Sve teže formiranje vlasti na lokalnom nivou, politička kriza u više opština: Svađe oko „plijena” koče dogovor

Glavni razlog za otežano formiranje vlasti na lokalnom nivou i krizu u sve više opština posljednjih godina je podjela ‘’plijena’’, odnosno to što partije uglavnom nemaju programske i razvojne ciljeve, već izuzetno prizemne partikularne interese.

To su ocijenili sagovornici ‘’Vijesti’’, komentarišući to što je, od smjene vlasti Demokratske partije socijalista (DPS) 2020. godine, u sve više opština vlast nestabilna, ili ne može da se formira (Podgorica, Budva, Berane, Ulcinj). Krize se dešavaju uglavnom tamo gdje su najviše glasova osvojile partije koje čine vlast na državnom nivou (Pokret Evropa sad, Nova srpska demokratija, Demokratska narodna partija, Demokratska Crna Gora, Socijalistička narodna partija, Bošnjačka stranka, albanske partije).

Građanska aktivistkinja Milena Bešić kaže da su u Crnoj Gori na vlasti političke klase sa izuzetno ograničenim demokratskim kapacitetima, bez ikakve vizije razvoja i stručnog kadra u svojim redovima.

“Klijentelizam, nepotizam, partitokratija su principi koji determinišu ishod svakog dogovora, koji od samog početka biva osuđen na nekoherentnost, samo se modaliteti razlikuju od opštine do opštine, u zavisnosti od rasporeda resursa u toj opštini’’, smatra ona.

Sve ovo, kako dodaje, bilo koju vlast, koja bude formirana, i dok traje, čini nefunkcionalnom, paralisanom za bilo kakvu učinkovitu politiku koja bi građane i njihove interese stavila u fokus.

Saradnik na programima u Centru za građansko obrazovanje (CGO) Nikola Obradović rekao je da se dosta toga u društveno-političkoj dinamici u Crnoj Gori promijenilo posljednjih godina, pa je i više faktora koji utiču na (ne)stabilnost vlasti na lokalnom nivou.

“Najprije, svjedočimo hiperinflaciji subjekata koji učestvuju na izborima, kako na državnom, tako i na lokalnom nivou, a pri tom nema više dominantne političke partije ili grupacije’’, rekao je Obradović.

Navodi primjer Andrijevice, gdje je do 2020. godine DPS imao apsolutnu vlast, a sada ona sada u toj opštini dijeli na šest političkih subjekata.

’’Ovakav politički pejzaž, sa širokom paletom političkih partija, koalicija i građanskih listi neminovno vodi tome da se na svim nivoima mora usklađivati i veći broj interesa, a sve to komplikuje i pregovore oko vlasti, ali i održivost i ispregovaranih konstrukcija’’, kazao je Obradović.

Ideologija nije prepreka

Prema njegovim riječima, da je glavni razlog za otežano formiranje vlasti na lokalnom nivou borba za dio kolača moći pokazuje i primjer Budve - Nikola Jovanović (lista Budva naš grad) i Mladen Mikijelj (Za budućnost Budve) nijesu na suprotstavljenim stranama iz ideoloških razloga, oni su do skoro bili ista grupacija, već zbog sukobljenih partikularnih interesa.

Milena Bešić ističe da stabilnost većine na nacionalnom nivou, počiva na istim mehanizmima, pa ne čude svojevrsni politički “zaokreti”.

“Zapravo je jasno, da niti jedna od političkih partija, koje čine vlast ili su u poziciji da pregovaraju na lokalnom nivou, nema programske i razvojne ciljeve, već izuzetno prizemne partikularne interese. Postaje očigledno da se tzv. ideološke razlike, ako ih je ikad i bilo, ne postavljaju kao prepreka u dogovorima, što se želi predstaviti kao nekakav dokaz demokratije, dijaloga ili ‘jedinstva”, rekla je ona.

Nikola Obradović podsjeća da je tačka spajanja sadašnjih partija vlasti, izuzev manjinskih partija, ranije bila politička borba protiv DPS-a, a većina tih struktura, izuzev partija koje čine koaliciju ZBCG, i nema jasnu ideološku profilaciju.

“Tako smo, u više navrata, mogli vidjeti da bi odmah nakon pobjede nad DPS-om te partije kretale u klasičnu podjelu ‘plijena’, odnosno funkcija i sa njima pripadajućim stvarnim ili percipiranim resursima i beneficijama, i pokazalo se da je to i glavni razlog zbog čega su vlasti koje te partije formiraju nestabilne’’, kaže Obradović.

Ističe da ideološki faktor nije tačka razdvajanja političkih aktera koji čine vlast na državnom nivou potvrđuje svakodnevno i djelovanje predsjednika Skupštine Andrije Mandića, koji se faktički pozicionirao ne samo kao šef parlamentarne većine, već i kao onaj koji udara trasu djelovanja izvršne vlasti.

’’Naime, one partije parlamentarne većine koje se deklarišu kao građanske i evropske zapravo najčešće pognu glavu kad Mandić gazu svojom trasom ili reda radi nešto iskomentarišu, a bez snage da se bilo čemu usprotive iako je to, makar i na tom deklarativno planu, suprotno onim principima i vrijednostima čijim se nosiocima predstavljaju. Uzmimo za primjer i PES, čiji zvaničnici tvrde da se samo ekonomijom bave i da su to naše teme, a njihovi odbornici su glasali za sve revizionističke odluke koje je gradonačelnik Pljevalja predlagao Skupštini te opštine”, naveo je Obradović.

Kriza u Budvi počela prije 2020.

U Budvi kriza, sa prekidima, traje više godina, a počela je prije 2020.

Na izborima 2016. godine, DPS je izgubio vlast u toj primorskoj opštini, a novu su formirali nekadašnji Demokratski front (Nova srpska demokratija, Demokratska narodna partija i Pokret za promjene), Demokrate, kao i koalicije Socijalističke narodne partije (SNP) i Demosa, odnosno Građanskog pokreta URA, Socijaldemokratske partije (SDP) i Liberalne partije (LP).

Dogovorena je rotacija, pa je prve dvije godine gradom upravljao sadašnji ministar odbrane Dragan Krapović (Demokrate), a nakon njega Marko Carević (DF). Nakon rotacije u fotelji čelnog čovjeka, kreće “rat” između Demokrata i DF-a, koji se nijesu mogli složiti oko ključnih odluka.

Uoči izbora 2020. godine, nezavisni odbornik Stevan Džaković, koji je u parlament ušao sa kvote PzP-a, daje podršku koaliciji okupljenoj oko DPS-a i Crnogorske partije i dovodi ih na vlast na par mjeseci do izbora, uprkos protestima, blokadi opštine i incidentima.

DF i Demokrate na redovnim izborima 30. avgusta 2020. dobijaju većinu i ponovo preuzimaju vlast. Ipak, došlo je do novih netrpeljivosti između ponovo izabranog predsjednika opštine Carevića i lokalnog odbora Demokrata. Smjenu Carevića, sa partijom Alekse Bečića, tražili su i SNP, GP URA, Prava Crna Gora i PzP. Nakon što pola godine nisu održavane sjednice, Vlada je uvela prinudnu upravu u martu 2022.

Vanredni izbori u toj opštini raspisani su za oktobar 2022, Carević je imenovao Mila Božovića za potpredsjednika, a zatim podnio ostavku i učinio Božovića prvim čovjekom Budve dva mjeseca uoči izbora. Na oktobarskim izborima, DF je osvojio apsolutnu vlast (18 od 33 odbornika). Iako je djelovalo da nema više političke krize u Budvi, novi problemi nastaju hapšenjem Mila Božovića, kao i formiranje frakcija unutar tadašnjeg DF-a. Božović se još nalazi u zatvoru u Spužu po optužnici da je dio organizovane kriminalne grupe koja je švercovala drogu.

Uslijedili su vanredni izbori u maju 2024. godine, ali nijedan od dva politička tabora nastala rascjepom nekadašnje jedinstvene koalicije DF, koju je predvodio sada pritvoreni Božović - Lista “Za budućnost Budve” predvođena Mladenom Mikijeljem i “Budva naš grad” na čijem je čelu Nikola Jovanović, nije uspjela da obezbijedi većinu od 17 odbornika potrebnu za konstituisanje vlasti, pa Budvani izlaze na druge izbore u ovoj godini. Novi izbori zakazani su za 17. novembar.

U Podgorici počeli pregovori o formiranju vlasti

U Glavnom gradu vanredni izbori su raspisani nakon što su odbornici opozicije (DPS, SD, SDP, LP,) GP URA, Pokret za Podgoricu i PzP krajem jula skratili mandat lokalnom parlamentu.

Vlast u Glavnom gradu su u maju 2023. formirali PES i koalicije Za budućnost Podgorice (NSD, DNP, PzP, Prava Crna Gora, Slobodna Crna Gora, Radnička partija), Demokrate/Demos/Ujedinjena Crna Gora i GP URA/ CIVIS/Albanska alternativa.

Kriza je nastala nakon što je, krajem februara, PES napustio aktuelni predsjednik države Jakov Milatović, a nedugo za njim i pet njemu bliskih odbornika PES-a, koji su formirali Pokret za Podgoricu.

Podgoričani su izašli na birališta 29. septembra ove godine, a Izborna komisija Glavnog grada proglasila je prošle sedmice konačne rezultate, nakon što je Ustavni sud odbio žalbe na navodne nepravilnosti na izborima. Izabrani odbornici, prema Zakonu o izboru odbornika i poslanika, od proglašenja zvaničnih rezultata izbora, imaju rok do 90 dana za formiranje lokalne vlasti, odnosno za izbor šefa parlamenta i gradonačelnika.

Skupština Glavnog grada ima 59 odbornika, a za konstituisanje vlasti potrebna je podrška najmanje 30 njih.

DPS je na izborima osvojio 19 mandata, PES i Demokratske 14, koalicija Za budućnost Podgorice 13, lista Za bolju Podgoricu (Pokret za Podgoricu, URA i PzP) šest, Evropski savez tri i Stranka evropskog progresa i Pokret Preokret po dva mandata.

Nakon neuspješnog pokušaja DPS-a da u ponedjeljak za pregovarački sto okupi sve partije koje ne čine vlast na državnom nivou, porasla je vjerovatnoća da bi građani Podgorice mogli ponovo na birališta.

Pozivu DPS-a na pregovore o formiranju vlasti u Glavnom gradu odazvali su se Evropski savez (Socijaldemokratska partija, Socijaldemokrate i Liberalna partija) i Stranka evropskog progresa Duška Markovića. Međutim, na sastanak nijesu došli predstavnici koalicije Za bolju Podgoricu, bez čijih šest odbornika partije koje su bile na sastanku ne mogu formirati lokalnu vlast.

Iz koalicije Za bolju Podgoricu su uoči sastanka poručili da neće počinjati razgovore o formiranju vlasti u Glavnom gradu, dok ne izađu sa platformom koja će biti osnova toka pregovora.

Lider DNP-a Milan Knežević pozvao je u subotu Milatovića na pregovore i razgovore o formiranju vlasti u Podgorici, a poziv je do sada nekoliko puta preko medija uputila nositeljka liste Za budućnost Podgorice Jelena Borovinić Bojović. Ta koalicija i PES-Demokrate mogu formirati vlast sa četiri Milatovićeva odbornika, ako bude dogovora.

Propala rotacija u Beranama, izbori početkom decembra

Nakon što je Vlada krajem septembra upozorila Skupštinu opštine Berane da u roku od deset dana donese Strateški plan razvoja opštine, lokalni energetski plan i lokalni akcioni plan za zaštitu lica sa invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti, što nije učinjeno, 4. oktobra uvedena je prinudna uprava i imenovan je Odbor povjerenika.

Dan kasnije, predsjednik države raspisao je vanredne lokalne izbore za 8. decembar.

Do krize vlasti u toj opštini došlo je zbog neuspješne rotacije na mjestu prvog čovjeka.

Nakon izbora 2022. godine vlast u Beranama su formirali nekadašnji DF, Demokrate, Ujedinjena Crna Gora, Prava Crna Gora, Pokret Berane sad (od koga su dva odbornika danas u PES-u koji tada još nije bio formiran). Na mjesto predsjednika Opštine došao je Vuko Todorović iz NSD, dok su dva potpredsjednička mjesta zauzeli Damjan Ćulafić (Demokrate) i Mladen Premović (Berane sad).

Demokrate i DF su napravili dogovor da, nakon dvije godine, dođe do rotacije na mjestu prvog čovjeka opštine. Todorović je u junu podnio ostavku, ali predlog da se Ćulafić izabere za predsjednika nisu potpisala dvojica odbornika vladajuće koalicije - Milorad Đukić (NSD) i Miloš Rmuš (PZP). Đukić je, nakon toga, isključen iz partije, a Ćulafić je izabran za ministra ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera.

Kako nije došlo do rotacije, istekao je rok od 30 dana u kojem je po zakonu morao biti izabran novi predsjednik.

U Ulcinju formirana nova većina

U Ulcinju je kriza vlasti riješena prekompozicijom.

Nakon izbora 2022. godine vlast u toj opštini su formirale koalicija “Za novi početak”(URA, Demokratska partija, SD, SDP i AA) i Forca.

U junu su odbornici smijenili dotadašnjeg čelnika Opštine Omera Bajraktarija (GP URA) i za novog izabrali lidera Force Gencija Nimanbegua.

Sjednica Skupštine opštine Ulcinj krajem maja, koja je prethodila primopredaji vlasti, prekinuta je na nekoliko sati zato što su, za sada nepoznate osobe, u sali SO aktivirala hemijsku supstancu, za koju se na početku sumnjalo da je suzavac ili biber sprej.

Do promjene odborničke većine došlo je zbog toga što se nije desila dogovorena rotacija čelnika Opštine. Prema koalicionom sporazumu, Bajraktari je trebalo da na čelu Opštine bude dvije godine, a nakon toga da to mjesto prepusti predstavniku Force.

Do prekompozicije je došlo nakon što je Bajraktari smijenjen glasovima nove većine koju čine Forca, Demokratska partija, Demokratski savez (nastupali u koaliciji sa DUA-om), DPS, SDP, SD i BS Neposredno prije toga su AA i GP URA pregovarale sa DUA-om o ulasku u vlast, a ostale pripadnice koalicije “Za novi početak” sa DPS-om.

Andrijevička kriza trajala više od godinu

Politička kriza u Andrijevici riješena je u septembru, nakon duže od godinu.

Nakon lokalnih izbora 2020. godine, vlast u Andrijevici formirali su SNP, Nova srpska demokratija, Demokrate i Demos. Mjesto predsjednika Opštine pripalo je SNP-u (Željko Ćulafić), a pozicija predsjednika Skupštine opštine Demokratama (Mladen Đukić). Međutim, prošle godine je došlo do trvenja unutar vladajuće koalicije, pa je Vlada, zbog nefunkcionisanja lokalne uprave, u martu ove godine uvela prinudnu upravu u Andrijevici. U toj opštini je grupa građana više mjeseci prošle godine sprečavala održavanje sjednice na kojoj je trebalo da se glasa o smjeni Ćulafića.

Na lokalnim izborima održanim 2. juna DPS je osvojio 11 mandata, lista SNP-a i Demokrata osam, Pokret Evropa sad (PES) četiri, liste “Za budućnost Andrijevice” (NSD, Demokratska narodna partija, Prava Crna Gora i Slobodna Crna Gora) i “Za budućnost naše djece” po tri mandata, a Vasojevićki pokret ujedinjenja jedan.

Za formiranje većine partijama vlasti na državnom nivou bila je potrebna podrška odbornika jedne od dvije građanske liste.

Iz oba subjekta su prvo insistirali da prvi čovjek Andrijevice i lokalne skupštine ne bude iz SNP-a ili Demokrata, ali je kasnije taj zahtjev ublažavan predlozima kompromisa u vidu rotacije ili da na poziciju predsjednika Opštine ne bude imenovan Ćulafić, već neko drugi iz koalicije SNP-Demokrate.

Ipak, na kraju je postignut dogovor da Ćulafić bude predsjednik opštine i u naredne četiri godine, a da šef lokalnog parlamenta bude Vesko Raketić iz Vasojevićkog pokreta, umjesto kadra PES-a koji je druga po jačini lista novoformirane vladajuće većine.

Kriza i u Gusinju, iako je vladao DPS

Jedina kriza lokalne vlasti (nakon 2020) u opštini u kojoj je vladao DPS desila se u Gusinju.

Nakon izbora 2020. godine vlast u toj opštini napravili su DPS, koalicija albanskih partija i BS. Međutim, prije godinu je došlo do krize jer je tadašnja predsjednica Opštine iz DPS-a Anela Čekić smijenila dva sekretara iz BS-a.

Uslijedila je prekompozicija vlasti nakon koje je DPS otišao u opoziciju, a BS i albanske partije s odbornicima SD-a, SDP-a i Socijalističke narodne partije (SNP) napravili novu većinu. Nova većina funkcionisala je do redovnih izbora, koji su održani u junu ove godine, a novu vlast su formirali koalicija “Srcem za Gusinje” (BS, SD, SDP), grupa građana “Pokret za Gusinje” koju čine nekadašnji članovi albanskih manjinskih partija i Demokrate.

Mantra očuvanja “avgustovske većine”

Nikola Obradović kaže da još ostaje, u određenim situacijama, mantra oko očuvanja tzv. avgustovske većine, kad se partije nekadašnje opozicije, a sadašnje vlasti u većini opština i na nacionalnom nivou, osjećaju kolektivno ugroženo.

“Kao da je vrijeme stalo u 2020. godini i kao da nismo imali niz izbornih ciklusa na lokalnom nivou od tada i jedne parlamentarne izbore. Time se pokušava maskirati činjenica da smo svi vidjeli ogoljenu borbu za vlast zarad raspodjele funkcija a ne zarad nečeg što bi vodilo javnom interesu i boljitku za sve građane i građanke”, rekao je.

Te borbe su, kaže, izraženije tamo gdje su finansijski resursi veći, poput Budve i Podgorice, a sve je to dodatno otežava dogovor i vlast čini nestabilnom, jer je činjenica da politički akteri žele da obezbijede što veći uticaj i kontrolu nad svim mogućim ekonomskim i vezanim resursima.

Šavnik “bez lijeka”

Izbori u Šavniku ne mogu da se završe dvije godine, jer članovi biračkih odbora iz opozicione koalicije Za budućnost Šavnika, koju predvodi nekadašnji Demokratski front, nie dozvoljavaju dijelu novoupisanih birača da glasaju jer su, tvrde, prepisani da bi podržali DPS.

Iz koalicije Za budućnost Šavnika poručuju da mogu da glasaju smo oni koji tamo “plaćaju porez”.

Na dva birališta, u zgradi Opštine i selu Kruševice, gdje pravo glasa ima 541 birač, glasalo se devet puta, posljednji put 18. decembra 2022, kad su izbori opet prekinuti, nakon čega Opštinska izborna komisija (OIK) nije mogla da se dogovori o tome da ih ponovi. Do sada je pred pravosudnim organima procesuirano više desetina lica zbog dešavanja u vezi sa izborima u Šavniku, koja su uključivala brojne incidente, pa i fizičke sukobe.

Državna izborna komisija (DIK) redovno održava sjednice na kojima postupa po prigovorima u vezi sa izborima u Šavniku i donosi isto rješenje kojim nalaže Opštinskoj izbornoj komisiji da donese odluku o ponavljanju izbora. Međutim, kada predsjednik OIK Šavnik zakaže sjednicu, rezultat glasanja o ponavljanju izbora budu takvi da se odluka ne može donijeti - četiri glasa za i četiri uzdržana.

( Biljana Matijašević, Aljoša Turović )