Bliski istok gori, zašto se EU i dalje češlja?

Ponekad se morate zapitati zašto EU djeluje kao da funkcioniše u vakuumu, očigledno nesposobna da shvati kako se odnosi prema ostatku svijeta. Nasilje bjesni na Bliskom istoku, a izgled za sveopšti rat, nakon posljednjeg raketnog napada Irana na Izrael, svakim danom postaje sve veći. Ipak, suštinska politička zajednica Evrope je odsutna.

Unutar EU politička prašina se slegla nakon junskih izbora za Evropski parlament (EP), a novi petogodišnji ciklus počinje u Briselu. Ursula fon der Lajen je započela drugi mandat kao predsjednica Evropske komisije, nakon što je bez problema prošla saslušanja u EP. Povodom mnogih ključnih pitanja, od klime do tehnologije, politički okvir je barem napola ispunjen.

Obnovljeni talas nacionalističkog populizma u Francuskoj, Njemačkoj, Italiji, Holandiji i sada Austriji, izazvao je podjele unutar Evropskog savjeta, gdje vlade EU donose odluke za blok. Nove i ojačane ultradesničarske grupe demonstriraju snagu u EP. Ipak, za sada je politika EU prema globalnom zapadu i istoku koherentna. Tek kada se osvrnemo na ono što se nalazi južno od EU na mapi, vidimo kolike su evropske neprilike.

Mnogi su strahovali da će evropski izbori dovesti do dugotrajnog perioda unutrašnjeg haosa i paralize. Međutim, proevropski centar je izdržao. Vlade EU su brzo postigle dogovor o novim kandidatima za najviše funkcije u Briselu, sa ambicioznom, a ipak uravnoteženom trojkom: Fon der Lajen kao predsjednica Komisije, Antonio Košta kao predsjednik Evropskog savjeta i Kaja Kalas kao visoka predstavnica za spoljne poslove.

Sve troje su posvećeni evropejci. Novi tim komesara još uvijek čeka saslušanja u parlamentu, i moguća su kašnjenja ili zamjene. Ali s obzirom na složene okolnosti, zasad sve ide kako treba.

Što se tiče politike, ovo se pretvara u ambiciozan plan za ekonomiju, energiju, proširenje i odbranu. Bivši italijanski premijer Mario Dragi nedavno je predstavio plan od 400 stranica, koji je naručila Fon der Lajen, za unapređenje konkurentnosti Evrope. Plan predstavlja potpuno razvijen politički program za narednih pet godina.

Dragi se nije ustručavao da kaže istinu onima na vlasti. Ukazao je na ozbiljan izbor: u kontekstu ekonomsko-tehnološkog takmičenja između SAD-a i Kine, kao i vojne invazije Rusije na Ukrajinu i njene upotrebe energije kao oružja, lideri EU moraju ili pokrenuti bližu integraciju ili je njihova unija osuđena na budućnost stagnacije, ako ne i dezintegracije. Izvještaj pokriva tehnologiju, (dekarbonizovanu) energiju i odbranu, gdje evropska konkurentnost opada, a opasne zavisnosti moraju biti smanjene.

Taj plan možda nikada neće biti sproveden. Njemački ministar finansija već je odbacio predloge o zajedničkom zaduživanju, ne videći širu sliku. S obzirom na integracionistički, možda čak i federalistički pristup plana, malo je vjerovatno da će čak i umjereno nacionalističkija i evroskeptičnija Evropa sprovesti Dragijeve preporuke.

Ali barem EU ima plan koji joj omogućava da ekonomski stane na noge, iskoristi svoje partnerstvo sa SAD-om, suprotstavi se konkurenciji sa Kinom i odgovori na prijetnju Rusije. Jak visoki predstavnik, zajedno sa novim komesarom za odbranu, djeluje kao dobar znak.

Međutim, kada je riječ o globalnom jugu, Evropa izgleda potpuno izgubljeno, posmatrajući veći dio svijeta kao ništa drugo do izvor neželjenih migranata koje treba držati podalje. Nije uvijek bilo tako. Prije samo deceniju, EU je bila ključna u postizanju nuklearnog sporazuma sa Iranom. Sada je odsutna iz pokušaja da se spriječi regionalni rat na Bliskom istoku, osim neuspjelog pokušaja Francuske, zajedno sa SAD-om, da posreduje u prekidu vatre između Izraela i Hezbolaha.

Malo toga se radi, ili se čak razmatra, u cilju poboljšanja odnosa EU sa globalnim jugom, iako bi čisto iz sopstvenog interesa to bilo neophodno. Ovo je gore od zanemarivanja: odražava širi trend ka zatvorenijoj i ksenofobičnijoj Evropi, koja prijeti da fundamentalno promijeni evropski projekat.

Fon der Lajen postavlja novog komesara za Mediteran, ali ovo izgleda kao suštinski marginalno s obzirom na (apsolutno neophodno) imenovanje komesara za proširenje bloka. Osim upravljanja vrlo problematičnim migracionim sporazumima sa nekoliko sjevernoafričkih država i možda sklapanja još nekoliko takvih sporazuma u narednim godinama, nejasno je kakva je zapravo politika Evrope prema sjevernoj Africi. Takođe postoji komesar za međunarodna partnerstva, koji će se uglavnom fokusirati na Afriku. Ali s obzirom na protekcionističko raspoloženje u Briselu i sve veću uvjerenost da partnerstva treba ostvarivati transakcijski, u interesu EU (da li je ikada bilo drugačije?), nije jasno koliko će EU zapravo imati dodatnog uticaja u Africi.

Do sada, EU je previše obećavala - na primjer, njena inicijativa Globalna kapija od 300 milijardi eura - i malo isporučila. Takođe je bila šokantno nesvjesna negodovanja u mnogim zemljama globalnog juga zbog protekcionističkih efekata zakonodavstva EU, poput mehanizma za prilagođavanje granica na osnovu emisije ugljen-dioksida i njenog vodećeg propisa o deforestaciji. Oba zakona imaju zdravu unutrašnju logiku, ali su odobrena gotovo bez ikakvih spoljašnjih konsultacija, sa potencijalno štetnim posljedicama za nekoliko afričkih, azijskih i latinoameričkih zemalja.

Sve se to događa dok se kraj uništavanja Gaze ne nazire. Nasilje se pojačava na Zapadnoj obali, a Izrael je prešao na sveopšti rat protiv Libana (i možda Irana). Nakon mjeseci neslaganja oko pitanja prekida vatre u Gazi, EU je u saglasju da bi trebalo da dođe do njega, ali jedva da je bilo koja članica voljna da nešto da preduzme - na primjer, obustavom prodaje oružja Izraelu. Za ovakav potez će biti još manje volje u svjetlu direktnog sukoba između Izraela i Irana.

Na Generalnoj skupštini UN-a, gdje je velika većina zemalja svijeta podržala rezoluciju kojom se podržava zahtjev Međunarodnog suda pravde da Izrael poštuje međunarodno pravo na okupiranim palestinskim teritorijama, evropski nastup je ponovo bio jadan: 13 zemalja je glasalo za, 12 je bilo uzdržano, a dvije - Mađarska i Češka - glasale su protiv rezolucije. Iznova i iznova, Evropi se pruža prilika da okrene novu stranicu i počne da obnavlja svoj ugled na globalnom jugu. I svaki put, ona propušta tu priliku.

Autorka je kolumnistkinja “Gardijana”

Prevod: A.Š.

( Natali Toči )