"Špijuni su među nama": Putinovski lov na kritičare vlasti

Najava donošenja zakona o stranim agentima može se smatrati jednim od najopasnijih pokušaja udara na građanski i kritički orijentisan civilni sektor, i predstavlja još jednu antievropsku i antizapadnu zamisao dijela vladajuće koalicije kojoj su puna usta privrženosti učlanjenju u Evropsku uniju (EU) i prihvatanju njenih vrijednosti.

To su ocijenili sagovornici “Vijesti”, komentarišući jučerašnju poruku koalicije Za budućnost Crne Gore (ZBCG) - da hitno treba donijeti zakon koji će urediti funkcionisanje “raznih stranih agentura” koje, tvrde, pod plaštom nevladinih organizacija (NVO) pokušavaju da utiču na unutrašnju i spoljnu politiku države.

“... Najnovija inicijativa ZBCG prevazilazi prethodne pritiske i ograničenja koja su nametana civilnom društvu, prijeteći da institucionalizuje represiju prema organizacijama koje igraju ključnu ulogu u očuvanju demokratskih standarda i sloboda, ma koliko to često bilo neprijatno donosiocima odluka”, rekao je “Vijestima” sociolog i programski direktor Centra za građansko obrazovanje (CGO), Petar Đukanović.

On je naveo da inicijativa koju zagovara ZBCG, koalicija koja je “odranije prepoznata po svom netrpeljivom stavu prema NVO koje zagovaraju standarde i vrijednosti koje dijele demokratske države EU i NATO”, nije iznenađenje jer su, kaže, njeni zvaničnici to već pominjali kao ideju.

“Međutim, na težini joj sada daje činjenica da je ta koalicija dio Vlade i parlamentarne većine, a moglo bi se reći i ključni dio jer ostale partije koje čine tu većinu uglavnom ‘igraju po notama’ koje oni postave u strahu da im se ne zamjeraju, a i da sačuvaju svoje feude moći”, rekao je Đukanović.

On ocjenjuje da se zato ta inicijativa, u trenutnom kontekstu, može smatrati jednim od najopasnijih pokušaja udara na građanski i kritički orijentisan civilni sektor, odnosno slobodu udruživanja i govora, koji su temelj svakog demokratskog društva.

Đukanović je saopštio da civilni sektor u Crnoj Gori nikad nije bio istinski podržan ni prepoznat kao partner vlasti, iako su uglavnom postojali solidni zakonski uslovi za rad. Rekao je da je jasna namjera ZBCG da bez ikakvih dokaza etiketira, stigmatizuje i vrši pritisak na NVO i nezavisne medije, sužavajući ionako ograničen prostor za djelovanje.

Iz koalicije ZBCG, koju čini dio partija nekadašnjeg Demokratskog fronta (DF), saopšteno je da su političke organizacije zakonom obavezane da svoje finansije učine javnim i da se vrši njihova kontrola, a da “to nije slučaj s ovim agenturama koje zloupotrebljavaju naziv NVO, dok im se u budžet nesmetano ubrizgavaju injekcije od milion dolara na redovnoj osnovi”.

Tvrde da u Crnoj Gori samo zbog nedostatka adekvatnog zakona postoje “ne jedna, nego više NVO koje funkcionišu izvan i iznad zakona”, te da “te agenture podmeću, lažu i vode veoma preciznu kampanju za potrebe stranog naručioca za koga rade”.

BEZ PODRŠKE OSTATKA VLASTI

Predstavnici Nove srpske demokratije (NSD) i Demokratske narodne partije (DNP), koje čine ZBCG, nisu juče odgovorili “Vijestima” na koje NVO misle.

Građanski aktivista Stefan Đukić kazao je da ovakav zakon i u SAD, i u Rusiji, i u Gruziji, i svugdje, služi isključivo kao način za razračunavanje s neprijateljem, ko god on bio.

“Ako je koalicija ZBCG htjela da uzvrati na česte insinuacije da rade za interes nekoga sa strane, ovo definitivno nije način i ništa dobro se u ovome ne vidi. Tako da svi predlozi ovog tipa, bilo ovaj o finansiranju iz inostranstva, bilo raniji o stranim miješanjima u izbore, nisu prikladni našem društvu i evociraju prošla i problematična vremena”.

Iz Pokreta Evropa sad (PES) “Vijestima” je juče odgovoreno da oni ne podržavaju i da se neće afirmativno izjasniti o predlogu ZBCG.

“Ne dijelimo percepciju da su organizacije civilnog društva strani agenti, već težimo da njihovu kritičku i nadzornu funkciju u društvu uvažimo i unaprijedimo. Zakoni koje PES podrži u Skupštini moraju biti usaglašeni s evroatlantskim sistemom vrijednosti, u čemu uprkos brojnim manipulacijama dosljedno istrajavamo”.

I Demokratska Crna Gora saopštila je da neće podržati donošenje zakona.

“Ovakvi zakoni nose ozbiljne rizike za slobodu organizovanja, izražavanja i informisanja - temeljne principe demokratskog društva. Analizom ove inicijative zaključujemo da bi uvođenje zakona o stranim agenturama moglo narušiti osnovna građanska prava, otežati rad NVO i nezavisnih medija i stvoriti atmosferu nepovjerenja”.

Iz Bošnjačke stranke (BS) je “Vijestima” odgovoreno da je cilj zvanične Crne Gore, “koji se poklapa s programskim načelima BS-a”, članstvo u EU, te da svi predlozi koji će Crnu Goru skrenuti s EU puta nemaju njihovu podršku.

Potpredsjednik Skupštine i funkcioner koalicije Albanski forum Nikola Camaj, kazao je “Vijestima” da je riječ o zakonu koji je samo u najavi i da tu nema ništa konkretno.

“Mi nećemo podržati ništa što nije u saglasnosti s evropskom regulativom”.

EU PUT GRUZIJE “ZAMRZNUT” ZBOG ISTOG ZAKONA

Najavu ZBCG juče su oštro osudile brojne NVO. Izvršni direktor Centra za demokratsku tranziciju Dragan Koprivica, kazao je da najava partija bivšeg DF-a predstavlja još jednu antievropsku i antizapadnu zamisao dijela vladajuće koalicije kojoj su usta puna privrženosti učlanjenju u EU i prihvatanju njenih vrijednosti.

CDT je pozvao sve članice vladajuće koalicije da se nedvosmisleno izjasne o ovom predlogu i javno kažu da li je ovo dio i njihove politike. Istakao je da se ovim predlogom Crna Gora želi svrstati u red s Rusijom, Kirgistanom, Mađarskom i Gruzijom koje su usvojile slična rješenja, a usvajanje ovakvog zakonodavstva se razmatralo i u bosanskohercegovačkom entitetu Republika Srpska.

Pristupanje Gruzije EU je stopirano, a dio finansijske podrške toj zemlji je zamrznut nakon što su gruzijske vlasti usvojile novi zakon o “stranom uticaju”.

Lideri EU su odluku o stopiranju procesa donijeli tokom posljednjeg samita Evropskog savjeta, a ona je uslijedila nakon što su gruzijske vlasti usvojile zakon o “stranom uticaju” uprkos višenedjeljnim protestima. Zakon o “stranim agentima” uveden je u Rusiji 2012. godine.

Koprivica je saopštio da je EU u više navrata osudila ovakve inicijative, a Evropski parlament je u rezoluciji posvećenoj gruzijskom zakonu pozvao na povlačenje ove štetne legislative ukazujući da je “targetiranje organizacija civilnog društva i nezavisnih medija uopšte, a posebno ovaj predloženi zakon, nesumnjivo u suprotnosti i nepomirljiv s normama i vrijednostima EU, kao i s bilo kakvim težnjama za članstvo u EU”.

Programski direktor NVO UZOR Marko Pejović je kazao da ovakvim zakonskim predlozima sigurno nećemo “uspravljeni” ući u EU, već ćemo “na koljenima kao što bi to neki poželjeli”, tumarati putevima autokratije.

Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) saopštila je da inicijativa o predlaganju zakona dolazi od dijela političkog spektra “koji već decenijama po lično mišljenje mora putovati van Crne Gore”.

Strateška grupa za zapadni Balkan, koja radi pod pokroviteljstvom fondacije “Hanjrih Bel”, pozvala je međunarodnu zajednicu, a posebno EU, da brzo i odlučno reaguje kako bi se spriječilo donošenje zakona o stranim agentima. Navode da ovaj razvoj događaja predstavlja ozbiljan alarm za budućnosti civilnog društva i demokratskih sloboda u zemlji”.

I opozicione partije su oštro reagovale povodom saopštenja ZBCG.

“Ako postoji strana agentura, to je vaša anticrnogorska, antievropska i antievroatlantska politička koalicija. Građani Crne Gore dobro znaju da ste agenti Srbije i Rusije, i da nemate nikakve veze sa Crnom Gorom kao nezavisnom državom...”, saopštila je poslanica Demokratske partije socijalista Drita Lola.

Predstavnik Evropskog saveza Mirko Stanić, rekao je da ako nekome nije bio jasan pravac kojim ZBCG vodi Crnu Goru, od juče je potpuno načisto.

“Autokratija putinovskog tipa (predjednik Rusije Vladimir Putin) koja za cllj ima ukidanje sloboda i prava građana, a prvi na udaru će biti ‘strani agenti’ iz NVO”

Iz Stranke evropskog progresa su saopštili da će braniti pravo civilnog sektora na slobodan i nezavisan rad.

“Ruski model obračuna sa slobodnim mišljenjem ne smije i ne može proći u Crnoj Gori”.

Đukanović: Principi koje prati ZBCG nisu oni koje vode ka EU

Petar Đukanović je kazao da je zakon o “agentima stranog uticaja” u suprotnosti s principima i standardima demokratske međunarodne zajednice, koja odavno upozorava da ovakva vrsta zakona predstavlja oblik diskriminacije prema civilnom sektoru i ozbiljno ograničava slobodu udruživanja.

“To je potvrđeno i stavovima nekoliko relevantnih međunarodnih tijela, uključujući UN Komitet za ljudska prava, Evropski sud za ljudska prava, OEBS-ovu Kancelariju za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR), kao i Venecijansku komisiju Savjeta Evrope”.

On je kazao da ko je imao dilemu koje principe i vrijednosti koalicija ZBCG prati, sada više ne može imati tu dilemu, “a to sigurno nisu oni koji nas vode ka EU”.

U Rusiji je “strani agent” svako ko prima novac iz inostranstva

Zakon o “stranim agentima” u Rusiji se, kako piše “Dojče vele”, prvobitno primjenjivao na NVO koje primaju finansijska sredstva i donacije iz inostranstva. U decembru 2019. predsjednik rusije Vladimir Putin potpisao je novi akt kojim je proširena pravna definicija toga ko se sve može smatrati stranim agentom.

Od 2022. ta kvalifikacija uključuje svako fizičko lice ili grupu koja prima bilo koju količinu novca iz inostranstva, bez obzira da li je riječ stranim vladama, organizacijama ili čak građanima, i koja objavljuje “štampane, audio, audio-vizuelne ili druge izvještaje i materijale”.

Zakoni o stranim agentima po uzoru na onaj Ruske Federacije na snazi su ili u proceduri u Kirgistanu, Gruziji, Mađarskoj i Slovačkoj.

( Željka Vučinić, Aljoša Turović )