra Želalića i otmicu “Krune Otomanske”, kao i detalje i izgled samog tog impozantnog ratnog broda koga je zauzeo i oteo vješti bokeški korsar.

Knjiga koju je Kuzmanovski napisao sadrži i niz drugih zanimljivosti: od detaljnog prikaza načina života na jedrenjacima 18. vijeka, posebno na galijama na kojima su služili zarobljenici kakakv je jedno vrijeme bio i Petar Želalić, životu i načinu rada korsara, istorijatu Malteškog viteškog reda i s njime povezanih triju velikih hrišćanskih relikvija koje se danas sve tri, sticajem istorijskih okolnosti, nalaze u Crnoj Gori, te nizu drugih interesantnih detalja o sukobima na moru između tadašnjh velikih sila na Mediteranu, a u koje se nevjerovatnom otmicom turskog admiralskog broda upleo hrabri bokeški kapetan Petar Želalić. Stoga se ova knjiga može čitati istovremeno i kao detaljan istorijski zapis, uzbudljiv avanturistički roman, čak i svojevrsni napeti geopolitički triler, dostojan scenarija kakvog holivudskog blokbastera o gusarima i piratima.

Prvo predstavljanje u Bijeloj, zavičaju kapetana Petra Želalića, organizovala je JU Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi, na isti dan (19. septembra) kada je prije tačno 264 godine, Želalić napravio jedan od najvećih vojno-pomorskih poduhvata u istoriji bokeškog pomorstva - otmicu admiralskog i komandnog broda Ratne mornarice Osmanskog carstva - impozantnog linijskog broda “Kruna Otomanska”.

( Siniša Luković )