Izvještaj nezavisne grupe eksperata Savjeta Evrope: I sistem ima predrasude prema žrtvama

Crna Gora mora podići kvalitet istraga i krivičnih postupaka, ali i kvalitet zaštite žrtava nasilja. Iako je postigla značajan napredak u borbi protiv nasilja nad ženama, u svim sferama društva i dalje su prisutni rodni stereotipi, uključujući medije i politiku, što utiče na stavove profesionalaca koji rade sa žrtvama ili počiniocima nasilja, kao što su policajci, tužioci, sudije, socijalni i zdravstveni radnici.

Neophodno je hitno uspostaviti centar za žrtve seksualnog nasilja, država mora da izdvaja više za specijalizovane usluge za žrtve nasilja, a teme poput rodne ravnopravnosti treba da budu uključene u školske programe.

To se, pored ostalog, navodi u izvještaju nezavisne grupe eksperata Savjeta Evrope, koja je zadužena za praćenje sprovođenja Istanbulske konvencije (GREVIO).

Izvještaj prati napredak Crne Gore od 2018. godine, kada je objavljen osnovni izvještaj, a autori u posljednjem, uz pohvale, ukazuju i na oblasti u kojima je neophodna hitna reakcija, kako bi žrtve nasilja nad ženama i nasilja u porodici dobile neophodnu podršku, zaštitu i kako bi se za njih obezbijedila pravda.

Neophodno kvalitetno postupanje sudova, policije...

Od usvajanja osnovnog izvještaja o procjeni 2018. godine, kako se navodi, Crna Gora je preduzela značajne korake i uskladila pravni i politički okvir sa zahtjevima Istanbulske konvencije, pa je tako, pored ostalog, usvojen Nacionalni plan za sprovođenje Istanbulske konvencije, kao krivična djela u Krivični zakonik uvedeni seksualno uznemiravanje, zloupotreba tuđeg snimka, fotografije, portreta, audio zapisa ili spisa sa seksualno eksplicitnim sadržajem, prinudno zaključenje braka, vanbračne zajednice ili životnog partnerstva lica istog pola... Krivično djelo silovanje usklađeno je sa Istanbulskom konvencijom...

“Zakonodavne izmjene koje se odnose na seksualno uznemiravanje, prisilan brak i silovanje direktno odgovaraju nalazima GREVIO-a iz osnovnog izvještaja o evaluaciji, što GREVIO pohvaljuje. Potreba da se zakonom propiše krivično djelo zloupotreba tuđeg snimka, fotografije... sa seksualnim sadržajem snažno je naglašena nedavno otkrivenim Telegram kanalima iz regiona zapadnog Balkana, koje su desetine hiljada pojedinaca koristili za razmjenu eksplicitnih fotografija i video-zapisa žena i djevojaka bez njihova pristanka”, navode u izvještaju.

GREVIO ocjenjuje da je napredak ostvaren i u pogledu prikupljanja podataka kroz jedinstvenu bazu, koju dijele centri za socijalni rad i Uprava policije, ali navodi da u pogledu prikupljanja podataka značajni izazovi i dalje postoje u pravosuđu u sektoru zdravstvu.

Napredak je, kako se dodaje, postignut i u pogledu specijalizovanih usluga podrške, uključujući otvaranje dva nova skloništa za žrtve porodičnog nasilja u Baru. Ipak, dodaju, GREVIO je identifikovao i oblasti koje zahtijevaju hitne mjere.

Tako su, konstatuje se u izvještaju, u Crnoj Gori i dalje prisutni štetni rodni stereotipi i patrijarhalne norme, to je slučaj u svim sferama društva, uključujući medije i politiku.

“Što utiče na stavove profesionalaca, kao što su policajci, tužioci, sudije, socijalni i zdravstveni radnici. Hitno je potrebna obuka za ove profesionalce”, navodi se u izvještaju.

Kako se dodaje, i psihosocijalni programi za lica sa nasilničkim ponašanjem, moraju biti usmjereni na promjenu njihovog ponašanja, a ne samo na medicinski tretman.

“Kvalitetno postupanje u slučajevima nasilja nad ženama, takođe, zahtijeva poboljšanja, uz uklanjanje nedostataka u radu organa za sprovođenje zakona i sudova, posebno u donošenju odluka o starateljstvu i pravu posjete djece. GREVIO je izrazio zabrinutost i zbog ograničene primjene mjera udaljenje (iz stana ili drugog prostora) i mjera zaštite”, navode u izvještaju i dodaju i da centrima za socijalni rad treba obezbijediti dovoljno resursa kako bi mogli da pruže adekvatnu podršku žrvama.

Sistem ne smije da zavisi od voljnih pojedinaca

Iako postoje sveobuhvatne smjernice za postupanje u slučajevima nasilja nad ženama (Protokol o postupanju, prevenciji i zaštiti od nasilja nad ženama i nasilju u porodici, prim. nov), GREVIO ocjenjuje da se u praksi saradnja između nadležnih uglavnom zasniva na bliskim radnim odnosima pojedinaca, a ne na sistemskoj primjeni protokola.

To, kako se navodi, “ima dalekosežne posljedice na kvalitet upravljanja slučajevima i, u konačnom, na njihov ishod”.

Ilustrujući stanje na terenu, navode da se u manjim sredinama održavaju konferencije slučaja “jer se zaposleni profesionalci međusobno poznaju”. U nekim opštinama, kako dodaju, sistem dobro funkcioniše zahvaljujući jednoj osobi koja vodi relevantnu lokalnu instituciju.

“To potvrđuje ograničeno ili potpuno odsustvo poznavanja primjenjivih protokola... Iako se taj nedostatak znanja može popraviti inicijativama za obuku, GREVIO napominje da opisano stanje takođe može da ukazuje na drugi problem - nedostatak institucionalne predanosti da se osigura sprovođenje smjernica koje su definisane na nacionalnom nivou”.

Prioritetan tretman i privatnost kao obaveza

U odnosu na protokol o postupanju, konkretno, u sektoru zdravstva, kako piše u izvještaju, GREVIO preporučuje da se prilikom prijavljivanja nasilja žrtvama obezbijedi privatnost. Ujedno, preporučuje se i primjena postojećih smjernica o prioritetnom tretmanu žrtava.

“Potrebno je unaprijediti saradnju između nadležnih institucija”, dodaje se u izvještaju.

Protokolom o postupanju, prevenciji i zaštiti od nasilja nad ženama i nasilju u porodici iz 2018. godine opisano je postupanje nadležnih institucija i organizacija, među kojima je i zdravstvo. Tako se, pored ostalog, u slučaju sumnje na nasilje, preporučuje da se izvrši urgentan zdravstveni pregled, da se pruži hitna medicinska pomoć ukoliko za to postoji potreba, a ako je to slučaj, “po načelu prioriteta istu odmah primiti i omogućiti joj privatnost tokom pregleda, na način da je kontaktira samo osoblje koje je potrebno za pružanje medicinske pomoći (bez omogućavanja ulaska drugom osoblju”.

Rodna ravnopravnost

U izvještaju GREVIO preporučuje da država pruži odgovarajući finansijsku podršku za prevenciju i borbu protiv nasilja nad ženama i navodi da to uključuje “stabilno finansiranje nevladinih organizacija koje vode specijalizovane službe za žrtve”.

Obrazovni programi, kako se navodi, treba da promovišu rodnu ravnopravnost i nenasilne rodne uloge, a u školske programe trebalo bi uključiti teme kao što je značaj pristanka u seksualnim odnosima, kao i problem nasilja nad ženama.

Prioritet, dodaje se, mora biti otvaranje centara za žrtve seksualnog nasilja, kao što su krizni centri za silovanje.

GREVIO dodaje da, u porodičnim slučajevima sa istorijom nasilja, žrtvama treba obezbijediti svjedočenje bez prisustva nasilnika.

Izvještaju nezavisne grupe eksperata Savjeta Evrope zadužene za praćenje sprovođenja Istanbulske konvencije objavljen je nekoliko dana pred Međunarodni dan borbe protiv nasilja nad ženama, 25. novembar.

Za danas u 15.00 sati najavljen je protest protiv nasilja nad ženama. Protest koji organizuje NVO “Sistem”, kako je najavljeno, biće održan ispred zgrade Vlade, u Karađorđevoj ulici, u Podgorici.

Licenciranje “kamen spoticanja” za manje NVO

GREVIO ukazuje da država treba da redefiniše sistem licenciranja za pružanje usluga žrtvama nasilja nad ženama i njihovoj djeci.

U osnovnom izvještaju iz 2018, autori su naveli da taj sistem može da oteža rad manjim nevladinim organizacijama i da, tako kako je postavljen, umanjuje kvalitet usluga za žrtve. U izvještaju iz 2018, GREVIO je primijetio da su kriterijumi za dobijanje licence teško ispunjivi za male NVO.

Pružaoci usluga, kako dodaju, u obavezi su da licenciraju usluge, ali im to ne garantuje i da će dobiti bilo kakvu finansijsku podršku države. Time su NVO koje nisu u mogućnosti da ispune kriterijume licenciranja prepuštene isključivo traženju sredstava od međunarodnih donatora, dok ujedno rizikuju novčane kazne ako nastave da pružaju usluge bez licence.

“Što je dovelo do zatvaranja ili značajnog smanjenja aktivnosti nekoliko malih organizacija”, navodi se u izvještaju.

Kad govore o uslovima koji su teško ispunjivi za dosta NVO, navode obavezu u pogledu veličine prostora, opremljenost, ali i broj zaposlenih u odnosu na broj korisnika.

Dodaju da su to za male organizacije troškovi koje ne mogu da pokriju, posebno ne jer im je podrška države nedostupna prije dobijanja licence.

Kao drugi izazov navodi se potreba za zapošljavanjem određenog broja licenciranih profesionalaca, kojih, navodno, inače nema dovoljno u državi.

( Damira Kalač )