Lekcije i nasljeđe sedmog oktobra

Prije godinu, Hamas je ubio oko 1.200 ljudi, pretežno civila, u Izraelu i uzeo više od 250 talaca. Od tada je Izrael pretvorio veći dio Gaze u ruševine; više od 40.000 njenih stanovnika je, prema izvještajima, poginulo, a ta cifra uključuje 10.000-20.000 boraca Hamasa. Više od 700 izraelskih vojnika izgubilo je živote boreći se protiv Hamasa i drugih posrednika koje podržava Iran.

Sukob je očigledno daleko od kraja. Rijetko prođe dan bez novih vojnih udara i žrtava. Ipak, izgleda da se najintenzivnija faza sukoba u Gazi privodi kraju: kako je Hamas oslabljenim u vojnom smislu, izraelski lideri su se preusmjerili ka sjeveru, napadajući vođe i resurse Hezbolaha u Libanu. Stoga nije prerano pokušati sumirati i procijeniti lekcije i nasljeđe 7. oktobra.

Za početak, pretpostavke mogu biti opasne. Napad je iznenadio Izrael drugi put u njegovoj istoriji (prvi je bio pokretanje oktobarskog rata 1973. godine). Iako su postojala upozorenja o tome šta Hamas planira, visoki vojni i politički zvaničnici nisu ih ozbiljno shvatili. Nastavili su da raspoređuju većinu bataljona Izraelskih odbrambenih snaga na Zapadnoj obali, ostavljajući granicu sa Gazom skoro nezaštićenom. Kao i prije 50 godina, samozadovoljstvo se pokazalo skupim.

Napad 7. oktobra takođe je pokazao da neprijatelj vašeg neprijatelja nije nužno vaš prijatelj. Tokom jedne decenije, izraelska vlada pod vođstvom premijera Benjamina Netanjahua pružala je značajnu ekonomsku podršku Hamasu, s eksplicitnom nadom da će to bolje pozicionirati Hamas da se nadmeće sa Palestinskom upravom (PU). Netanjahuov cilj bio je da podijeli Palestince, oslabi uticaj glasova palestinskog nacionalizma prihvatljivijih na međunarodnoj sceni i time učini dvodržavno rješenje nemogućim.

Izrael je i te kako uspio da doprinese slabljenju PU. Međutim, pogriješio je u vjerovanju da može potkupiti Hamas.

Ratovi su podjednako politički koliko i vojni poduhvati. Moguće je pobijediti u ratu na bojnom polju i ipak ga izgubiti. Izrael je upravo to učinio u Gazi, odlučivši da vodi konvencionalni rat protiv nekonvencionalnog neprijatelja bez plana za ono što slijedi. Vojni uspjeh mora biti pretvoren u trajne bezbjednosne i upravljačke aranžmane. Međutim, izraelski zvaničnici odbijaju da predlože bilo kakvo rješenje, iz straha da bi održiv plan zahtijevao ulogu PU, zajedno s arapskom stabilizacionom snagom, što bi stvorilo zamah ka palestinskoj državi i izazvalo unutrašnje sukobe u Izraelu, koji bi mogli srušiti Netanjahuovu vladu.

Da stvar bude gora, Izrael definiše uspjeh, iskorjenjivanje Hamasa, terminima koji se ne mogu ispuniti. Izrael tako gubi jer ne pobjeđuje, dok Hamas pobjeđuje jer ne gubi. Hamas, koji je podjednako ideja i mreža koliko i organizacija, neizbježno će opstati u nekom obliku i zadržati sposobnost da se rekonstruiše, posebno u novonastalom kontekstu otvorene izraelske okupacije bez konkurencije umjerenijih Palestinaca.

Ono što se dogodilo od 7. oktobra takođe nudi lekcije za potencijalne posrednike. Samo ubjeđivanje se ne može osloniti na promjenu ponašanja drugih, bilo da su prijatelji ili neprijatelji. Diplomatski napori moraju biti podržani podsticajima i sankcijama, a ponekad se šargarepe i štapovi moraju odbaciti.

Osim toga, diplomatija ne može uspjeti ako posrednik želi uspjeh više nego sami akteri, koji moraju sami zaključiti da su kompromis i dogovor bolji od nastavka sukoba. Kada akteri zaključe suprotno, nijedna količina posredovanja, bez obzira na to koliko je dobronamjerno, ne može uspjeti.

Mlađe generacije vide Izrael više kao Golijata nego Davida, više kao tlačitelja nego potlačenog. Antisemitizam je u porastu. A budući da su izgledi za dvodržavno rješenje gotovo mrtvi, Izrael bi mogao da se suoči s binarnim izborom između toga da bude jevrejska država ili demokratska

Nasljeđe, ili preciznije, nasljeđa 7. oktobra ne pružaju mnogo osnova za optimizam. Dvodržavno rješenje je udaljenije nego ikad. Takav pristup je već bio teško ostvariv prije 7. oktobra, ali prošla godina je pojačala sumnje Izraelaca u poželjnost i mogućnost bezbjednog života pored nezavisne palestinske države. Istovremeno, odgovor Izraela na 7. oktobar pojačao je antiizraelske stavove među Palestincima u Gazi, na Zapadnoj obali i u samom Izraelu, i povećao privlačnost Hamasa, koji, kao i njegovi saveznici u Iranu, nema interes u mirnom suživotu s Izraelom.

Konačan rezultat je da će budućnost vjerovatno nalikovati “jednodržavnom nerješenju”: izraelska kontrola nad teritorijom između Sredozemnog mora i rijeke Jordan, širenje populacije naseljenika i učestali sukobi između izraelskih snaga bezbjednosti i Hamasa u Gazi, kao i milicija sličnih Hamasu na Zapadnoj obali.

Izrael je izgubio mnogo, ne samo u ljudskim životima i ekonomskoj proizvodnji, već i u reputaciji i položaju u Sjedinjenim Američkim Državama i svijetu. Mlađe generacije vide Izrael više kao Golijata nego Davida, više kao tlačitelja nego potlačenog. Antisemitizam je u porastu. A budući da su izgledi za dvodržavno rješenje gotovo mrtvi, Izrael bi mogao da se suoči s binarnim izborom između toga da bude jevrejska država ili demokratska. Slabljenje Hezbolaha i Huta, koliko god bilo dobrodošlo, ne mijenja ove realnosti.

Izrael je takođe platio cijenu u regionu. Iran je postigao jedan od svojih početnih ciljeva napada: otežavanje uspostavljanja formalnih diplomatskih odnosa između Saudijske Arabije, moćne sile u arapskom i islamskom svijetu, i Izraela. Iako osude izraelskih akcija od 7. oktobra neće spriječiti obavještajnu i vojnu saradnju s izabranim arapskim vladama koje se suočavaju sa zajedničkom prijetnjom iz Irana, vladar Saudijske Arabije je povukao svoju otvorenost ka normalizaciji odnosa u odsustvu nezavisne palestinske države.

Sjedinjene Američke Države su takođe platile visoku cijenu od 7. oktobra. Izgubile su ugled u arapskom svijetu zbog nesposobnosti da utiču na izraelsku politiku i otuđile su dio Izraelaca svojom kritikom i nezavisnim potezima. Štaviše, SAD su ponovo duboko angažovane na Bliskom istoku, dok su njihovi strateški prioriteti odvraćanje kineske agresije u azijsko-pacifičkom regionu i suprotstavljanje ruskoj agresiji u Evropi. Sve ovo sigurno donosi zadovoljstvo antizapadnoj osovini koji čine Kina, Rusija, Sjeverna Koreja i Iran.

Nijedno od ovoga nije bilo neizbježno. Uzastopne izraelske vlade odlučile su da oslabe PU i potcijenile prijetnju koju predstavlja Hamas, koji je iskoristio priliku i organizovao brutalan napad. Izrael je zatim odgovorio vojno, a ne politički. SAD su potrošile većinu svog diplomatskog kapitala zalažući se uzalud za prekid vatre koji nijedna strana nije željela. Ljudska, ekonomska i diplomatska cijena bila je ogromna, a region, koji je već bio najproblematičniji na svijetu, ostavljen je u još gorem stanju.

Autor je predsjednik emeritus Savjeta za spoljne odnose i viši savjetnik u kompaniji Centerview Partners. Bio je direktor odjeljenja za planiranje politike u američkom Stejt departmentu (2001-03)

project-syndicate.org

priredila: A. Š.

( Ričard Has )