Muzika Hoakina Rodriga okrepljuje dušu i oslobađa od negativnih emocija

Jedan od najznačajnijih španskih kompozitora 20. vijeka, Hoakin Rodrigez najpoznatiji je po svom djelu “Concierto de Aranjuez”. Iako je bio pijanista, ovo djelo koje je napisao za gitaru postalo je simbol španske klasične muzike, te jedno od najprepoznatljivijih kompozicija za ovaj instrument u svijetu klasične muzike. Rodrigo je tako dao izuzetan doprinos repertoaru za gitaru, uprkos tome što je njegov osnovni instrument bio klavir, što govori o njegovoj sposobnosti da prevaziđe tehničke granice i da duboko razumije zvučni potencijal različitih instrumenata.

Njegova muzika odiše melodijskom ljepotom, ritmičkom dinamikom i emotivnom dubinom, a naročito je proslavio gitaru kao koncertni instrument. Ipak, opus koji je ostavio iza sebe najveći je za njegov instrument - klavir, a neka od Rodrigovih djela večeras će na velikoj sceni KIC-a “Budo Tomović” izvesti pijanistkinja Sara Marjanović.

Kao neko ko već dugo živi u Španiji i svoje znanje o španskoj muzici i kulturi prenosi instrumentalistima, Sara se sa djelima Hoakina Rodriga susrela po dolasku u ovu mediteransku zemlju. Imala je priliku da upozna maestra, a danas na njenim koncertima dolaze Rodrigovi nasljednici.

Sara je još od početka pokazala izuzetne sposobnosti, te je sa 12 godina nastupala kao solista sa orkestrom, a u 13. godini izvela je svoj prvi restal. Već sa petnaest godina upisala je Fakultet muzičke umjetnosti u Beogradu, a diplomirala je sa nagradom Univerziteta umjetnosti “Student generacije” kao najbolji diplomac, i sa nagradom iz Fonda “Emil Hajek” kao najperspektivniji mladi pijanista. Takođe na FMU stekla je zvanje Magistra umjetnosti.

Od 1991. godine živi u Španiji, gdje je na Kraljevskoj muzičkoj akademiji u Madridu završila dvogodišnju specijalizaciju za špansku muziku. Na koncertu u Madridu 1998. godine, prva je izvela sva Rodrigova djela za solo klavir, kao i za četiri ruke i dva klavira, i snimila kompletan klavirski opus ovog kompozitora objavljen na duplom CD-u, u izdanju prestižne kuće “SONY Classical” 2001. godine. To je ujedno bio i prvi snimak svih Rodrigovih djela za solo klavir.

Po riječima Rodrigove ćerke Sesilije, Sara Marjanović je umjetnica koja je najviše doprinijela promociji muzike njenog oca.

O djelima ovog slavnog kompozitora, večerašnjem koncertu za Vijesti priča Sara Marjanović.

Naši mladi umjetnici uglavnom se odlučuju na odlazak na usavršavanje u SAD, Njemačku, Veliku Britaniju, Rusiju, Francusku... Zašto ste Vi odabrali baš Španiju?

Španska muzika nije bila zastupljena u programu muzičkih studija na našim prostorima, tako da sam prvi put imala priliku bolje da je upoznam tek po mom dolasku u Španiju. Osjetila sam potpunu opčinjenost ovom zemljom prilikom mog prvog dolaska 1988. godine, kada sam imala jednu kraću turneju. Svaki grad u Španiji je po nečemu specifičan, svaka oblast Španije je drugačija i na svoj način lijepa. Melodija i temperament španskog jezika mi se toliko dopao, da sam najprije poželjela da se ponovo vratim u ovu zemlju kako bih naučila tečno da govorim taj jezik. Međutim, igrom slučaja, samo nekoliko godina kasnije otvorila se mogućnost da upravo nastavim svoje stručno usavršavanje na Kraljevskom visokom konzervatorijumu za muziku u Madridu, nakon završenih osnovnih i magistarskih studija na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu, pa sam tako istovremeno učila španski jezik i upoznavala špansku muziku.

Hoakin Rodrigo čija ćete djela svirati večeras je jedan od najznačajnijih španskih kompozitora, koji iako je bio pijanista, njegova najpoznatija djela vezana su za gitaru. S obzirom na to da ste i sami znanje sticali u njegovoj rodnoj zemlji - Španiji, kada ste se prvi put susreli sa njegovim djelima i kakav su utisak ostavila na Vas?

Već nakon nekoliko mjeseci po dolasku u Španiju, sa preporukom jednog dragog prijatelja koji je poznavao Rodrigovu porodicu, zakucala sam na vrata Rodrigovog doma u Madridu sa željom da ga lično upoznam i da čujem njegovo mišljenje o mom izvođenju jedne njegove kompozicije koju sam tek bila naučila. Imala sam priličnu tremu, jer je to za mene bila velika čast da ga lično upoznam i privilegija da dobijem sugestije od samog kompozitora u vezi interpretacije njegove muzike. Taj susret mi je ostao u najljepšem sjećanju, jer ne samo što je maestro Rodrigo bio ljubazan da presluša moje sviranje i uputi mi nekoliko sugestija, već su on i njegova supruga, pijanistkinja Viktorija Kami, tada oboje 90-godišnjaci, sjeli za klavir i meni odsvirali jednu Rodrigovu kompoziciju za četiri ruke. Bila sam toliko dirnuta njihovom gostoljubivošću i pažnjom, tim neposrednim i toplim gestom, da sam već od tog trenutka osjetila potrebu da nastavim da proučavam i vježbam njegova djela i sviram ih na koncertima.

S obzirom na to da ste, kao što ste već pomenuli, imali priliku i da ga lično upoznate, a takođe ste ostvarili kontakt i sa njegovim nasljednicima, da li osjećate veću odgovornost kad izvodite djela kompozitora koje ste poznavali?

Maestro Rodrigo, s obzirom na to da je već imao preko 90 godina kada sam ga upoznala, nije bio u mogućnosti da prisustvuje lično mojim koncertima, ali njegova ćerka Cecilia Rodrigo mi je redovno svojim prisustvom u publici pružala podršku, što mi je veoma značilo. Naravno da je velika odgovornost izvoditi djela živih kompozitora koje lično poznajete. Ako ta djela koje svirate pritom nisu toliko poznata publici, odgovornost je još veća, jer upravo od izvođača zavisi da li će publika tu “novu” muziku doživjeti kao lijepu ili pak nezanimljivu. Rodrigova klavirska djela dugo godina su ostala u potpunoj sjenci njegovih kompozicija za gitaru, naročito čuvenog “Koncerta za Aranhuez” koji je prevazišao popularnost čak i samog autora. Srećna sam što sam upravo svojim CD-om sa kompletnim klavirskim opusom Rodriga, snimljenim za diskografsku kuću “Sony” 2001. godine, uspjela da privučem pažnju muzičkih kritičara na međunarodnom nivou, koji su prvi put počeli da govore o ljepoti Rodrigovih klavirskih djela, iako su neki drugi pijanisti prije mene to već snimili. Ujedno sam i prva obuhvatila kompletan Rodrigov klavirski opus, jer neke od njegovih kompozicija nisu do tada bile snimljene na drugim diskovima.

Kao što ste rekli, Rodrigove kompozicije za klavir nisu toliko poznate kao njegova orkestarska djela i djela za gitaru. Kako biste opisali njegovu klavirsku muziku u poređenju s drugim kompozitorima iz španske tradicije?

Kao što sam pomenula, aaestro Rodrigo i njegova supruga Viktorija su bili odlični pijanisti, pa je tako svoje prve kompozicije napisao upravo za klavir, a i njegov klavirski opus je najobimniji. Rodrigo je i sam govorio da je ovom instrumentu uvijek prilazio sa nježnošću i ljubavlju. Njegov stil komponovanja (ne samo za klavir, već uopšteno) je sasvim prepoznatljiv i originalan, sa izražajnim melodijama i zanimljivim harmonijama, gdje postoje izvjesne disonance koje se razlažu u zvuke koji stvaraju osjećaj da dotičete neke druge dimenzije, uzvišene, svijetle i prefinjene. Njegova muzika okrepljuje dušu i oslobađa od negativnih emocija. Mislim da nijedan drugi španski kompozitor nije crpio inspiraciju iz toliko različitih izvora, od španske istorije, poezije i folklora, do pejzaža i kulture u najširem smislu. Time je maestro Rodrigo doprinio, ne samo promociji i afirmaciji španske muzike, već je kroz svoja djela proslavio i kulturno-istorijsko nasljeđe čitave Španije.

Rodrigo je poznat po specifičnoj harmoniji i melodijskim linijama. Koji su najveći tehnički izazovi kada izvodite njegova klavirska djela?

Moram da priznam da, uprkos tome što sam po završenim studijama na FMU smatrala da posjedujem odličnu tehniku i da sam u stanju da odsviram i najteža klavirska djela, shvatila sam prilikom susreta sa nekim Rodrigovim kompozicijama za klavir da ću morati da pomjeram sopstvene granice, jer se sa takvim tehničkim zahtevima nisam srela nikada do tada! Notni tekst naizgled izgleda jednostavan, jer je Rodrigo isključivo koristio klasičan vid notnog zapisa, ali tek kad to pokušate da odsvirate, shvatite koliko je tehnički zahtjevno. Neke kompozicije jesu bitonalne (recimo, desna ruka je u G-duru, a lijeva u fis molu), ali tu se ne završava problematičnost, jer i ritmički sklopovi dodatno komplikuju stvari, a pritom i dinamika nije ista u obije ruke. Isto tako, odsvirati Rodrigove kompozicije napamet zahtijeva da vam glava radi brzinom ne 100, već 1000 na sat, jer često ima naglih promjena u vidu umetnutih fragmenata u muzičkoj frazi, koje lako mogu da dovedu u stanje da se “izgubite” i ne znate do kog dijela kompozicije ste došli! Na sve to, treba dati i neki svoj lični pečat u interpretaciji, prevazići sve te tehničke probleme kako bi stvarali muziku i taj čarobni kolorit kojim odiše Rodrigova muzika. Interesantno je da je vrlo malo pijanista skupilo hrabrosti da uvrste Rodrigova djela u svoj repertoar, a još manje je onih koji se odlučuju da cjelovečernji koncert posvete samo njegovim djelima.

Na večerašnjem koncertu u Podgorici izabrali ste da svirate djela iz različitih faza njegovog kompozitorskog opusa. Osjeća li se u kasnijim djelima poput “Tres Evocaciones” koliko je njegov stil evoluirao tokom godina? Postoji li u ovom djelu zrelija refleksija njegove muzike?

Rodrigo je već u svojim prvim kompozicijama izgradio sopstveni stil, tako da ne bih mogla da govorim o evoluciji tokom njegovog životnog vijeka kao kompozitora. On je samo tražio različite izvore inspiracije, i upravo je to ono što čini da se njegova djela toliko razlikuju po svom karakteru. U vrijeme kada je maestro Rodrigo živio i stvarao u Parizu, u kompozicijama koje su nastale u tom periodu mogu da se osjete izvjesni uticaji njegovih savremenika iz te zemlje, ali uvijek sa prepoznatljivim španskim melosom koje je uplitao u melodije i harmonije svojih djela.

Rodrigo je poznat po svojoj sposobnosti da kombinuje španski melos sa klasičnom formom. Većina njegovih djela nose snažan duh Andaluzije i uopšte Španije. Kao neko ko živi u Španiji smatrate li da je važno da izvođač poznaje kulturu i sam duh španskog naroda kako bi mogao bolje da interpretira djela i samim tim prenese pravu emociju?

Upravo tako! Mislim da je teško interpretirati špansku muziku, ako niste prethodno kročili na špansko tlo i osjetili taj specifičan duh španskog naroda i taj njihov karakterističan melos. U notnom tekstu nije moguće napisati sve izražajne finese i dinamičke promjene, pa čak ni ritam nije toliko precizan kao što to izvođač može da misli kada se susretne sa djelima španskih autora. Recimo, u klavirskim djelima jedan brzi pasaž ponekad nije ništa drugo već imitacija arpeđa na gitari ili zvuka kastanjeta, španskih nacionalnih instrumenata. Iz tog razloga, ako sebi ne date umjetničku slobodu da u tim dionicama koristite “rubato” iako to ne stoji u notnom tekstu, već se čvrsto držite napisanog ritma, takva interpretacija će biti potpuni promašaj i neće pravilno dočarati ono što je kompozitor zamislio. Iz tog razloga, već duži niz godina, osim što sviram na koncertima djela španskih kompozitora, uporedo držim kurseve interpretacije španske muzike (za sve instrumentaliste, ne samo za pijaniste), kako bi stranim muzičarima približila taj španski duh i što bolje ih uputila na pravilnu interpretaciju tih djela.

Interesantno je da su najbolja djela, ne samo za klavir već i za ostale instrumente napisali pijanisti-kompozitori. Svakako, klavir je jedan od instrumenata sa najviše mogućnosti iliti najmanje ograničenja, a često je i osnov obrazovanja (instrumentalisti koji sviraju druge instrumente uvijek uz njih imaju i klavir). No, koliko su nekad njihova djela upravo za klavir zbog toga teža za izvesti i možemo li da kažemo da je upravo to instrument koji se najbolje razvio kroz epohe?

Vrlo ste to lijepo primijetili i obrazložili. Ne bih imala puno šta da dodam na Vaše pitanje. Podsjetila bih i da je jedan veliki kompozitor poput Betovena rekao da klavir nije jedan instrument, već stotinu instrumenata. Time je htio da kaže da su tonske i izražajne mogućnosti klavira gotovo neograničene, da ne mogu da se porede ni sa jedim drugim instrumentom. U međuvremenu je klavir još više usavršen, tako da je za pijaniste današnjice pravi izazov istraživati sve tonske mogućnosti ovog instrumenta.

Vuku je crnogorski korijeni

Interesantni su Vaši crnogorski korijeni. Naime, porijeklom ste iz Crne Gore i često odmor provodite ovdje, gdje imate i dosta rođaka. Međutim, ovo će biti Vaš prvi koncert u zemlji predaka. Kakav utisak na Vas ostavlja Crna Gora?

Iako već duže od 30 godina živim u Španiji, a rođena sam i odrasla u Beogradu, po očevoj liniji sam iz Crne Gore. Moj pokojni djed, Milan Marjanović, bio je sekretar stare Učiteljske škole u Nikšiću, gdje se rodio moj otac Milo. Kasnije je kao student otišao u Beograd, jedno vrijeme se usavršavao u inostranstvu, i zatim dobio mjesto profesora matematike na Prirodno-matematičkom Fakultetu u Beogradu, gdje je zasnovao porodicu i ostao da živi sve do svoje smrti prošle godine. Kao dijete sam dio ljetnjeg raspusta provodila u Crnoj Gori, a već duži niz godina provodim ovdje i svoj ljetnji odmor, kombinujući boravak na različitim lokacijama: Žabljak, Cetinje, Kolašin, Kotor, Perast, Herceg Novi, Sveti Stefan, i obilazeći ostala znamenita mjesta. Osim što mi je svaki boravak u Crnoj Gori uvijek veoma sadržajan i bogat, jer je prelijepa zemlja sa toliko raznovrsnih pejzaža na tako malom prostoru i predivnim srednjovjekovnim gradovima, posljednjih godina sam osjetila i veliku potrebu da se vratim upravo svojim korijenima, odakle potičem.

Sada mi se pružila prilika i da nastupim večeras pred crnogorskom publikom, i veoma sam zahvalna na saradnji KIC-a “Budo Tomović”, kao i španskim institucijama koje su pokrovitelji ovog događaja, a to su Ambasada Kraljevine Španije, špansko udruženje umjetnika “AIE” i Fondacija “Viktorija i Hoakin Rodrigo”. Jedan od ključnih prioriteta Španije u Crnoj Gori je širenje kulture, čime se doprinosi dodatnom zbližavanju dviju zemalja. U skladu s tim ciljem Ambasada Španije redovno podržava dolaske španskih umjetnika i njihovo učešće na festivalima, preko kojih crnogorska javnost može da zaviri u bogatu i raznoliku špansku kulturu - muziku, pozorište, filmsku umjetnost, književnost. Ove godine, kada se obilježava 25 godina od smrti maestra Hoakina Rodriga (1901-1999), prilika je da se predstavi djelo jednog od najistaknutijih španskih kompozitora koji je ostavio neizbrisiv trag, kako u španskoj, tako i u muzici uopšte. Ambasada Španije ovim potvrđuje svoju posvećenost političkoj i kulturnoj saradnji sa Crnom Gorom, njenim institucijama i kulturnim djelatnicima.

( Marija Vasić )