Džika, mlini, slika...

Svratih onomad, nenajavljen, u podgoričku brijačnicu, na ćošku Balšića i Miljana Vukova; i s vrata upitah, mogu li...

- Doma si! – reče brijač Džika.

Tako je vazda bilo sa Staropodgoričanima; uđeš ka’ u svoju kuću...

Gradovi se rađaju, rastu i umiru, kao i ljudi.

- Ali, ima gradova koji ne mru; oni nalaze u sebi snage da nadžive ratove i zemljotrese, požare i razorne udare vremena, kadri da se obnavljaju - kazivao je crnogorski pisac, akademik Čedo Vuković.

Tako i ovaj grad, na Ribnici i Morači.

I: “sjećanje me ovi”. Vrijeme đačko, pa bi s drugarom, Mirom Raičevićem strknuo s časova u brijačniicu Branka Mirkovića, preko mosta Braće Zlatičanina, uz lijevu obalu Ribnice, da prodivanimo. Na zidu tri slike: pariški motivi. Bao Mandić i Slobodan Pavićević bjehu šegrti. Ispred brijačnice, za sunčanih dana, na hoklici, Brankova majka, Gospava...

Katkad bih s Ratkom Vujoševićem svratio u krčmu kod stare Berdanke, preko puta Osmanagića džamije, gdje su se uz čašicu rakije skupljali staropodgoriči boemi.

“Orevuar Montenegro”.

Montenegro, tragičejska goro... Kućo, istorijo...

Izdanak stare i ugledne podgoričke familije, Branko Mirković, volio je fudbal; drugovao s fudbalerom “Budućnosti” Budžom Vukotićem, nekadašnjim članom mlade reprezentacije Jugoslavije.

Igrali su Briječani, Satkulani, Tećijani, Dračani, romantičan fudbal; u početku s “krpenjačama”, a kasnije “pravim” loptama. Starovarošani su vazda bili dobri fudbaleri: učili fudbal po mahalama, a onda, odlazili u “Budućnost”.

Oduševljavali su fudbalski boemi, Kaplan Mustagrudić i Peko Methadžović, jedan od najboljih crnogorskih odbrambenih igrača. Oba zanatlije; Kaplan tapetar u Vučedolskoj, a Peko krojač u svojoj radnji na uglu ulica Miljana Vukova i Balšića. Šio je vrhunska odijela; porodičnu tradiciju uspješno je nastavio njegov sin Enver zvani Ćoko.

Rojili su se fudbalski majstori starovaroški; na Brijegu Morače, braća, Ćaka i Gano Ćerić; Ćaka ubojita udarca, brz, a Gano fudbalski šarmer, kasnije uspješan trener. Zatim, braća Miročević, Janko i Tonko, stubovi “Budućnosti”, Janko u odbrani, Tonko u navali. Napravio je Tonko veoma uspješnu karijeru i u engleskom “Šefildu”, jednom od najstarijih fudbalskih klubova u svijetu.

- Fudbal smo usavršavali po mahalama starovaroškim, a zatim bi, gotovo s ulice, odlazili u “Budućnost”, pravu instituciju u onoj, Titovoj Jugoslaviji - pričao mi je dugogodišnji prvotimac “Budućnosti” Milan Rogošić.

I dva pravnika, dva asa fudbalska, Vučina Vasović i Lazo Radović. Vučina je nekoliko godina u “Budućnosti” igrao lijevo krilo, ali je rano prekinuo s fudbalom. Završio Pravni fakultet, doktorirao i postao univerzitetski profesor. Lazo je takođe završio Pravni fakultet, poslije “Budućnosti” igrao u “Partizanu” i evropskim klubovima.

Briječanin (s Brijega Morače), Ratko Rogošić, rekao mi je da su Vučina i Lazo mogli na utakmici, loptom, igrajući glavama, da stignu od gola do gola!

Bimu ga! - rekao bi Lazo Radović.

Kod Sat-kule, pekara Tuzovića, gdje bi Arifa, sestra mog kolege i divnog drugara, Cena Tuzovića, doturila toplu veknu hljeba...

A niz Ribnicu, mlinovi: Stankovi, Muratovi; na Vrelima ribničkim, mlinovi Petra Tokova... Slavio se nekad Prvi maj, praznik rada, na Vrelima, u kojima se pivo hladilo, a omladina igrala, pjevala...

Jednog dana davnog, siđoh do ušća Ribnice, takoreći u centru Titograda, poviše drevnog mosta neimara Adži-paše Osmanagića, obnovljenog na temeljima rimskog. Dva vitla umorno se okreću. Uz njih stari mlinari, Miroje i Petar Radulović.

- Posla je sve manje. Nekada je u ovim mlinima radilo svih šest vitlova, a to je bilo šest volova, šest velikih imanja, to je fabrika bila! - sjetno priča Miroje.

Klopara čaktalo. Iz koša sipi kukuruz; zrno po zrno. Jedan oveći pacov iskoči odnekud, pogleda nas radoznao, i hitro šmugnu u davno presahli vitao.

- I peraja nam se često lome. Kod Kuča naručujemo lučevo drvo, koje sami đeljemo i od njega peraja pravimo - veli Miroje.

Imao je Aco Prijić lijepu ideju da se u mlinovima na Ribnici naprave slikarski ateljei. Žmarila bi veselo ljupka Ribnica, kako reče Jevrem Brković, nekad rijeka a nekad rječica...

Slikao je moj prijatelj Bato Brajović, ljude, pokrajvođane, čudesne čunove, Skadarsko jezero, Vranjinu, Dodoše...

Između nekoliko svojih najuspješnijih slika, izdvajao je ulje “Preko velikog blata”, naslikano 1967. godine.

Slika je komponovana tako da i posmatrač postaje učesnik u povorci slikanih figura, da nesvjesno poistovjeti svoju s njihovom sudbinom.

- Senzibilna jednostavnost strogog minimuma likovnih sredstava kojima je ova slika izražena, čine njenu misao nenametljivo prihvaćenom - kazivao mi je Bato Brajović.

Platna mu osunčana, svijetla...

Slikao je Bato Brajović i parišku Senu, gdje je proveo nekoliko godina.

Naravno, i mlinove ribničke; često.

Vedrog podgoričkog junskog dana, prije šest godina, donese mi sliku mlinova ribničkih (koju danas objavljujemo). Na poleđini ispisao: “Prijatelju Slobu Vukoviću, Bato Brajović, 8. VI. 2018.”

U Podgorici - doma si!

( Slobodan Vuković )