Duh Bregzita je inficirao EU

Kada je referendum o Bregzitu u Ujedinjenom Kraljevstvu 2016. godine dao neočekivani rezultat, Evropska komisija je angažovala trojicu ljudi kako bi osigurala da odluka o izlasku iz Evropske unije bude zapamćena kao potpuna ludost. Danas su ista tri čovjeka ostala u vrhu političkog panteona EU - samo što sada pjevaju himnu bregzitovaca. Da bismo razumjeli zašto, moramo razumjeti krizu Unije koja se produbljuje.

Mišel Barnije, bivši komesar EU, izabran je da vodi svakodnevne pregovore s Ujedinjenim Kraljevstvom, s ciljem da slomi britanske izaslanike i izvuče svaku moguću korist od njih. Donald Tusk, tadašnji predsjednik Evropskog savjeta, čak je pokrenuo nesrećnu kampanju za drugi referendum, nediplomatski sugerišući da borci za Bregzit zaslužuju “posebno mjesto u paklu”. Na kraju, Emanuel Makron, koji je postao predsjednik Francuske, vodio je diskurzivnu bitku protiv duha Bregzita sa visina Jelisejske palate, upozoravajući britanske kolege da im nikada neće biti dozvoljeno da biraju samo djelove EU koji im se sviđaju a da ostale odbacuju.

Ova trojica su krenula u rat protiv bregzitovaca sa tri cilja na umu. Prvo, nastojali su da brane koherentnost jedinstvenog tržišta EU, posebno ideju ravnoteže konkurencije u kojoj se francuska, portugalska i slovenačka kompanija suočavaju - barem u teoriji - sa istim pravilima. Nasuprot tome, borci za Bregzit su, i na desnici i na ljevici, bili nepokolebljivi u zahtjevima da Vlada UK treba da povrati pravo da nudi državnu pomoć strateški važnim kompanijama koje ulažu na britanskom tlu. Makron je preuzeo ovu borbu, osudivši napore UK da izokrene situaciju u korist odabranih britanskih kompanija na račun dragocjenih principa jedinstvenog tržišta EU.

Drugo, nastojali su da ponište sve nade Britanaca da će se osloboditi zajedničkih institucija EU u korist londonskog Sitija. Tusk je okupio tim kako bi osigurao da konačni dogovor o Bregzitu kazni britanske finansijere koji su odbili da presele značajan dio svog portfelja, osoblja i investicija unutar EU. Tusk je britanskim finansijerima rekao da će za njih, nakon Bregzita, “život biti drugačiji”.

Najzad, željeli su da prikažu zagovornike Bregzita kao pogrešno usmjerene neprijatelje drugog dragocjenog principa EU: slobode kretanja. Barnije je iznova i iznova govorio britanskim pregovaračima da jedini način na koji UK može da nastavi da uživa trgovinu bez carina sa EU jeste da odustane od svog apsurdnog zahtjeva da vrati kontrolu nad svojim granicama. Barnije je čak i nedavno, u junu, bio uporan: “Nema ponovnog pregovaranja o Bregzitu bez slobode kretanja”.

Danas su sva trojica čuvara EU promijenila ton, usvojivši jezik i politike bregzitovaca za koje su prethodno bili zaduženi da im se suprotstave. Prvo je došao kraj pretvaranju da branimo jednake uslove za kompanije širom Evrope. Suočene s krizom izazvanom pandemijom kovida-19, Francuska i Njemačka ponovo su potvrdile pravo na pružanje državne pomoći. “Odgovor koji smo imali u Evropi posljednjih godina”, kako je rekao Makron, “bio je da obezbijedimo nacionalnu fleksibilnost: državnu pomoć.” U međuvremenu, njemački kancelar Olaf Šolc pokazao je mišiće svoje vlade kako bi blokirao potpuno legalno preuzimanje Commerzbanke od strane italijanskog UniCredita, podrivajući tako mogućnost jedinstvenog finansijskog tržišta EU.

Daleko više iznenađuje preobražaj druge dvojice. Tusk je, otkrivajući u sebi bregzitovca, izgleda zaboravio koliko je pogrešno da država članica EU želi ponovo da preuzme kontrolu nad svojim granicama. Sada, kao premijer Poljske, Tusk se zaklinje da će, pogodili ste, “vratiti kontrolu” nad poljskim granicama, tražeći izuzeće, u britanskom stilu, od pravila EU o minimalnom broju azilanata koje evropske zemlje moraju da prihvate. U stvari, Tusk je otišao još dalje, suspendujući pravo na azil u Poljskoj za one koji dolaze iz Bjelorusije i Rusije, što je grubo kršenje ne samo pravila EU, već i obaveza Poljske prema međunarodnom pravu i Evropskom sudu za ljudska prava - tradicionalnoj meti bregzitovskog gnijeva.

Ne želeći da ostane iza Tuska, Barnije, sada premijer Francuske, vodi manjinsku vladu oslanjajući se na prećutnu podršku evroskeptične, ksenofobne Marine Le Pen i njenog Nacionalnog okupljanja. Zalaže se za imunitet od jurisdikcije evropskih sudova kako bi Francuska mogla da deportuje koga god želi, pa čak i da donese zakon o zabrani svake ne-EU imigracije.

Šta se desilo? Kako su lovočuvari EU postali krivolovci? Odgovor uglavnom leži u krhkim ekonomskim temeljima Evrope. Renacionalizacija politike uvijek se pojavljivala bila na vidiku čim bi zajednički projekat “još tješnje sa Unijom” izgubio svoj sjaj. Skoro dvije decenije nedovoljnih ulaganja pojačale su centrifugalne sile koje razdvajaju Evropu, šireći duh Bregzita od Pariza do Varšave.

Od početka pandemije, izvoz EU u Kinu se smanjio, dok su Sjedinjene Američke Države gotovo udvostručile svoj uvoz iz Evrope. Potpuno oslonjena na Ameriku u pogledu oružja, fosilnih goriva i spoljne potražnje, EU je izuzetno ranjiva. Ako Donald Tramp pobijedi na predstojećim predsjedničkim izborima i uvede obećane carine na izvoz iz EU, Evropa će se suočiti sa dubljom stagnacijom i fragmentacijom.

Evropske lidere tragično optužuje to što su, toliko dugo odbijajući umjerene, ali suštinske političke reforme EU, obezbijedili njen kolaps. Izražavajući podršku zajedničkim potrebama Evrope (poput velikih zelenih investicija) bez ikakvog interesa za stvaranje potrebnih zajedničkih sredstava, postali su najdestruktivniji saboteri EU. Bregzit se vratio da uzme svoj danak.

Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N. R.)

( Janis Varufakis )