Samit BRIKS-a u Kazanju: rast saveza različitih

Kada je Džim O’Nil, ekonomista banke Goldman Saks koja je jedan od simbola zapadnog finansijskog kapitalizma, 2011. godine smislio, iz praktično marketinških razloga, akronim BRIK(S) za grupu zemalja Brazil, Rusija, Indija, Kina, zatim i Južna Afrika - malo je ko vidio geopolitičku perspektivu tog saveza.

Slično, radi lakših klasifikacija ekonomskih, demografskih, investicionih, spoljno trgovinskih i drugih pokazatelja, O’Nil je pored BRIKS-a naznačio ime MIKT, za grupu drugih zemalja - Meksiko, Indonezija, (Južna) Koreja i Turska.

Nove grupe zemalja su dočekane bez šireg publiciteta, viđene kao privremeni eksperimenti i neka vrsta prolazne mode.

Tokom svog puta, sa manje slogana i više pragmatizma BRIKS je stigao ovih dana do svog 16. samita u Kazanju, glavnom gradu ruske republike Tatarstan, ovoga puta kao svjetski događaj s velikim publicitetom i pažnjom svjetske javnosti.

Teško je negirati uzlaznu liniju jednog saveza makar on nastavio da u sebi nosi određene nepoznanice, pa i kontradiktornosti.

Kvantitativni elementi BRIKS-a - 10 zemalja članica koje čine oko 46 odsto stanovništva planete, oko 35 odsto svjetskog BDP-a, 43 odsto učešća u svjetskoj proizvodnji nafte, zatim činjenica da je samit u Kazanju okupio delegacije 32 države, većina na nivou šefova država - govore dosta. Među učesnicama samita je i Turska, članica NATO-a, sa svojim predsjednikom Erdoganom.

Veliki broj zemalja je na listi čekanja da budu primljene u punopravno članstvo BRIKS-a.

Uostalom, i prisustvo generalnog sekretara Ujedinjenih nacija Antonija Gutereša na samitu BRIKS-a u Kazanju ima određeno značenje. Uprkos kritikama, smatra se da Gutereš nije mogao zaobići okupljanje međunarodnog subjekta koji predstavlja pola populacije svijeta.

Između kvantitativnog rasta organizacije i kvalitativnog sistema funkcionisanja, BRIKS je izabrao ovo prvo. Kvantitativni rast ne znači automatsko postizanje kvaliteta.

Ipak, BRIKS-ov oprez u ambicijama mogao bi biti koristan, imajući u vidu nekadašnje iskustvo Pokreta nesvrstanih, takođe u jednom periodu s velikim kvantitativnim rastom. Pritom ne stoje forsirane komparacije BRIKS-a i Pokreta nesvrstanih koji je pretendovao na ulogu tzv. trećeg puta u blokovskoj podijeli svijeta epohe hladnog rata.

BRIKS na izvjestan način danas predstavlja “drugi put”, i to primarno u odnosu na zapadni svijet, njegov institucionalni mehanizam i način odlučivanja. Misli se na monopole, prije svega u ekonomskom međunarodnom sistemu, koji je uvezan na određen način sa onim političkim, pa i vojnim. Sve u uslovima relativizovanja međunarodnih pravila, u prvom redu međunarodnog prava kao i marginalizacije Ujedinjenih nacija.

Među sadržajima saradnje, pored već formirane Nove razvojne banke, zemlje BRIKS-a nastoje da zaštite nacionalna tržišta od međunarodnih monopola, podstaknu međusobnu trgovinu i investicije, i time, kao i drugim mjerama ojačaju nacionalne ekonomije.

Zajednička tačka, u različitom sastavu BRIKS-a jeste suzbijanje dominacije dolara u međunarodnim transakcijama, sve to započetom pretenzijom ostvarivanja tzv. dedolarizacije međunarodnog finansijskog sistema.

S druge strane, pokrenute ideje i pretenzije za uspostavljanje zajedničke valute BRIKS-a još uvijek su maglovite i za sada bez konsenzusa.

Premda su mnoge zemlje BRIKS-a, kako članice tako i kandidati za članstvo, zainteresovane za ostvarivanje pragmatskih, primarno ekonomskih ciljeva - ova organizacija se sve više profiliše kao snaga koja se bori za svoj ulazak u svjetski sistem koji po njima nije pravedan, već u korist Zapada vođen od strane SAD, i to mnogim monopolima.

U najkraćem, traži se ravnopravnost i balans u sistemu međunarodnih odnosa. Ako ga nema, BRIKS pretenduje na rivalitet i suprotstavljanje svim monopolima na svjetskoj sceni.

Iako se tu misli u prvom redu na Zapad, BRIKS kao savez nije proklamovao antizapadnu ideologiju. Moguće da se takvoj ideologiji danas ne bi protivili Kina, Rusija i naročito Iran, kao što je izvjesno da dobar dio zemalja BRIKS-a, među njima i najmnogoljudnija Indija, ne žele ideološko-politička i uopšte direktna sukobljavanja sa Zapadom i SAD.

U najkraćem, radi se o otvorenoj kompeticiji u oblasti svjetske ekonomije i još uvijek spremnosti za traženje političkih konvergencija sa Zapadom kojima bi se gradio novi međunarodni poredak, sve u uslovima krize multilateralizma i očigledne međunarodne nestabilnosti.

Traži se, u nastajućem multipolarnom svijetu, ravnopravan odnos Globalnog juga (uzgred, neadekvatan termin) sa Globalnim sjeverom (takođe neadekvatna upotreba), kao i mnoge reforme na međunarodnom planu, uključujući i reformu Ujedinjenih nacija. Posebno reformu Savjeta bezbjednosti, koji anahrono i danas izražava odnose snaga u svijetu nastalih odmah poslije Drugog svjetskog rata.

U protivnom, ukoliko se nastavlja status kvo sa svim nepravednostima i posljedicama i ignorišu inicijative BRIKS-a i činjenice da ta organizacija okuplja zemlje koje čine pola stanovništva ove planete, i to sa daljim ekonomskim i demografskim rastom, onda se povećavaju ambicije BRIKS-a da bude alternativa postojećim i dominantnim međunarodnim strukturama, kao što su na ekonomskom planu Svjetska banka, MMF, Grupa 7 itd. Sve do drugih, po njima, etabliranih monopolističkih institucija u korist Zapada.

Treba ipak podsjetiti da je G7, dakle grupa najrazvijenijih industrijskih zemalja svijeta, viđena kao tipična zapadna tvorevina, imala od svog nastajanja 1975. godine nekoliko otvaranja prema “drugom” svijetu. Nakon nekoliko godina polovičnog pridruživanja je primljena Jeljcinova Rusija u formatu, G7 + Rusija, zatim kao G8.

U 2007. godini G8 je pozvala na zajedničku raspravu i konsultacije pet zemalja - Brazil, Kina, Indija, Meksiko i Južna Afrika. U daljim evolucijama, 2008. godine se stiglo na samitu u Vašingtonu do Grupe 20 na nivou ministara finansija.

Radilo se više o širokom forumu za zajedničke razmjene iskustava i mišljenja nego formiranju nove organizacije koja bi donosila zajedničke zaključke. Ta grupa, poslije eksperimentalnih otvaranja, kojoj se zbog uticajnosti davao epitet strategic guidance se vratila na početnih sedam članica - SAD, Velika Britanija, Francuska, Italija, Japan, Kanada.

I posljednji samit BRIKS-a potvrđuje pretenziju protivteže upravljanju manjine svijeta sa većinom koja nema ravnopravan odnos u sistemu međunarodnih odnosa.

Mnogo će u daljem razvoju BRIKS-a zavisiti od toga kako će se svijet, ili druga polovina svijeta, prije svega Zapad, odnijeti prema porukama i realnoj snazi ove organizacije koja je očigledno u usponu po mnogim parametrima, prije svega ekonomskim i demografskim.

Još će se sumirati svi zaključci i politički efekti samita u Kazanju, kako onih u multilateralnom formatu, tako i mnogi drugi kao izraz bilateralnih razgovora.

U daljem razvoju BRIKS-a ostaje i teren nepoznatog. Neophodnost usvajanja konsenzusa s jedne strane izražava demokratičnost tog saveza, organizacije koja okuplja suverene zemlje bez vodećeg uticaja jedne ili grupe zemalja. S druge, nepostojanje unutrašnjeg sistema, otvara sumnje u efikasnost funkcionisanja, pa i njegovog daljeg trajanja.

Zato se povodom BRIKS-a nerijetko čuju aluzije, ponekad i zlurade, na sudbinu Pokreta nesvrstanih.

Neko, opet u aluzijama, upotrebljava onu Kisindžerovu rečenicu, upućenu Evropskoj uniji, oko njenog broja telefona.

Iza cinizma i propagandi nerijetko se krije nespremnost za objektivno sagledavanje stanja u svijetu i konkretnih uloga značajnih subjekata. Pa se smatra da je možda bolje priznati impresivan rast BRIKS-a u mnogim komponentama te organizacije i pokušati otvoriti dijalog u interesu zaustavljanja haotičnih, posebno ratnih tokova u savremenom svijetu. Prije svega ozbiljnim pokušajem definisanja i poštovanja zajednički pravila.

Centar za međunarodnu politiku, diplomatiju i evropske integracije

( Miodrag Lekić )