"Šavnički scenario" može da se ponovi - lokalni izbori u jednom danu riješili bi mnoge probleme

Lokalni izbori u jednom danu riješili bi brojne probleme u crnogorskom izbornom sistemu, ali, iako se najavljuju godinama, od toga još nema ništa, pa bi se ‘’šavnički scenario’’ mogao desiti i u drugim opštinama.

Tako će danas biti održani lokalni izbori u Podgorici i u Kotoru, a 17. novembra ponovo u Budvi, nakon što vlast u toj primorskoj opštini nije dogovorena nakon izbora 26. maja ove godine. Prethodno su, 15. septembra, održani izbori u Gusinju, a u Andrijevici 3. juna.

U Šavniku izbori traju od oktobra 2022. godine, jer članovi biračkih odbora iz opozicione koalicije “Za budućnost Šavnika”, nisu dozvoljavali dijelu novoupisanih birača da glasaju jer su, tvrde, prepisani da bi podržali DPS. Na dva birališta, u zgradi Opštine i selu Kruševice, gdje pravo glasa ima 541 birač, glasalo se devet puta, posljednji put 18. decembra 2022, kad su izbori opet prekinuti, nakon čega Opštinska izborna komisija (OIK) nije mogla da se dogovori o tome da ih ponovi. Do sada je pred pravosudnim organima procesuirano više desetina osoba zbog dešavanja u vezi sa izborima u Šavniku, koja su uključivala brojne incidente, pa i fizičke sukobe.

U oktobru 2022. godine lokalni izbori su održani u Beranama, Ulcinju, Podgorici, Bijelom Polju, Zeti, Danilovgradu, Rožajama, Žabljaku, Baru, Pljevljima i Budvi. U 2023. održani su lokalni izbori u Tuzima, kao i parlamentarni, što znači da od 2020. godine Crna Gora svake godine ima neke izbore.

Iz Državne izborne komisije (DIK) “Vijestima” su rekli da će naredne godine biti održani redovni izbori u Nikšiću, Herceg Novom, Petnjici, Cetinju i Mojkovcu.

Otvorene liste, neposredan izbor predsjednika opštine...

Izvršna direktorica Centra za građanske slobode (CEGAS) Marija Popović Kalezić kaže da bi se lokalnim izborima u jednom danu i otvorenim listama, uz neposredan izbor predsjednika opštine, doprinijelo prekidanju kontinuirane degradacije i obesmišljavanja lokalnih izbora, gdje se kampanje na lokalu vode isključivo sa najviših državnih i partijskih pozicija.

“Zaustavljanje obesmišljavanja lokalne samouprave i otvaranje puta ka njenom razvoju, mora početi sa inicijativom donošenja zakona o lokalnim izborima”, rekla je Kalezić “Vijestima”.

Lokalni izbori u Crnoj Gori regulisani su Ustavom i Zakonom o izboru odbornika i poslanika.

Ministarstvo javne uprave (MJU) podnijelo je inicijative Skupštini Crne Gore i Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu koje se odnose na održavanje lokalnih izbora u jednom danu i neposredan izbor predsjednika opštine.

“Na Skupštini Crne Gore i navedenom Odboru je da razmotri inicijative i odredi se prema njima. Dakle, inicijative su u Skupštini Crne Gore i treba da budu dio izborne reforme”, rekli su “Vijestima” iz MJU.

Ministarstvo je, kako su dodali, analizirajući sistem lokalne samouprave utvrdilo da je, u kontekstu unapređenja sistema lokalne samouprave i demokratskih procesa, opravdano i potrebno obezbijediti neposredan izbor predsjednika opštine i održavanje izbora u jednom danu.

Iz MJU su kazali i da planiraju da podnesu Vladi Nacrt zakona o lokalnoj samoupravi do kraja četvrtog kvartala 2024. godine.

Ličnosti umjesto partijskih vojnika

Ministar javne uprave Maraš Dukaj ranije je rekao da bi usvajanje novog zakona, uz prihvatanje podnijetih inicijativa, omogućilo ‘’okretanje trenda u pozitivnom smjeru’’.

’”Umjesto predsjednika opština koji čak nijesu bili ni na izbornim listama i čelnika lokalnih samouprava koji se ‘rotiraju’ kako su se njihove stranke dogovorile imali bismo predsjednike opština koje su izabrali građani. Umjesto partijskih činovnika imali bismo ličnosti. Umjesto populističkih iskaza imali bismo programe. Umjesto izbornog inženjeringa i nestabilnosti, imali bismo legitimne organe što donosi stabilizaciju stanja. Umjesto izbora svakih nekoliko mjeseci odahnuli bismo uz izbore svake četvrte godine kako je to uobičajeno u sređenim demokratskim zemljama”, naveo je Dukaj početkom septembra u autorskom tekstu za Vijesti.

Marija Popović Kalezić smatra da se stalnim ukidanjem rezidencijalnog uslovProa, stvorio prostor za zloupotrebu izbornog procesa, kada su lokalni izbori u pitanju.

“Prelijetanjem iz opštine u opštinu, bez suštinske provjere prebivališta, uvijek budi sumnju u izborni proces i stvara administrativni i pravni haos. To najbolje pokazuju i brojna birališta u pojedinim opštinama, gdje izborni proces traje u nedogled i uvijek se postavlja pitanje, da li i na koji način određena lica imaju pravo glasa (a formalno pravno imaju), iako svoje prebivalište, tj. njegovu trajnu povezanost sa mjestom, tj. opštinom, teško možemo dokazati”, rekla je ona.

Odlukom Ustavnog suda od 6. novembra 2020. godine ukinut je član Zakona o izboru odbornika i poslanika kojim se propisuje da građanin mora imati prijavljeno prebivalište najmanje šest mjeseci prije lokalnih izbora.

Popović Kalezić ističe da neuređeni registri prebivališta i boravišta, kao i nepostojanje rezidencijalnog uslova stvaraju brojne pravne nesigurnosti.

“Iz navedenih razloga, svi lokalni izbori u jednom danu doprinijeli bi rješavanju ovih problema. Ovo je svakako i bila dugogodišnja preporuka CEGAS-a, uz postojanje zakona o lokalnim izborima”, rekla je ona.

CEGAS je u publikaciji o lokalnim izborima u crnoj Gori iz 2022. godine dao niz preporuka kada je izborna reforma u pitanju.

Osim donošenja zakona o lokalnim izborima, CEGAS preporučuje i predlaganje modela zakona o izboru predsjednika opštine, razmatranje mogućnosti vraćanja rezidencijalnog i propisivanje zakonske zabrane izmjena izbornih zakona u periodu od najmanje jedne godine prije održavanja izbora.

Među preporukama su i omogućavanje otvorenih izbornih lista na lokalnim izborima i razmatranje izmjena izbornih jedinica u lokalnim zajednicama kako bi se obezbijedila teritorijalno reprezentativnija skupština opštine.

“Od proglašenja izbornog rezultata (parlamentranih izbora) 30. avgusta 2020. godine, prve smjene vlasti u crnogorskoj istoriji, i pobjede dotadašnje opozicije, o izbornoj reformi više nije ni bilo riječi. Politički subjekti koji su bili najglasniji zagovornici potrebe sveobuhvatne izborne reforme, nakon osvajanja vlasti, u postojećim rješenjima, reklo bi se, više ne vide ograničenja i manjkavosti”, navodi CEGAS.

Umjesto kroz parlamentarni dijalog i saradnju u okviru Odbora za izbornu reformu, potrebne izmjene za održavanje izbora u jednom danu, poslanici su, kako podsjećaju, donijeli kroz neustavne izmjene Zakona o lokalnoj samoupravi, kojom je predviđeno pomjeranje datuma lokalnih izbora u 13 opština za 30. oktobar 2022. godine.

Problem su i vanredni lokalni izbori

Što se tiče prijevremenih lokalnih izbora i moguće problematike u tom dijelu, Popović Kalezić smatra da naredno rukovodstvo treba da ima mandat do isteka prvobitnog, kako bi se i u tom dijelu smanjile moguće zloupotrebe tokom izbornog procesa.

Današnji izbori u Podgorici su vanredni, kao i oni u Budvi zakazani za novembar.

Vanredni lokalni izbori u Podgorici raspisani su nakon što je skraćen mandat lokalnom parlamentu, što su inicirali opozicioni odbornici (DPS, SD, SDP) a podržao Milatovićev Pokret za Podgoricu i Građanski pokret URA koji su bili dio vlasti.

I u Beranama bi mogli biti održani vanredni izbori, zbog nefunkcionalnosti organa i službi.

Vlada je u dva navrata od SO Berane tražila da poštuju zakon i sebi skrate mandat jer nisu izabrali novog predsjednika Opštine u roku od 30 dana od prestanka mandata Vuku Todoroviću, koji je 13. juna podnio ostavku.

Do kraja 2025. Skupština da usvoji novi pravni okvir za izbore

U Reformskoj agendi Crne Gore za period 2024-2027, koju je Vlada u četvrtak usvojila, navodi se da je potrebno da do kraja 2025. godine Skupština usvoji novi, sveobuhvatni i harmonizovani pravni okvir za sprovođenje izbora, u skladu sa evropskim standardima i postojećim preporukama Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) i ODIHR-a, kao i Savjeta Evrope.

Kako je navedeno, Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu radiće na izmjenama zakona o izboru odbornika i poslanika, o biračkom spisku, o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja i o registrima prebivališta i boravišta.

zadatak Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu je i dalja dogradnja i izmjena opštih ambijentalnih uslova za sprovođenje izbora, koja podrazumijeva: definisanje predloga kodeksa etičkog ponašanja u izbornim kampanjama i definisanje rješenja o načinu održavanja lokalnih izbora u svim jedinicama lokalne samouprave u jednom danu.

Skupština bi do juna 2026. godine trebalo da usvoji izmjene Zakona o izboru predsjednika Crne Gore.

( Biljana Matijašević )