Čudna dešavanja sa gritom iz "Porto Montenegra": Građani plaćaju ceh miješanja privatnog i državnog posla

Agencija za zaštitu prirode i životne sredine Crne Gore (EPA) tvrdi da je francuska kompanija “Valgo” u potpunosti ispunila ugovor koji je imala sa Vladom Crne Gore za ekološku remedijaciju prostora nekadašnjeg Jadranskog brodogradilišta Bijela, odnosno izvoza opasnog otpada.

Međutim, EPA nije objasnila kako je kompaniji “Valgo” omogućeno da pored količina otpadnog grita od pjeskarenja brodova i zemlje pomiješane sa gritom koji su se nalazili u Bijeloj i čije su uklanjanje platili poreski obveznici Crne Gore, u brodogradilište dopremi i dodatne količine ovih otpadnih materijala iz bivšeg tivatskog “Arsenala”, a koji je u međuvremenu izazvao skandale u Crnoj Gori i Ukrajini.

Veći dio tog materijala iz “Arsenala”, gdje kompanija “Adriatic Marinas” razvija projekat elitnog nautičkog centra “Porto Montentegro”, ostao je u Crnoj Gori, a prije dvadesetak dana pojavio se rasut na privatnom i zemljištu u vlasništvu “Željezničke infrastrukture Crne Gore” i nikšićke opštine, odnosno na deponiji preduzeća “Putevi” iz Podgorice. Zbog toga je dio građana Nikšića protestovao i najavio preduzimanje radikalnih mjera, ukoliko materijal, za koji crnogorski organi danas tvrde da je neopasan, ne bude u najskorije vrijeme uklonjen.

Prije više od tri godine, dio otpada iz “Porto Montenegra” pod čudnim je okolnostima, i preko firme “Valgo”, završio u Ukrajini, gdje se pokazalo da je riječ o vrlo opasnom otpadu zbog čega je u toj državi bila pokrenuta i kriminalistička istraga.

“Vijesti” su nakon dvadesetak dana od EPA dobili djelimične odgovore na set pitanja, upućena još krajem avgusta.

Slična pitanja u vezi sa ekološkim skandalom koji se desio sa rasipanjem grita iz Arsenala koji je “tranzitirao” kroz Bijelu, po Nikšiću i Podgorici, upućena su i Ministarstvu ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, odnosno Upravi za inspekcijske poslove (UIP). I dok su iz resora koji vodi ministar Damjan Ćulafić (Demokrate) “Vijestima” kazali da će umjesto njih, EPA odgovoriti, iz UIP-a ni nakon više od dvadeset dana nisu poslali nikakve odgovore. Svi pokušaji novinara da od UIP-a dobije objašnjenje kako se pored njihovih inspektora koji su nadgledali poslove koje je “Valgo” obavljao u Bijeloj moglo desiti da se hiljade tona grita i zemlje pomiješane sa gritom odvezu u Nikšić, ostali su bezuspješni jer je službeni telefon osobe zadužene za komunikaciju sa medijima stalno “van funkcije”.

“Kompanija ‘Valgo Montenegro’ - dio stranog društva Podgorica sa adresom Trg Nikole Kovačevića 10/17, 81000 Podgorica, PIB: 03139263, imala je ugovor sa Vladom Crne Gore koji se tiče i izvoza opasnog otpada iz Jadranskog brodogradilišta Bijela. Između ostalih otpada izvezene su i sljedeće vrste otpada: 17 05 03* zemljište i kamen koji sadrže opasne supstance; i 12 01 16* otpad od pjeskarenja koji sadrži opasne supstance (u našoj zemlji odomaćen je naziv grit). Navedene vrste otpada izvožene su u Kraljevinu Španiju i u Kraljevinu Belgiju. Otpad od pjeskarenja koji sadrži opasne supstance izvezen je u Kraljevinu Španiju i to u firmu ‘Ditecsa SM- Centro de Nerva, Carretera Nerva’ - El Madrono 21670 Nerva-Huelva. Količina izvezenog otpada je 68.463,09 tona. Izvezen je i otpad zemljište i kamen koji sadrže opasne supstance u Kraljevinu Belgiju, lokacija firme ‘Carmans Blue Tehnology NV’, Kanaalstraat 14, 3560 Lummen, odnosno u Kraljevinu Španiju kod već pomenute firme ‘Ditecsa SM-Centro de Nerva, Carretera Nerva’: količina izvezenog otpada je 29.527,95 tona”, rečeno je “Vijestima” u EPA, uz napomenu da su “nakon ovih aktivnosti (izvoza) izvezene sve količine gore navedenih otpada sa prostora bivšeg brodogradilišta Bijela”.

Poručili su da ugovor sa Vladom nije firmi “Valgo” ostavljao mogućnost da bilo koja od tih količina otpada ostane u Crnoj Gori, a što je, po EPA, i ispoštovano.

EPA je ranije objavila da su posljednje količine grita zaostalog od poslovne djelatnosti ugašenog Jadranskog brodogradilišta iz Bijele izvezene u februaru prošle godine, dok je posljednja tura kontaminiranog zemljišta odavde otpremljena krajem jula 2023.

Za Agenciju “Bijela” lani bila čista, uprkos otpadu iz “Porto Montenegra”

Iz EPA su 26. jula prošle godne saopštili da je “sa stanovišta Poglavlja 27, završetkom remedijacije lokacije brodogradilišta Bijela ostvaren značajan napredak u implementaciji i sprovođenju pravne tekovine Evropske unije”.

“Značaj remedijacije ističemo i u pogledu kontrole i sprečavanja daljeg zagađenja akvatorijuma”, saopštila je tada EPA koja je implementirala i nadgledala ovaj posao koji su skupo platili crnogorski poreski obveznici.

Međutim, kako se tek nedavno pokazalo, remedijacija “Bijele” tada uopšte nije bila završena jer je u krugu brodogradilišta, gdje je u međuvremenu počeo da se razvija novi remontni centar za jahte i megajahte kompanije “Adriatic 42”, ostalo nekoliko hiljada tona grita koji je tamo donesen 2019. iz “Porto Montenegra”.

Bivši direktor kompanije “Valgo Montenegro” Rajko Uskoković potvrdio je nedavno “Vijestima” da je ta firma sredinom jula ove godine, bez naknade, predala kompaniji “MM Sistem” iz Nikšića ukupno 4.900 tona grita iz bivšeg tivatskog “Arsenala”. Nikšićka firma koja je raspolagala svim dozvolama za bavljenje poslovima tretiranja otpada je taj materijal iz kruga brodogradilišta “Bijela”, prema riječima Uskokovića, kamionima odnijela na svoju zvanično registrovanu deponiju u Nikšiću i u najvećoj mjeri u međuvremenu prodala kao građevinski materijal firmi “Putevi” iz Podgiorice. Uskoković je naglasio da su preostali grit i zemlja pomiješana sa gritom koji potiču iz “Porto Montenegra”, zvanično po nalazu CETI-ja imali status “neopasnog otpada” zbog čega, po njemu, nije bilo interesovanja poslovnih partnera firme “Valgo” iz inostranstva da taj materijal preuzmu na prečišćavanje i tretman, pa je on bez naknade ustupljen “MM Systemu”, jer se kao neopasan mogao koristiti kao sirovina prilikom izvođenja raznih građevinskih radova, prvenstveno u izgradnji drumskih saobraćajnica.

Remedijacija lokacije brodogradilišta “Bijela” koju je obavljao “Valgo” bila je dio projekta “Upravljanje industrijskim otpadom i čišćenje”, koji je Crna Gora realizovala iz zajma Svjetske banke. Kroz ovaj projekat, za čiju implementaciju je bila zadužena EPA, rješavali su se problemi “crnih” ekoloških tačaka, i to brodogradilišta Bijela, deponije pepela i šljake “Maljevac” i flotacionog jalovišta “Gradac”, te rađena priprema tehničke dokumentacije za sanaciju bazena crvenog mulja i deponije čvrstog otpada KAP-a.

Posao u “Bijeloj” je francuskoj firmi, koja ga je obavljala uz niz problema i zastoja i značajno probijenje prvobitno ugovorene dinamike, zvanično plaćen 23 miliona eura.

Kompanija “Adriatic Marinas-Porto Montenegro” je, međutim, na proljeće 2019. sa firmom “Valgo” napravila poseban poslovni aranžman, prema kojem je u “Bijelu”, gdje je francuska firma već bila započela obiman posao uklanjanja desetina hiljada kubika grita od pjeskarenja brodova i drugog otpada od višedecenijske brodoremontne djelatnosti, doneseno i 3.500 kubika starog grita iz “Porto Montenegra”, te preko 2.500 kubika zemlje pomiješane sa gritom. Tada je bilo najavljeno da će grit koji je u “Porto Montenegru” zaostao iz nekadašnjeg tivatskog vojnog brodogradilišta “Arsenal”, preko firme “Valgo” biti izvezen brodovima iz Bijele u inostranstvo, na ista mjesta na kojima je ta francuska firma trebalo da pošalje grit iz nekadašnjeg Jadranskog brodogradilišta. To se, međutim, nije desilo.

“Vijesti” iz EPA nisu dobile konkretan odgovor na pitanje zašto je ta Agencija koja je implementirala projekat ekološke remedijacije Jadranskog brodogradilišta, dozvolila firmi “Valgo” da taj posao “pomiješa” sa njihovim posebnim komercijalnim aranžmanom sa kompanijom “Adriatic Marinas”, odnosno zašto je investitoru “Porto Montenegra” omogućeno da otpad iz Tivta prenese u “Bijelu” i pridruži ga gritu i kontaminiranoj zemlji što su tamo već bili, a njihovo uklanjanje skupo plaćali građani Crne Gore.

“Ovdje je bitno naglasiti da kompanija ‘Valgo Montenegro’ doo Podgorica nije potpisala ugovor sa Vladom Crne Gore, već je ugovor potpisan sa kompanijom ‘Valgo Montenegro’ dio stranog društva koji se tiče izvoza neopasnog otpada koji je generisan u bivšem remontnom zavodu ‘Arsenal Tivat’, odnosno njegovim pravnim sljedbenikom kompanijom ‘Adriatic Marinas’. Napominjemo, da zvanični nadzor kompletnog projekta nije konstatovao da je došlo do miješanja otpada sa prostora brodogradilišta ‘Bijela’ i otpada sa prostora ‘Adriaic Marinas’”, kazali su “Vijestima” iz EPA na čijem je čelu direktor dr Milan Gazdić.

Na papiru dvije firme “Valgo” u Crnoj Gori

U Crnoj Gori egzistiraju dva pravna lica povezana sa francuskom kompanijom “Valgo”: kompanija “Valgo Montenegro” - dio stranog društva Podgorica sa adresom Trg Nikole Kovačevića 10/17, 81000 Podgorica, PIB: 03139263, te kompanija “Valgo Montenegro” doo Podgorica, sa adresom Moskovska 99, kancelarije broj 3, Podgorica i PIB-om 03236862.

Objema je osnivač “VALGO SOCIETE ANONYME A CONSEIL D’ADMINISTRATION” iz Ruena u Francuskoj. Prvome se u evidenciji Centralnog registra Privrednog suda kao ovlašćeno lice za zastupanje navodi Rajko Uskoković koji je odnedavno ispred crnogorske Vlade postavljen na mjestu zamjenika izvršnog direktora Kontrole letjenja Srbije i Crne Gore SMATSA. Drugom pravnom licu “Valgo Montenegro” doo, koje ima samo jednog zaposlenog, ovlašćeno lice je direktorka Nina Savović. Ona nije odgovorila na pitanja “Vijesti” u vezi sa tim kako je “Valgo” reaizovao posao u “Bijeloj” i zašto ga je ta firma povezala sa komercijalnim aranžmanom sa “Adriatic Marinasom”.

“Otpadni grit koji potiče iz ‘Adriatic Marinasa’ Tivat, okarakterisan je kao neopasni otpad shodno nalazu doo Centra za ekotokšikološka istraživanja CETI. Taj otpad koji je bio privremeno uskladišten na prostoru brodogradilišta “Bijela”, preuzet je od strane pravnog lica koje posjeduje potrebne dozvole za upravljanje navedenim otpadom”, rečeno je “Vijestima” iz EPA na molbu da prokomentarišu ovu činjenicu.

Potvrdili su da je “određena količina neopasnog grita koji potiče iz bivšeg remontnog zavoda “Sava Kovačević-Arsenal”, koji je smješten na prostoru Jadranskog brodogradilišta “Bijela”, izvezena u Republiku Ukrajinu”.

“Količina izvezenog otpada je 3.870,5 tona, preostala količina ostala je na prostoru Jadranskog brodogradilišta ‘Bijela’, odnosno na prostoru koncesionara”.

Kad je “Arsenal” zatvaran otpad bio opasan, kad ga je preuzeo “Adriatic Marinas” postao neopasan

Međutim, iako EPA i danas tvrdi da je otpad koji je iz “Porto Montenegra” preko firme “Valgo” završio u Ukrajini, a ostatak mu sada osviće na raznim mjestima po Crnoj Gori “neopasan materijal”, prema rezultatima istraživanja koje je obavila ovlašena laboratorija ukrajinskog Ministarstva ekonomskog razvoja, trgovine i poljoprivrede, zapravo je izuzetno otrovan i ima “izražen mutageni i kancerogeni efekat”.

Objavio je to još prije tri godine istraživački centar MANS-a, nakon što je u ukrajinskoj luci Herson, gdje je krajem 2019. iz “Bijele” prispio tereni brod “FL Lydia” sa 3.870,5 tona grita iz “Porto Montenegra”, izbio skandal.

“Valgo” je tada od EPA prethodno pribavio dozvolu za izvoz takozvanog “neopasnog kontaminiranog grita”, a prihvat kontroverznog materijala iz Crne Gore obavila je ukrajinska kompanija “Firma Arka” sa kojom je “Valgo” zaključio poseban ugovor. Nakon što su analize ukrajinske državne laboratorije pokazale da je materijal izuzetno otrovan i opasan, tamošnja policija je pokrenula istragu protiv “Firma Arka”, zbog sumnje da je u procesu pribavljanja dozvola predala falsifikovana dokumenta i time prekršila bezbjednosne ekološke procedure u Ukrajini.

Istragu je potom pokrenulo i Osnovno državno tužilaštvo u Podgorici, odnosno tužiteljka Slađana Španjević Volkov, ali crnogorska javnost nikada nije obaviještena o konačnom epilogu ovog slučaja.

Prema dokumemntaciji koju je MANS tada dobio na osnovu zahtjeva za slobodan pristup informacijama, izvoznik materijala bila je kompanija “Valgo Montenegro - dio stranog društva” iz Podgorice.

U analizici CETI-ja, rađenoj u maju 2019. godine, navodi se da je grit koji potiče iz kompleksa “Porto Montenegro” neopasan otpad, koji je po karakteristikama drugačiji od toksičnog grita iz Bijele.

Na pitanje kako se naknadni nalaz njihovih ukrajinskih kolega o analizi tog materijala koji je prispio u Herson i koji su ga klasifikovali kao “opasan otpad, klasa 2 u skladu sa međudržavnim standardom DSTU2195-99”, tako drastično razlikuje od njihovog, iz CETI-ja su istraživalkom centru MANS-a odgovorili da su oni analizirali uzorke koje im je, prije izvoza, dostavio “Valgo”.

“Predstavnici francuske kompanije lično su uzorkovali analizirani grit i naveli da potiče sa lokacije ‘Porto Montenegro’ za šta se ne može tvrditi da je urađeno po adekvatnoj proceduri”, pravdao se tada CETI, tvrdeći da su i analize njihovih ukrajinskih kolega došle do zaključka “da se radi o potpuno različitim uzorcima”, odosno da je u Herson stigao drugi materijal u odnosu na onaj koji je CETI analizirao.

“Ono što nas navodi na zaključak da se radi o potpuno različitim uzorcima jeste rezultat sadržaja naftnih ugljovodonika (TPH). Naime, kao što je poznato, ni u jednom analiziranom uzorku otpadnog grita koji je CETI uzorkovao na lokalitetima ‘Bijela’ i ‘Porto Montenegro’ nije utvrđen tako visok sadržaj TPH. Naime, sadržaj TPH u gritu nije prelazio 0,5% iako je upravo na osnovu utvrđenog sadržaja TPH veliki dio otpadnog grita iz Brodogradilišta ‘Bijela’ (uzorkovan 2015. godine) i otpadnog grita iz ‘Porto Montenegra’ (uzorkovan 2009. godine) okarakterisan kao opasan otpad. Visok sadržaj TPH (preko 1%) utvrđen je u uzorcima zemljišta sa lokaliteta ‘Bijela’ u periodu 2015-2016. godina”, saopštila je prije tri godine MANS-u Danijela Šuković, direktorka Sektora za laboratorijsku dijagnostiku i zaštitu od zračenja u CETI-ju.

CETI, međutim, tada nije objasnio kako je isti otpadni grit iz tivatskog “Arsenala” koji je CETI uzorkovao 2009. i koji je tada klasifikovan kao opasan otpad, deset godina kasnije, kada je uzorkovan iz “Porto Montenegra”, zvanično postao neopasan otpad.

( Siniša Luković )