Veliki problem male države

U Vijestima od 11. novembra ove godine, ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u Vladi Crne Gore, najavio je izgradnju pet poljoprivrednih kuća - u Baru, Podgorici, Nikšiću, Pljevljima i Beranama, povodom čega je izjavio: „Fali ljudi i prostora“. Gospodine ministre, kada bi kuće poljoprivrede bile glavni problem ove privredne grane u Crnoj Gori, ona bi odavno bila na zelenoj grani, a ne na pretposljednjem ili posljednjem mjestu na rang ljestvici agrarno razvijenih država Evrope?!

Ekonomski razvojno gledano, kuća poljoprivrede jeste potrebna Crnoj Gori, ali njih pet nijesu prioritet kako Vi nedavno ustvrdiste. Jer, crnogorski agrarni sistem je višedecenijski opterećen brojnim sistemskim problemima, kao što su recimo: demografski slom, neadekvatna organizacija i upravljanje agrarnom produkcijom, nedostatak razvojne infrastrukture, nedostatak zemljišne politike i drugo, pri čemu bi izgradnjom pet kuća poljoprivrede stvorili mastadonta na nogama mačka!

Pred Vama je, gospodine ministre, teško koncepcijsko pitanje - da li želite e k s p e r t s k o upravljanje privrednom granom kojoj stojite na čelu ili glomaznu strukturu zaposlenih sa opštim znanjima od kojih ne možete očekivati evropski napredak?

Radi podsjećanja, predlog za izgradnju kuće poljoprivrede u Crnoj Gori datira još iz davne 1992. godine, kada je konsenzusom u Skupštini Crne Gore usvojen projekat pod nazivom „Strategija razvoja poljoprivrede i seoske privrede u Crnoj Gori na tržišnim osnovama“, takozvana Zelena strategija. O tome kakva je bila kasnija tragika pomenutog strateškog dokumenta, novinski prostor ne dozvoljava dužu priču. No, možda bi u bitnim naznakama valjalo podsjetiti da je sadašnji model centralističkog upravljanja agrarnom privredom u Crnoj Gori, inaugurisan davne 1994. godine, potpuno n e p o d u d a r a n kako sa aspekta ekspertskog rukovođenja u agrarnoj privredi, tako i sa aspekta proizvodnih i ekonomskih ciljeva koji su zapadnu ekonomiju u agraru izdigli na fascinantan nivo razvijenosti.

Moja priča o ovom problemu nema za cilj promovisanje vrijednosti davno usvojenog i požutjelog strateškog projekta iz davne i 1992. godine, već joj je cilj da podsjeti na činjenicu da je kojim jadom dozvoljeno da projekat Zelene strategije zaživi u praksi, danas bi nam druge ptice pjevale, kako na sopstvenom pragu, tako i na evropskom putu.

Dobro se sjećam (kao član ekspertskog tima koji je radio na pripremi Zelene strategije 1991/1992), kuća poljoprivrede je figurirala kao jedinstveni poslovni c e n t a r u kojem je trebalo da rade e k s p e r t i sljedećiih institucija: institucija upravljanja crnogorskim agrarnim sistemom (ministarstvo); institucije naučnog i obrazovnog karaktera (oblast biotehnike); institucija istraživanja, projektovanja i realizacije investicionih projekata (tehnološko tehnički i ekonomski servis); tekuće i razvojno finansiranje poljoprivrede i seoske privrede i konačno, institucija razvoja informatičkih tehnologija. Ovakvom institucionalnom infrastrukturom i njihovom savremenom poslovnom funkcijom, neminovno je trebala da se poveća efikasnost u proizvodnji i razvoju privrednih subjekata u agraru na jednoj strani, i na drugoj, smanje troškovi poslovanja i tržišne konkurentnost kako na domaćem, tako i inostranom tržištu. Ali, nažalost, sve je bilo uzaludno, jer istaknuto nekome nije odgovaralo?

Dakle, centralistička organizacija i upravljanje agrarnim sistemom u Crnoj Gori vezali su u čvor čitavi agrarni sistem, čime je odlučivanje stavljeno u ruke jednog čovjeka, od čijih je odluka zavisila ekonomsko razvojna sudbina čitave agrarne privrede u Crnoj Gori.

Treće, decenijsko lutanje crnogorskog agrarnog sistema dovelo je do toga da se danas zemljište u Crnoj Gori koristi sa nešto više od 6 odsto. Porazno, što drugo reći? U agrarno razvijenim zemljama Evrope stepen korišćenja zemljišta u proizvodne svrhe kreće se od 90 do 100 odsto. Čak, u pojedinim pribaltičkim zemljama to nije dovoljno, pa ljudi guraju more ka pučini kako bi osvojili novi zemljišni prostor za razvoj svojih privrednih aktivnosti. Dugo pamtim, ali nikada nijesam primijetio da je proteklih tranzicionih decenija agrarna vlast ispoljavala zabrinutost nad ovom surovom činjenicom koja jako opominje?!

I konačno, nešto o prioritetima. Pitam, zašto Solana u Ulcinju nije u žiži razvojnih prioriteta aktuelne agrarne vlasti? Kada smo kod ovog usuda, pitam dalje - zašto je mljekara u Beranama ugašena, uprkos činjenici da je polimsko područje jedinstven i rijetko atraktivan prirodni i tržišni prostor u Crnoj Gori, koji preferira razvoj proizvodnje mlijeka i mlječnih prerađevina i mesa. Pomenuta mljekara, odnosno njena tadašnja uprava, uz svesrdnu pomoć agrarne vlasti, napravilli su kardinalnu grešku u realizaciji projekta pakovanja konzumnog mlijeka u tetra-pak materijal, pri čemu je uprava mljekare bila prinuđena da stavi ključ u bravu beranske mljekare. Zašto se ne bi proizvodno aktivirala ova mljekara i realizovala pakovanje konzumnog mlijeka u tetra-paku, umjesto u polietilenskim folijama?

I konačno, da li je baš morala da se ugasi 100 odsto izvozno orijentisana fabrika konzervirane ribe (dimljeni šaran i sardina) u Rijeci Crnojevića, a da zbog toga nikoga nije zabolela glava?

Bilo bi zanimljivo čuti što o istaknutim problemima misle crnogorska biotehnička nauka i obrazovni sistem?

( Čedomir Marović )