Kako Srbi i Crnogorci „talasaju” na popisima: Istorijat nacionalnog izjašnjavanja u Crnoj Gori

Broj građana Crne Gore koji se izjašnjavaju kao Srbi povećao se od popisa stanovništva održanog 1948. godine do prošlogodišnjeg za blizu 200 hiljada, dok se u istom periodu broj onih koji se “pišu” kao Crnogorci smanjio za preko 85 hiljada.

To pokazuje poređenje podataka o nacionalnoj pripadnosti s devet popisa u Crnoj Gori, na kojima su se prikupljali takvi podaci.

Oni su prvi put sakupljani upravo 1948, kad je Crna Gora bila dio Federativne Narodne Republike Jugoslavije (FNRJ), dok na popisima održanim 1921. i 1931, dok je Crna Gora bila u Kraljevini Jugoslaviji, nisu evidentirani podaci tog tipa, već oni o jezičkom, odnosno vjerskom sastavu stanovništva.

Nacionalnog izjašnjavanja nije bilo ni na popisu 1909, u Knjaževini Crnoj Gori, a pojedini istoričari tvrdili su da je razlog za to što je tada zvanična vlast smatrala da u državi žive dominantno Srbi različitih vjeroispovijesti.

Građana koji su se “pisali” kao Srbi najmanje je bilo 1948 - 6.707, a najviše na posljednjem popisu, čiji su rezultati predstavljeni u utorak - 205.370, odnosno - 198.663 više za 75 godina.

Srba je 1953. bilo 13.864, na popisu 1961. njihov broj porastao je neznatno - 14.087, da bi osjetan skok bio vidljiv deset godina kasnije, kad ih je registovano 39.519. Međutim, deceniju potom, prilikom sljedećeg popisivanja, broj Srba spustio se na 19.407. Od tada, procenat građana koji se tako nacionalno izjašnjavaju počinje značajno da raste. Na popisu 1991. bilo ih je 57.453, a onda je 2003. uslijedio najveći skok - broj Srba povećan je za preko 140 hiljada, i evidentirano ih je 198.414.

Na prvom popisu nakon obnove državnosti Crne Gore, održanom 2011, procenat onih koji se određuju kao Srbi opet je pao, ali ne previše - bilo ih 178.110, da bi prilikom posljednjeg prikupljanja podataka ponovo porastao, i to za preko 27 hiljada.

“Talasanja” su vidljiva i na procentu građana koji se izjašnjavaju kao Crnogorci. Njih je najviše bilo na popisu 1981 - 400.488, a najmanje na posljednjem - 256.436. To znači da se njihov broj za 42 godine smanjio za preko 144 hiljade.

Paralelno s najvećim rastom procenta Srba u periodu između 1991. i 2003, desio se najveći pad broja Crnogorca. Njih je 1991. bilo 380.467, a 2003. - 267.669, iz čega proizilazi da se njihov broj između ta dva procesa smanjio za 112.798.

Veze između rasta broja pripadnika jedne nacionalne zajednice i pada drugih jasno se uočavaju i na primjerima popisa 2003. i 2011, te tog i posljednjeg popisivanja. Između 2003. i 2011. broj Srba se smanjio za preko 20 hiljada, a broj Crnogoraca povećao za preko 11 hiljada - tada ih je registovano 278.865, dok se između 2011. i 2023. broj Crnogoraca smanjio za 22.429, a Srba povećao za 27.260.

Do avgusta 2020. u Crnoj Gori je tri decenije na vlasti bila Demokratska partija socijalista (DPS).

Broj onih koji su se na prva četiri popisa “pisali” kao Crnogorci, nije značajnije oscilirao. Na popisu 1948. bilo ih je 342.009, na onom 1953. - 363.686, deceniju kasnije 383.988, a 1971 - 355.632.

Kad je riječ o Bošnjacima, trećoj najvećoj nacionalnoj zajednici u Crnoj Gori, oni se tako izjašnjavaju od popisa 2003, dok su na prethodnim registovarni kao Muslimani. Musliman, kao etnička pripadnost, uvedena je u bivšoj Jugoslaviji početkom šezdesetih godina prošlog vijeka, da bi oni krajem tih godina bili priznati kao posebna nacija, što znači da su se tek na popisu 1971. mogli nacionalno odrediti kao Muslimani.

Oni su 1948. popisani kao “neopredijeljeni Muslimani”, i u Crnoj Gori ih je bilo 387. Na popisu 1953. registovani su kao Crnogorci, čemu svjedoči to da je u danas dominantno bošnjačkim sredinama, tada najviše bilo ljudi koji su na taj način evidentirani. Tako je, na primjer, u Rožajama, od 7.732 stanovnika, Crnogoraca bilo 6.688, u Plavu je od 7.162 stanovnika Crnogoraca bilo 6.640, a u Petnjici od 9.065 stanovnika - 8.655 Crnogoraca.

Muslimana, u smislu etničke pripadnosti, na popisu 1961. bilo je 30.665, a deceniju potom, kao nacije, skoro 40 hiljada više - 70.236. Njihov broj nastavio je da raste, pa ih je 1981. bilo 78.080, a 1991. najviše - 89.614.

Dvije godine kasnije, 1993, na Svebošnjačkom saboru u Sarajevu, odlučeno je da se pripadnici te nacije nazivaju Bošnjacima. Dio njih nastavio je da se “piše” kao Muslimani, ali je njihov broj od tada počeo drastično da pada.

Na popisu 2003. Bošnjaka je bilo 48.184, a Muslimana 24.625, 2011. registrovano je 53.605 Bošnjaka i 20.537 Muslimana, dok je na posljednjem popisu Bošnjaka bilo 58.986, a Muslimana 10.162.

Što se tiče Albanaca, četvrte po veličini nacije u Crnoj Gori, njih je najviše bilo 1991 - 40.415, nakon čega je njihov broj 2003. pao na 31.163 i potom ostao približan tome - na pretposljednjem popisu evidentirano ih je 30.439, a na posljednjem 30.978.

Najmanje Albanaca bilo je 1948 - 19.425, nakon čega su postepeno rasli do devedesetih. Na popisu 1953. registovano ih je 23.460, na popisu 1961 - 25.803, deset godina kasnije 35.671, a 1981 - 37.735.

Hrvata danas najmanje

Građana koji se izjašnjavaju kao Hrvati najmanje je bilo na posljednjem popisu - 5.150, a najviše na onom 1961. - 10.664.

Njih je prilikom prvog prikupljanja podataka bilo 6.808, potom 9.814, a na popisu 1971 - 9.192.

Na popisima od 1981. do 2011. broj Hrvata bio je uglavnom sličan - 6.904, 6.244, 6.811 i 6.021.

S obzirom na to da se na popisima moguće izjasniti o regionalnoj pripadnosti, moguće je da je to jedan od razloga što je danas broj Hrvata manji. Iz podataka s posljednjeg popisivanja, vidi se da se kao Bokelji izjasnilo 640 građana.

( Nikola Dragaš )