Sport kao ogledalo države i zašto je Crna Gora mogla da uradi više

Države se često identifikuju sa svojim sportistima i njihovim rezultatima. Mediji tako pišu o “herojima nacije”, o “ponosu države”, o “šampionima za sva vremena” a floskula da su sportisti najbolji reprezenti svoje zemlji - tačna je.

Podatak da, na primjer, fudbal aktivno prati skoro dvije milijarde ljudi, da postoji još sportskih grana koje su planetarno popularne, dovoljno govori koliko je malo potrebno da se za nekog “čuje”. I za državu čija zastava stoji pored njegovog imena - ili imena tima.

Bivši američki državni sekretar Henri Kisindžer je isticao da je država jaka onoliko koliko su joj jaki: vojska, banka i fudbalski tim. I mnogi državnici kroz istoriju su bili svjesni značaja sporta i identifikacije cijele nacije kroz rezultate na sportskim poljima - nisu se birali načini, a ni sredstva, da se dođe do podijuma.

CRNA GORA - SPORTSKI FENOMEN

Crna Gora je sportski fenomen. I te stvari ponekad postaju mnogo jasnije, kristalno čiste, kada se gledaju - spolja. Drugačije ih posmatramo mi, iznutra.

A kako nas gledaju drugi?

U intervjuu sa Nikolom Vučevićem, našim proslavljenim košarkašem, igračem Čikago Bulsa i dvostrukim učenikom NBA “all star” utakmice (svjetski košarkaški “creme de la creme”), novinar zagrebačkog portala Index je prošle godine postavio sljedeće pitanje: “Premda se radi o maloj zemlji s malom populacijom, Crna Gora je sportski fenomen. U košarci ste jako dobri, u vaterpolu ste sila, a i u fudbalu i rukometu niko unaprijed ne može računati na bodove protiv vas. Kako to objašnjavate?”

Crna Gora je bila evropski šampion u ženskom rukometu i vaterpolu, a kada je fudbalska reprezentacija 2011. godine bila 16. na svijetu i na korak od toga da postane najmanja zemlja koja se ikad plasirala na Evropsko prvenstvo, poznati novinar Gardijana Džonatan Vilson je pisao: “Fudbal je svijet hiperbola, ali zar treba posebno naglašavati kako bi to veličanstven uspjeh bio: Crna Gora ima 625 hiljada stanovnika, što je veličine Glazgova, ili Šefilda. Zaista malo, premalo. I što je posebno zapanjujuće, iz tako male baze na scenu je stupila nevjerovatno talentovana generacija fudbalera. Je li to slučajno? Rekao bih da nije. Crna Gora je kroz istoriju uvijek proizvodila vanserijske fudbalere”.

Za Nikolu Vučevića, Stevana Jovetića, Stefana Savića, nekada Dejana Savićevića ili Predraga Mijatovića, na svim horizontima se čulo mnogo više nego o svim političarima zajedno. To i nije čudno: oni su u planetarno popularnim stvarima bili - među najboljima na svijetu. A dolaze iz Crne Gore - zemlje populacije na nivou statističke greške u svjetskim gabaritima.

“Nastavite tako i svi će čuti za Crnu Goru”, poručio je Džonatan Vilson.

ISTORIJSKO NASLJEĐE - BORBA KAO USLOV OPSTANKA

Malo šta se u životu, posebno u sportu kao pravom društvenom ogledalu, dešava slučajno, a korijeni, sasvim moguće, sežu daleko u prošlost. “Klica” je bačena prije mnogo godina, prije više vjekova.

Istorija Crne Gore je mahom - ratnička istorija, oblivena krvlju i obilježena borbom za slobodu, protiv različitih, brojnijih i tehnički moćnijih neprijatelja.

Dok su se krajem 19. vijeka stanovnici Londona vozili metroima, Crnogorci su ratovali s Osmanlijama, za cijelih pet vjekova. To sa jedne strane govori o teškom siromaštvu i zaostajalosti, a sa druge: o prkosu, nepokolebljivosti, zajedništvu i borbenom duhu kao uslovu preživljavana.

Kada je 13. jula 1941. godine u crnogorskim šumama izborio opštenarodni ustanak, bio je to najveći oružani otpor u okupiranoj Evropi. Baš iz Crne Gore - i tada, kao i sada, sa populacijom na nivou statističke greške u odnosu na svjetske gabarite.

Borba za slobodu naših predaka nosila je sa sobom i nemilosrdnu, prirodnu selekciju - u kandžama neprijatelja, po raznim bespućima, nedovoljno opremljeni, često promrzli i gladni - opstajali su samo najjači.

O čuvenom “ratničkom duhu” često se piše i danas, kada je bojno polje, srećom, zamijenjeno sportskim. Takmičarski duh je ostao, težnja za nadigravanjem, nadmudrivanjem - na pobjedu. Crnogorci su imali šta i od koga da naslijede i prenesu na sportski teren: i tamo je borba, do iznemoglosti, u granicama fer-pleja.

Jačanje sportskog duha Crna Gora, ali i zemlje u okruženju, donekle duguju i komunističkoj naklonosti ka kolektivnim, mahom loptaškim sportovima. Jugoslavija je u periodu od 1960. do 1990. godina bila svjetska sila - u košarci, vaterpolu, rukometu…

Tu je i teško objašnjivi, ali neosporni, fenomen prirodnog talenta - predodređenosti. U Leksikonu Yu mitologije Vatroslav Sekulić je pisao o kombinaciji krša i mora - “geni kameni”, arhitepsko snalaženje s loptastim oblicima: Dinarski lanac, koji dobrim dijelom zahvata i - Crnu Goru.

OBNOVA NEZAVISNOSTI DALA VELIKU ŠANSU

Kada je 2006. godine Crna Gora povratila samostalnost, prvi put od Berlinskig kongresa 1876, svijetla reflektora su, mnogo prije ostalih, bila uperena ka sportistima i sportskim ekipama. Oni su odjednom dobili šansu da se reprezentuju na internacionalnoj sceni i da se takmiče, uz naslijeđeno iskustvo koje su neki od takmičara imali iz vremena zajednice sa Srbijom, prije toga Jugoslavijom.

Nezavisnost je za mnoge sportiste otvorilo vrata u svijet - prije toga, u većoj državi, nisu mogli ni da dobiju šansu da se prikažu na međunarodnoj pozornici.

Početni, partriotski zamah, karakterističan vjerovatno za svaku novu (u našem slučaju - obnovljenu državu), uz kombinaciju prirode, talenta, pa i naslijeđenih povoljnosti odrastanja i sazrijevanja u većim sistemima, za kratko vrijeme su lansirali Crnu Goru u sportsku orbitu.

Muška rukometna reprezentacija je postala prva naša selekcija u kolektivnim sportovima koja se plasirala na Evropsko prvenstvo - bila je 2007. godina. Njihove koleginice nisu imale šansu da krenu tako rano, ali su sve naplatile - u avgusta 2012. osvojile su srebro na Olimpijskim igrama, bile zvanično druga reprezentacija na svijetu, iste godine u decembra postale su prvakinje Evrope - pokorile su Stari kontinent.

Još prije njih, 2008. godine, 13. jula - kakva simbolika, vaterpolo reprezentacija Crne Gore postala je prvak Evrope. U finalu, u Malagi, u produžetku je pobijedila Srbiju.

Košarkaši i košarkašice postali su redovni učesnici evropskih prvenstava (košarkaši su dva puta nastupali i na šampionatima svijeta, košarkašice dva puta bile među osam najboljih na Starom kontinentu), vaterpolisti su nastavili da osvajaju medalje, iako ne najsjajnije, a 16. mjesto na svijetu po listi Fife, koje je juna 2011. držala naša fudbalska reprezentacija - imajući u vidu šta je fudbal i i gdje se sve igra (svuda!) - možda je i najveći uspjeh od svih.

Uz neke, manje bljeskove u individualnim sportovima (na primjer - karate), u kojima Crna Gora, za razliku od kolektivnih, nema veliku tradiciju u borbama za medalje na velikim takmičenjima (čast izuzecima, u džudou imala je svjetskog prvaka Dragomira Bečanovića, u boksu evropskog prvaka i svetskog viceprvaka Miodraga Perunovića) - sasvim dovoljno da Montenegro za kratko vrijeme bude prepoznat sportskom svijetu.

DA LI JE DRŽAVA MOGLA DA URADI VIŠE?

Skoro dvije decenije nakon obnove državnosti, Crna Gora u sportskom smislu više ne blista kao na početku. Možda i očekivano - početni zanos je prošao, “prošli” su i mnogi šampioni koji su školovali u bivšoj državi, na red je došla crnogorska škola i stvaranje asova u našem sistemu. Da li smo ga i koliko razvili, ma koji sport da je u pitanju?

Stvaranje čuda sa “600 hiljada stanovnika” odjednom je postalo opravdanje - “imamo samo 600 hiljada stanovnika”. Naravno da nije lako iz male baze, ali je pravo pitanje može li se bolje i više?

Za mnoge smo, međutim, i dalje sportski fenomen. Hrvatski Index nije o tome pisao prije deceniju, već prije manje od godinu - 3. novembra 2023. godine.

Ipak, nakon najslabijeg do sada nastupa na Olimpijskim igrama, gdje je osim vaterpolista i jedriličara Milivoja Đukića učešće svakog drugog od 19 sportiskinja i sportista (opet više nego BiH, Sjeverna Makedonija ili Kosovo) imalo praktično revijalni karakter, možda je i pravo vrijeme postaviti nekoliko pitanja.

Jesmo li na pravi način iskoristili zlatni period našeg sporta koji se, ugrubo, završio negdje oko 2018. godine. Je li se moglo i bolje i više? Jesu li izvučene pouke i da li je država Crna Gora uradila dovoljno da sport i zaista bude ono što jeste u mnogim zemljama - najbolji reprezent države? Koliko je država zaista posvećena sportu?

Premijer Milojko Spajić nedavno se obreo na Igrama u Parizu gdje je euforično obećao brda i doline, najavio planska ulaganja.

“Sport je u Crnoj Gori jedna od najbitnijih tema”, izjavio je”.

CRNA GORA I SPORTSKI IDENTITET

Nije, doduše, najispravnije, a ni najpravednije, rezultate i uspjehe neke zemlje na sportskom polju mjeriti samo Olimpijskim igrama, koje su vrhunac - u kolektivnim sportovima, na primjer, tamo ide samo 12 nacionalnih selekcija i to često ne i najboljih, jer postoji kontinentalni ključ i obaveza da domaćin ima predstavnika (tako je npr. Velika Britanija u Londonu 2012. imala reprerezentacije u vaterpolu, rukometu, košarci, odbojci - iako ti sportovi na Ostrvu praktično i ne postoje, ili su na amaterskom nivou). Fraza da je teže doći na Olimpijske igre nego osvojiti olimpijsku medalju, u mnogo slučajeva - tačna je.

Muška i ženska rukometna, muška i ženska košarkaška reprezentacija redovni su učesnici evropskih prvenstava, o vaterpolo selekciji da i ne govorimo, na dva evropska šampionata putovali su i odbojkaši, fudbaleri su, u najtežoj mogućoj konkurenciji, nekoliko puta bili vrlo blizu.

Za malu zemlju čije selekcije u “glavnim” sportovima idu na evropska prvenstva, a za koju još komšije kažu da je sportski fenomen, ne može se reći da nema sportski identitet, naprotiv.

A šta je, zapravo, sportski identitet?

Albanija je, recimo, u Parizu osvojila dvije olimpijske medalje, obje su za nju osvojili ruski rvači, koji su dovedeni, vjerovatno uz novčanu nadoknadu, da se bore za zastavu Albanije.

Dvije olimpijske medalje osvojio je i San Marino, obje u trapu - gađanju glinenih golubova.

U oba slučaja, može da se govori o uspjehu, ali teško o sportskom identitetu.

ROĐENI U CRNOJ GORI, A IGRAJU ZA DRUGU ZEMLJU

No, postoji i druga strana (olimpijske) medalje. Nedavno u Parizu, na muškom vaterpolo turniru, zlato je osvojila reprezentacija Srbije. Glavni igrač tog tima, jedan od najboljih ka svijetu, je momak rođen u Crnoj Gori, u Kotoru - Dušan Mandić. Jedan od bitnih faktora u igri Srbije bio je još jedan momak rođen u Crnoj Gori, u Kotoru - Nemanja Vico.

Prije osam godina, na Igrama u Rio de Žaneiru, čak osam sportista koji su nastupali u drugim nacionalnim timovima rođeni su, igrali su, ili su mogli da igraju za Crnu Goru. Među njima i košarkaš reprezentacije Španije Nikola Mirotić, dvojica rukometaša (Marković, Stojanović) koji su igrali za Katar, nekoliko vaterpolista, sestre Dabović koje su nosile dres košarkašica Srbije.

Da li su mogli da igraju za Crnu Goru?

I jesu, i nisu, stvar je individualnog stava: ekonomskih razloga, takmičarskih ili patriotskih osjećanja svakog sportiste, ali i, u nekim slučajevima - odnosa države, ili matičnog saveza, prema specifičnom sportu ili samom pojedincu.

Kada, na primjer, Andrija Prlainović, nekada najbolji vaterpolista svijeta, igrač koji je osvojio sve što se moglo osvojiti, a koji je 2005. godine proglašen za najboljeg mladog sportistu Crne Gore u izboru Crnogorskog olimpijskog komiteta - rekao: “Djetinjstvo i mladost sam proveo u Herceg Novom, ali Srbija je za mene svetinja” teško da bilo šta, ili bilo ko, ima pravo, da utiče na njegovu odluku.

Slično je i u Mandićevom slučaju, gdje su predstavnici Vaterpolo saveza Crne Gore nakon nekoliko razgovora i, kako su istakli, ponuđenih uslova, saopštili da “treba cijeniti i privatno opredjeljenje svakog pojedinca”.

U nekim drugim slučajevima, međutim, očigledno da je falilo fleksibilnosti, pregovaračkog umijeća i senzibiliteta”. I, prije svega - dugoročnog i sistemskog ulaganja i posvećenosti sportu, naročito od strane države. Ekonomskim ponudama Crna Gora ne može da se takmiči npr sa Srbijom ali ....

Tipičan primjer je ženski rukomet, jedini sport koji je Crnoj Gori donio olimpijsku medalju (srebro u Londonu 2012). Dvije ponajbolje igračice tog tima, Bojana Popović (rođena Petrović) i Katarina Bulatović rođene su u Srbiji - Nišu, odnosno Kragujevcu.

Iako obje, bez sumnje, imaju crnogorske korijene, njihov glavni motiv da igraju za Crnu Goru bio je takmičarski - kao mlade, posebno Bojana, došle su u Crnu Goru, zaigrale za Budućnost, klub koji ima dugu tradiciju i koji je preko tri decenije značajan faktor u Evropi, osvojio je i dvije Lige šampiona. Opredjeljenje države bilo je da ulaže u ženski rukomet - dugoročno, dobili smo igračice koje su bile među najboljima na svijetu, dobili smo olimpijsku medalju. I reprezentaciju koja je u evropskom vrhu.

SELEKCIJA SPORTOVA I STVARANJE USLOVA

Vaterpolo je u Crnoj Gori sportski fenomen. Tri grada, “jedan i po bazen” - pet medalja na velikim takmičenjima. Da je država, ma ko bio na vlasti, dugoročno ulagala u infrastrukturu, da je tako uspješan sport označen kao jedan od prioriteta - možda bi odluke pojedinih vaterpolista da igraju za drugu, a ne za državu u kojoj su rođeni, bile drugačije. Slično je i sa mnogim drugim sportovima. U najpopularnijem - fudbalu, Crna Gora je po infrastrukturi među najgorima u Evropi.

Proteklih 18 godina od sticanja nezavisnosti bio je i idealan period da se napravi selekcija - koji su to sportovi u kojima je put uspjeha najprohodniji i koji moraju da se označe kao prioritetni. Jer, očigledna je praksa da se zadovolje svi, a sportovi, i klubovi, niču jedan za drugim.

Dugoročno, u maloj državi sa skromnom ekonomijom, to vodi u neprepoznatljivost i postavlja pitanje smisla. Zato moramo da se zapitamo šta hoćemo od sporta? Ako hoćemo, na primjer zdrave, stilove života: razvijaćemo sport u školama, masovne sportsko rekreativne aktivnosti koje će dugoročno stvarati zdravo društvo koje će smanjiti ogromne izdatke za ljekove (po čemu smo neslavni šampioni i,,bolesna” nacija), ali i otvoriti poslovne aspekte sporta i stvoriti uslove za stvaranje šampiona. Da sportisti imaju motive i sigurnost kada završe takmičarske karijere.

Ako to hoćemo, moramo napraviti ozbiljne dugoročne strategije i uporno ih realizovati, kao što to rade druge države, npr. ne mnogo veća Slovenija. Ali, za to je potrebna država.

Po povratku sa Olimpijade iz Pariza, premijer više nije pominjao sport.

( Danilo Mitrović )