Kako je propao Titov pohod na Nobela

Stara indijska poslovica kaže da je “samo nebo više od Himalaja”. Da podsjetim, u indijskoj kulturi planina je simbol božanske ali i ljudske moći. Valjda se mudrom poslovicom željelo reći da su čovjekove vizije bezgranične, da su njegove mogućnosti više čak i od Himalaja.

Ali poslovica ima i neke skrivenije, važnije, prizemnije poruke. A to je, prije svega, da svaki čovjek - kao i svaka planina - mora sa dvije noge biti vezan za zemlju, za tlo, za život, za tokove života. A to - dalje - znači da čovjek mora biti upućen ka otkrivanju brojnih i raznolikih životnih realnosti.

Sa druge strane, mudrost poslovice upućuje čovjeka da uvijek gleda naviše, ka nebu, ka budućnosti, ka utopijama, ka novim idejama.

Sve to - zbirno rečeno - upućuje “planinu” (čovjeka) da uvijek iznova i drukčije, ide naviše, ka “nebu” da bi se odupro truljenju i društvenom propadanju. Odupiranje truljenju i propadanju je jedan od važnijih zadataka politike.

Ovdje zaključimo da smo od indijske poslovice lako došli do politike kao čovjekovog racionalnog i borbenog odgovora u balansu ljudskih mogućnosti između: realnog (“planina”), s jedne strane, i vizije čovjeka (“nebo”), s druge strane.

Borba za najviše priznanje

Da se ne bi bavili pretjeranom spekulaciom, navedimo konkretan slučaj “planine” - koja se zvala Josip Broz Tito - i njegove borbe 1973. godine da se popne na slavu “neba” ukoliko bi dobio Nobelovu nagradu za mir. Normalno, u nekoliko crtica.

Josip Broz je bio rođeni političar. Niko mu ni približno nije bio ravan. Posebno među malim narodima. Prošao je sva iskustva u politici koja su neophodna da bi se došlo i opstalo na vlasti. Uspješno je sve izazove savladavao, preživio i postao - vođa.

On je bio čovjek velike hrabrosti, permanentne govorljivosti, selektivne pažnje, fokusirane koncentracije, planetarnog agona, brze i prilagodljive inteligencije, osjećaja za opasnost, znalac prisvajanja tuđih ideja, stvaralac svojih apriornih istina.

Bio je i čovjek jednoumne (statične) vizije svijeta koju je imao pred sobom i nad sobom (riječ je o jednopolnoj ideološko-materijalističkoj viziji izgradnje svijeta poznatoj pod imenom komunizam).

Broz je bio genije one politike koja je znala kako da od duha naroda napravi “mrtvu prirodu”. Drukčije rečeno, znao je kako da demokratiju umrtvi, kako da je svede na sobni (zatvoreni) ukras.

Dakle, Broz je bio čovjek kome je “nebo” (iz indijske poslovice, s početka teksta) bilo tijesno za gabarit njegovog političkog lika. O tjeskobi malene Jugoslavije i da ne pričamo.

On je disao politikom.

Stoga je bilo sasvim prirodno za njega da “političku smrt” smatra najstrašnijom od svake “vrste” smrti. Tako je Broz stranim novinarima pojašnjavao politički pad Milovana Đilasa januara 1954. godine i namijenjenu mu smrt.

Broz je postigao u životu sve što jedan čovjek može postići. Počeo je kao zagorski mašinbravar i na kraju života došao do - Tita. Klanjali su mu se i sa političkog Istoka i sa političkog Zapada, Juga, Sjevera. Mnogi državnici su bili ljubomorni na njega. Čak su mu i zavidjeli što je on sve postigao u životu a oni ne mogu. Jer vlast u politici ili tačnije vlast nad politikom nije lako postići. Naročito imati apsolutnu vlast kakvu je gradio i postigao Broz.

Kratko, Broz je volio da “čuje” političku tišinu oko sebe, da mu niko ne smije pisnuti.

Na kraju, Broz je pobijedio i Hitlera (1945. g.) i Staljina (1948. g.) gotovo jednim udarcem. To nikome nije pošlo za rukom. Nekima je pošlo za rukom da pobijedi jednog, ali ne i drugog (V. Čerčil, na primjer). Tito je pobijedio obojicu, gotovo u “paketu”.

Jedina “stvar”, jedino “nebo” koje nije ostvario, jeste - Nobelova nagrada za mir. Što je sve uradio Broz i “novo-klasni” ljudi oko njega da bi i to prestižno (hm) priznanje dobio navedimo u nekoliko crtica.

Pažljivo planiranje akcije

Ideja i prvi podaci o Nobelu za Tita potiču još iz maja 1955. godine. Ideja je pismeno dostavljana Titovom kabinetu tj. Titu lično. Tvorac ideje je (izgleda) Mihailo Javorski, načelnik Drugog odjeljenja Državnog Sekretarijata inostranih poslova FNRJ.

Dugo vremena “papir” je bio arhiviran i držan u diskreciji. Ali “papir” nije bio i zaboravljen. Naprotiv. Čekao se povoljan trenutak da se aktivira.

Normalno, sve je bilo “strogo pov.”. Svaki korak morao je da ima i imao je Titov paraf (izvijeno latinično slovo “V” podvučeno srednjom crtom).

Interesantno je da se aktivacija ove inicijative odvijala u nekoliko vremenskih talasa, da bi kulminirala krajem 1972. godine i tokom cijele 1973. godine. Upravo je ova godina i bila određena kao pravo vrijeme kada bi Broz mogao dobiti Nobela, jer je tada punio i 80 godina života (slava u slavi, tzv. “Titovi i naši jubileji”).

Prvo konkretno pojavljivanje i širenje značaja “papira” u vrhu jugoslovenske vlasti jeste marta 1959. godine kada se ideje o Titu kao mogućem budućem nobelovcu otvara za veoma uski krug partijskih i državnih službenika (E. Kardelj, A. Ranković, K. Popović). Nešto kasnije se uključuje i Ministrstvo inostranih poslova i neke diplomatske službe tj. ambasade (ugledni ambasadori).

Čitajući relevantnu literaturu iz ove oblasti, kao i Titov (lični) arhiv (KPR, V-5k.117... Str.pov.150/32 i drugo), stiče se utisak da Broz još nije totalno uključio državni i partijski aparat u cilju dobijanja Nobela. To znači da još nije napravljen detaljan plan u zemlji i inostranstvu kako državu koristiti u predsjednikovom pohodu ka Nobelu.

Interesantno je da dobijanje Nobelove nagrade za književnost Iva Andrića oktobra 1961. g. nije bio dovoljan “okidač” da se kreće u juriš ka “nebu”. Ali, akcija se širi u “tišini” (tišina u politici je uvijek znak značaja. Buka obratno, još upućuje na krivu stranu).

Ova “tišina” sa većim ili manjim oscilacijama, traje sve do 1972. godine.

Kreće planetarno lobiranje

Krajem 1972. g. rukovodilac Odjeljenja za štampu u Titovom kabinetu (Blažo Mandić) u saradnji sa Izvršnim birom Predsjedništva SKJ kojim je predsjedavao Rato Dugonjić, pišu Informaciju o detaljnim i naredbodavnim uputstvima svim partijskim, državnim organima i pojednicima, o pravcima, načinima i sredstvima u cilju Titovog dobijanja Nobela (Tito je stavio svoj paraf na ovu Informaciju).

Informacija je više puta dopunjavana u pravcu formiranja Radnih i Koordinacionih tijela.

Sve državno-partijske strukture i tzv. “ugledni” pojedinci su se razletjeli širom Planete da se lobira za Josipa Broza. Posebna pažnja je posvećena Norveškoj (koja dodjeljuje Nobelovu nagradu za mir, ostale dodjeljuje Švedska) i “istorijskim” vezama Norveške i Jugoslavije. Prave se Karavani prijateljstva sa ovom zemljom na teret Jugoslavije.

Titov arhiv i stručna publicistika u nas obiluju brojnim podacima o ličnostima koje su početkom 1973. g. podržavale kandidaturu Josipa Broza. Nabrojmo samo manji dio medijski poznatih ličnosti: Ivo Andrić, Miroslav Krleža, Vili Brant, Čarli Čaplin, Indira Gandi, Ficroj Meklejn, Habib Bugiba, Leopol Sengor, Norodom Sihanuk, Makarios, Gi Mole, Bertrand Rasel i njegova supruga, Orson Vels, Pablo Pikaso, Maks Šagal, Hačaturjan, Šostakovič, Sofija Loren, Alberto Moravija, Džozefina Bejker, Ričard Barton, Zigmind Riblecki i još (tačno) 179 planetarno poznatih ličnosti.

Pojedine ličnosti su obećale podršku Titovoj kandidaturi, među njima i Salvador Aljende, Alfonso Rodrigez, Oto Verner, Kenet Kaunda, Seku Ture i još (tačno) 142 planetarno poznate ličnosti.

Titovu kandidaturu su podržali svi državnici nesvrstanih zemalja, brojne pacifističke organizacije, boračke organizacije, tzv. nevladin sektor itd.

Interesantno je da su protivkandidati Josipu Brozu bili (među ostalim): Ričard Nikson, Haile Selasije, car Etiopije, Džulijus Njerere, Džomo Kenijata, Nikolae Čaušesku.

Ukupno je kandidata za Nobelovu nagradu za mir te 1973. godine bilo 94, od čega 14 državnika.

Predlozi za nominaciju dostavljaju se do 12. februara za tekuću godinu. Predlog sa dokumetacijom o Titovom imenovanju za Nobela imao je 200 stranica, a tematski je bio podijeljen u više cjelina, na više poglavlja i potpoglavlja. Normalno, Predlog nosi istorijski, a ne Titov biografski karakter.

Iznenađujući laureati

No, sve je bilo badava. Kao grom iz vedra neba odjeknula je vijest da su Nobelovu nagradu za mir za 1973. godinu dobili Henri Kisindžer i Le Duk To, tijesnom većinom (3 člana “za”, naprema 2 člana “protiv”). Odlučujući glas je bio glas gospođe Ose Liones, za koju je pisano da je bila čest gost u Izraelskoj ambasadi u Oslu.

Kao i u antičkim dramama, “planini” se “nebo” horski nasmijalo. Jer “junaku se često puta hoće, vedro nebo nasmijat grohotom” (Njegoš).

Zaključimo.

U ovom smijehu “planini” sa “neba”, ima i nečeg proročkog. Jer nije slučajno kad se kaže da Bog sa neba sve zna i sve vidi. A to znači da “Bog” vidi čak i ono što će doći.

A došlo je da poslije “junakove” (Tito) smrti nije ostalo ništa što je “planina” (Tito) gradila od 1945. godine pa nadalje. Urušila mu se država (Jugoslavija), raspalo mu se bratstvo-jedinstvo i to u potocima bratske krvi, raspali su mu se nesvrstani, raspala mu se privreda i samoupravljanje, raspala mu se Partija, džinovski dio članova SKJ naglo su postali ustaše, četnici, balisti, raspalo se srce Jugoslavije jer nije država.

Ali opet Tito je ostao u sjećanju kao jedna od najvećih figura u istoriji XX vijeka. Dakle, Broz je ostao zapamćen kao istorijska figura. Ali ne i kao istorijska ličnost.

Jer istorijske ličnosti su bili liberalni kritičari, protivnici i proroci njegove vlasti kao na primjer Milovan Đilas, Mihajlo Mihajlov, Dušan Makavejev, prof. Miloš Đurić i još samo nekoliko ljudi.

Sve u svemu, Tito je i danas ostao legenda kojoj se “vjeruje”. Baš kao u Fordovom filmu ”Čovjek koji je ubio Liberti Valansa” u filmovanoj priči o lažnoj legendi koja traje i vremenom postaje “istina”.

( Veselin Mitko Pavlićević )