Specijalizacije po "specijalnim" uslovima

Zloupotrebe pri bodovanju usmenog intervjua, izbjegavanje raspisivanja javnog konkursa kroz preuzimanje ljekara na specijalizaciji iz privatnih ili manjih zdravstvenih ustanova gdje je konkurencija značajno manja, ključne su slabosti koje je u analizi “Pravedna dodjela specijalizacija u zdravstvenom sistemu Crne Gore” prepoznao Sindikat doktora medicine (SDMCG).

Cilj analize, navodi se u dokumentu objavljenom na sajtu SDMCG, bio je da se istraži da li prilikom dodjele specijalizacija ima zloupotreba, ali i da detektuje “slabe tačke” u legislativi, koje omogućavaju potencijalno zaobilaženje pravila.

Iz SDMCG podsjećaju na to da je specijalizacija profesionalno usmjeravanje ljekara nakon završenih osnovnih studija, na neku od specijalističkih grana medicine kroz konkurs o dodjeli specijalizacija.

“Nedostatak stručnog specijalizovanog kadra odražava se na ukupan potencijal zdravstvenog sistema, njegovu mogućnost da odgovori potrebama pacijenata, ali i na povećanu potrošnju države zbog rasta troškova liječenja crnogorskih osiguranika u inostranstvu. Takođe, bilježe se povećani troškovi države na angažovanju ljekara iz susjednih država zbog nedostatka kadrovskih kapaciteta i dugog vremena čekanja na specifičnu specijalističku zdravstvenu uslugu. Liječenje crnogorskih osiguranika u inostranstvu tokom 2022. godine iznosilo je oko devet miliona eura, dok je liječenje u Crnoj Gori van sistema državnog zdravstva tokom 2022. godine iznosilo 7,7 miliona eura”, precizirano je.

SDMCG je koristio upitnik koji je formulisan na osnovu povratnih informacija i sugestija dobijenih od fokus grupe i objavljen na ECR platformi koju je za potrebe elektronskog anketiranja kreirao BIRN. Na upitnik je odgovorilo 73 ljekara, odnosno 19,7 odsto ukupnog broja specijalizanata.

“Na pitanje da li se dodjela specijalizacija sprovodi objektivno čak 82,2 odsto anketiranih je odgovorilo negativno, dok 78 procenata smatra da se intervju u procesu dodjele specijalizacija zloupotrebljava”, navodi se u analizi.

Iz SDMCG podsjećaju i na to da Institut za javno zdravlje Crne Gore (IJZCG) analizira stanje i izvještava nadležne organe o organizacionoj strukturi i kadrovima u crnogorskom sistemu.

“Prema podacima IJZCG u 2023. godini broj ljekara iznosio je 1.763. Od tog broja, ukupan broj specijalizanata bio je 372. U periodu od 2009. broj specijalista u državnom zdravstvenom sistemu se smanjivao. Najveći pad u udjelu specijalista registrovan je između 2013. godine (76.6%) i 2017. godine (65.2%). U istom periodu bilježi se porast udjela ljekara na specijalizaciji i to sa 14.6% u 2013. godini, na 26.7% u 2018. godini. U 2023. godini udio ljekara na specijalizaciji bio 21% (neobjavljeni podatak IJZCG). U periodu prije COVID-19 pandemije, 2019. godine udio ljekara na specijalizaciji u ukupnom broju ljekara iznosio je 24.2%”, navodi se u analizi.

Intervju i diskriminacija najbolnija pitanja

Čak 78 odsto anketiranih, navodi se u dokumentu SDMCG, smatra da se intervju u procesu dodjele specijalizacija zloupotrebljava.

Preciziraju da su anketirani specijalizanti najčešće komentarisali upravo taj dio konkursa.

“Intervju služi za namještanje specijalizacije. Kolege, koje lično poznajem, na konkursu su odbijani jer planiraju porodicu, pa, iako su bili vrsni studenti s najvećim prosjekom, na intervjuu su dobijali dva boda, dok su osrednji dobijali maksimum. Neko završi medicinu s najvećim prosjekom, a na intervjuu dobije minimalan broj poena ili čak 0. Jednom kolegi je na intervjuu dodijeljeno dva poena i komisija ga je pitala da li će podnijeti tužbu ako mu ne dodijele specijalizaciju iz plastične horurgije. Intervju se sprovodi samo da se zadovolji forma. Ja sam na jednom intervjuu dobila nula bodova, a da mi niko nije postavio nijedno stručno pitanje. Ne znam na osnovu čega sam mogla da dobijem nula bodova”, samo su neki od odgovora mladih ljekara.

Na pitanje da li su im poznati slučajevi diskriminacije prilikom dodjele specijalizacije po osnovu rodne, nacionalne, vjerske, političke ili neke druge pripadnosti, 38,3 odsto anketiranih odgovorilo je da jeste, dok preostalih 61,7 procenata nije upoznato s takvom praksom.

“Dobila sam pitanje zašto sam se prijavila u tom gradu kad tu ne žive pripadnici moje vjeroispovjesti. Žene koje nisu ostvarene kao majke još uvijek budu diskriminisane na razgovoru i to na vrlo neprijatan način. Na svim hirurškim granama na koje sam konkurisala pitana sam da li sam udata i imam li momka. Lično sam diskriminisana po polnoj pripadnosti rečenicom: Ovo nije specijalizacija za žene. Pitali su me da li planiram porodicu, jer oni ne mogu da priušte odsustvo usljed porodiljskog. Koleginice koje su bile u odmakloj trudnoći brzo su bile ispraćene s intervjua uz obrazloženje: Imaš ti pametnije stvari sad da radiš”, odgovori su, uglavnom, specijalizantkinja.

Ministarstvo mora mijenjati pravila

Iz SDMCG, na čijem je čelu Milena Popović Samardžić, podsjećaju da je proces regulisan Pravilnikom o kriterijumima i postupku za odobravanje specijalizacije i pravima i obavezama kandidata kojima je odobrena specijalizacija prema zdravstvenoj ustanovi.

Pravilnikom su definisani kriterijumi za odobravanje specijalizacije i to na osnovu uspjeha na studijama izražen prosječnom ocjenom i uspjeha iz predmeta iz oblasti za koju se odobrava specijalizacija, dužine studiranja, poznavanja stranog jezika, rezultata usmenog intervjua.

Usmeni intervju, navode iz SDMCG, uveden je 2016. godine “radi uvida u lične i profesionalne kompetencije, sposobnosti i interesovanja, psihološki aspekt i karijerne ambicije, kao i opšta znanja, specifična znanja i vještine za pojedinu specijalizaciju,…”.

“Naša preporuka je da Ministarstvo zdravlja, u saradnji s Ljekarskom komorom, udruženjima ljekara i Sindikatom doktora medicine formira radnu grupu za izradu objektivnih kriterijuma u odnosu na koje bi se vršilo ocjenjivanje kandidata, procjenjivale njegove psihološke karakteristike, kao i sposobnosti specifičnih za zahtjeve koje određena specijalizacija nameće. Tako, dok hirurške grane zahtijevaju provjeru manuelnih vještina, fizičke i mentalne kondicije potrebne za brzu reakciju, specijalizacija iz psihijatrije zahtijeva osobine ličnosti koje karakteriše snažna empatija, razumijevanje i saosjećajnost s ljudima”, predlažu iz SDMCG.

Naglašavaju i da Ministarstvo mora obavezati članove komisija koje sprovode usmene intervjue na sačinjavanje pisanih izvještaja koji bi sadržali kako broj bodova, tako i obrazloženje bodovanja za svakog kandidata pojedinačno.

“Obrazloženje bodovanja imalo bi za cilj smanjenje subjektivnosti komisije prilikom ocjenjivanja. Svi intervjui treba da budu snimani, čuvani najmanje pet godina ili do kraja sudskog postupka, ukoliko se vodi po prijavi kandidata za taj konkurs”, naglašavaju iz SDMCG.

Sastav komisije, ističu, mora da osigura smanjenje mogućnosti zloupotreba ovlašćenja menadžmenta zdravstvene ustanove.

“U tom pravcu naša preporuka je da u sastav komisije treba da bude uključeno stručno lice iz oblasti ljudskih resursa ili psiholog ustanove i najmanje tri istaknuta stručnjaka iz oblasti za koju se kandidat intervjuiše. Na kraju ukazujemo da se planiranje ljudskih resursa u sistemu zdravstvene zaštite sa specijalističkom strukturom mora vršiti u skladu s analizama potreba stanovništva i zdravstvenog sistema, a ne u odnosu na afinitete kandidata. Ministarstvo zdravlja mora izraditi Plan ljudskih resursa koji se oslanja na analizu ljudskih resursa koja mora sadržati i analizu indikatora opterećenosti kadra i procjene kvaliteta pružene usluge. Plan se mora odnositi na period od najmanje 10 godina…”, predlozi su SDMCG.

( Tina Popović )