Dragijev izvještaj potvrđuje nepovratni pad Evrope

Kada je kriza eura bila u povoju, neki od nas su vjerovali da je široki program javnih ulaganja u zelenu energiju neophodan kako bi se Evropa spasla od ekonomske stagnacije i ekstremne desnice, koja bi jedina i imala koristi od te stagnacije. Zbog toga sam 2017. dao procjenu: do 5% ukupnog dohotka Evrope usmjeriti za ulaganje u zelenu energiju i održive tehnologije. Pošto smo tada znali, kao što znamo i sada, da ni države članice Evropske unije niti budžet Unije ne mogu priuštiti tu sumu, predložio sam nov način finansiranja putem obveznica Evropske investicione banke (EIB) za koje bi garantovala Evropska centralna banka (ECB).

Kada sam 2015. godine predstavio ovu ideju odboru evropskih ministara finansija i rukovodilaca centralnih banaka, predlog nije bio odbijen jer nikad nije ni bio razmotren. Ne odustajući, 2019. godine sam se kandidovao na izborima za Evropski parlament u znak podrške Zelenom novom dogovoru za Evropu (DiEM25), tvrdeći da bi kampanja od 5% ulaganja u zelenu energiju bila "za progresivce ono što su imigracija i rasizam za desničare." Umjesto toga, nova Evropska komisija, pod vođstvom Ursulom fon der Lajen, usvojila je nedovoljno finansiran tzv. Zeleni dogovor, koji je bio makroekonomski nevažan i, kao što sam upozorio, ekološki ambivalentan.

Zatim je došao kovid-19. Evropski lideri su odgovorili fondom za oporavak, formalno poznatim kao NextGenerationEU. Kao što sam predvidio, fond nije bio samo još jedan makroekonomski nerelevantan program, već je bio i smrtna presuda za bilo kakvu mogućnost uspostavljanja evropske fiskalne unije, koja bi finansirala investicije neophodne za budućnost Evrope. Zvaničnici EU su, insistirajući na tome da je NextGenerationEU sve što je Evropi potrebno, odbacili moj predlog za javna ulaganja u iznosu od 5% evropskog prihoda kao "fiskalno neodgovoran" i "politički neizvodljiv".

Početkom ovog mjeseca, Mario Dragi, bivši predsjednik Evropske centralne banke i bivši italijanski premijer, predao je dugo očekivani izvještaj Fon der Lajen, koja sada započinje svoj drugi mandat kao predsjednica Komisije. Šta je tema izvještaja? Ukoliko Evropa ne preduzme određene korake, "izgubiće razlog svog postojanja."

Koje to korake, prema Dragiju, Evropa mora preduzeti? Centralni stub njegovog izvještaja je predlog da se 5% ukupnog prihoda Evrope koristi za finansiranje javnog programa zelenih investicija, uz novo zajedničko zaduživanje. Novinari iz cijele Evrope odmah su počeli da me pozivaju i pitaju kako se osjećam. "Osjećam se poraženo," odgovorio sam. "Ali", insistirao je jedan od njih, "zar nije bolje ikad nego nikad?"

Ne, nije, jer za Evropu nije samo kasno, već je prekasno. Razlog ide dalje od ona (najmanje) 3 triliona eura ulaganja u zelene tehnologije koje Evropa nije realizovala od 2019. godine, zbog čega značajno zaostaje za Kinom i SAD. Jednostavno rečeno, propuštena ja prilika da se 5% evropskog prihoda uloži u zelene projekte, čak i u ovoj kasnoj fazi. Nestala je, isparila. Dok je Evropa čekala, prešlo se iz deflatorne u inflatornu dinamiku, a to je zatvorilo mogućnosti koje su bile otvorene do 2020. godine. Dozvolite mi da objasnim.

Moj predlog iz 2019. predviđao je da Savjet EU Evropskoj investicionoj banci da zeleno svjetlo za izdavanje oko pola triliona eura sopstvenih obveznica na 30 godina, kako bi se finansirale zelene investicije širom Evrope. U to vrijeme, Evropska centralna banka je već kupovala obveznice kako bi suzbila deflaciju koja je nanosila štetu Njemačkoj (snižavajući, na primjer, kamatne stope na štednju na nulu i ispod toga).

Sve što je ECB trebalo da uradi bilo je da objavi da će kupovati te nove EIB obveznice (umjesto njemačkih državnih obveznica). To bi značilo jeftine kredite u vrijednosti od 5% ukupnog evropskog dohotka za investicije, a da se pritom ne opterete budžeti država članica ili EU. Do sada bi produktivnost bila mnogo veća, njemačka industrija ne bi bila u svom sadašnjem lošem stanju, a povećana ekonomska aktivnost dopunila bi prihode kroz rast poreza.

Danas je prekasno za ovakve mjere. Nakon godina zanemarljivih ulaganja, ponuda u Evropi se smanjila. U rezultatu, inflacija, koju je pokrenula pandemijom, primorala je ECB da prodaje obveznice, a prostor za velike emisije EIB obveznica uz garancije ECB je - zatvoren.

Evropska komisija takođe ne može izdati sopstvene obveznice u vrijednosti od 5% evropskog dohotka, kao što je to učinila za finansiranje NextGenerationEU, jer investitori, kao i vlade država članica, nemaju povjerenja u te obveznice. Investitori znaju da Komisija ne može obezbijediti uvećanje sopstvenih prihoda ili doprinosa država članica u budžet EU, dok vlade država članica obveznice vide kao najavu pritiska da se povećaju njihovi doprinosi budućim budžetima EU.

Jedina alternativa za finansiranje potrebnog programa investicija bila bi puna federacija sa demokratski izabranom saveznom vladom i saveznim budžetom koji bi bio najmanje 30 puta veći od trenutnog budžeta EU, uz ovlašćenja kada je riječ o zaduživanju i oporezivanju. Nažalost, upravo je neadekvatno upravljanje krizom eura i pandemijom ovo rješenje učinilo politički nemogućim.

Ukratko, Dragijev izvještaj će biti prihvaćen na riječima, ali neće biti sproveden u praksi. Komisija će formalno preusmjeriti neiskorišćena sredstva iz fonda za oporavak, ali će u stvarnosti još dublje zakopati glavnu preporuku izvještaja. Zar Dragi ovo ne zna?

Sumnjam da ne zna. Njegov izvještaj zvuči poput labudove pjesme i pokušaj odricanja od lične odgovornosti za pretvaranje Evrope u muzej umrlih industrija i odličnih izvještaja koji su bili hvaljeni do nebesa prije nego što su stavljeni na police i zaboravljeni.

Copyright: Project Syndicate, 2024 (prevod: N. R.)

( Janis Varufakis )