Svijet gubi bitku protiv međunarodnih bandi

Dok svijet balansira na ivici onoga što bi moglo postati najgori trgovinski rat od 1930-ih, uz pad međunarodnih tokova kapitala i stagnaciju prekogranične trgovine i investicija, postoji jedan očigledan izuzetak u ovom urušavanju globalizacije: međunarodni gangsteri i organizovani kriminalci su u punom zamahu. Oni rado koriste prilike koje im se ukazuju širom svijeta, prebacujući robu preko granica, uspostavljajući međunarodne lance snabdijevanja i angažujući talente na globalnom nivou.

“Bojim se da svijet gubi bitku protiv bandi i organizovanog kriminala”, kaže Jirgen Štok, koji je 7. novembra podnio ostavku nakon deset godina na mjestu generalnog sekretara Interpola. “Rast u obimu, raznovrsnosti i profesionalizmu organizovanog kriminala je bez presedana”.

Na prvi pogled, Štokova uzbuna djeluje neutemeljeno. Većina djelova svijeta, koji nijesu zahvaćeni, postepeno postaju manje nasilni i više se pridržavaju zakona. U prvih 20 godina ovog vijeka, globalna stopa ubistava pala je za oko četvrtinu, sa 6,9 na 100.000 ljudi na 5,2. Čak i u zemljama gdje je zabrinutost zbog kriminala porasla posljednjih godina, poput Amerike, stopa nasilnog kriminala prepolovljena je u odnosu na rane 1990-te.

Ipak, Mark Šo, direktor NVO Globalna inicijativa protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, kaže da organizovani kriminal od početka ovog vijeka bilježi rast na globalnom nivou.

Tri nova razvoja podstiču ovaj trend: širenje tehnologija poput šifrovanih aplikacija i kriptovaluta, koje omogućavaju kriminalcima da se povežu i prebacuju zaradu širom svijeta na načine koji su ranije bili nezamislivi; širenje sintetičkih droga koje su jeftinije i snažnije od onih na bazi biljaka; i uspon prilagodljivih, raznovrsnih multinacionalnih kriminalnih grupa.

Počnimo sa novim tehnologijama. Do prije otprilike deceniju, većina mejlova i telefonskih poruka nije bila šifrovana, što je značilo da su ih policija i obavještajne službe lako mogli pročitati. Sada skoro svi imaju pristup sigurnim porukama, što omogućava gangsterima da kuju zavjere u tajnosti. Darknet im omogućava prodaju ilegalne robe, a širenje kriptovaluta da primaju uplate koje je teško pratiti. Digitalna tehnologija je takođe stvorila novi kriminalni žanr: sajber-kriminal.

“Svaka inovacija donosi novu prijetnju”, kaže Ivo de Karvaljo Pešinjo, šef Interpolove jedinice za borbu protiv kriminala. “Ljudi počinju da koriste ChatGPT kako bi im pomogao da napišu prevarantske poruke”. Kompanija za analizu podataka “Chainalysis” procjenjuje da su nelegalni prihodi od prevara, krađe i iznuda dostigli 7,6 milijardi dolara u 2023. godini. Nije sav novac otišao u ruke kriminalaca. Smatra se da Sjeverna Koreja upravlja jedinicom od 10.000 hakera i drugih koji joj obezbjeđuju oko polovine prihoda u stranoj valuti, uglavnom krađom kriptovaluta.

Usljed pandemije rekordni broj ljudi se okrenuo internetu, od kojih su mnogi bili nesvjesni rizika. Oni su takođe stvorili nove prilike za kriminalce. “To je imalo ogroman uticaj u jugoistočnoj Aziji”, kaže Džeremi Daglas, bivši regionalni direktor Kancelarije UN-a za borbu protiv droge i kriminala. Pandemija je ispraznila mafijaške kockarnice u Zlatnom trouglu, ubrzavajući prelazak na onlajn kockanje. Ubrzo su otkrili da mogu da prave vebsajtove koji im omogućavaju da dođu do kockara širom svijeta, kao i da organizuju prevare - i da peru svoj ilegalno stečeni novac.

Drugi faktor je porast upotrebe droga, koji je djelimično podstaknut širenjem sintetičkih droga, što oslobađa bande od nekih geografskih ograničenja, budući da ne zavise od biljaka poput koke ili opijumskog maka koje najbolje rastu u određenim mjestima. Zapljene metamfetamina u istočnoj i jugoistočnoj Aziji, na primjer, četvorostruko su se povećale između 2013. i 2022. godine. Cijene narkotika su se više nego prepolovile otkad su kriminalne bande povećale proizvodnju, što je zauzvrat povećalo potražnju.

Na svjetskom nivou, broj ljudi koji koriste droge porastao je za petinu između 2010. i 2020, a droge koje konzumiraju postaju sve jače. Fentanil je 50 puta jači od heroina. Međutim, čak i njega potiskuju nove droge, kao što je etonitazen, koji je možda 500 puta jači od heroina.

Treći važan razvoj događaja je da bande postaju snalažljivije. Diverzifikacija - koju zvaničnici Interpola nazivaju “polikriminalom” - postaje sve češća. Ranije su se kriminalne grupe držale onoga što su najbolje znale da rade, što je olakšavalo policiji da vodi istrage protiv njih. Danas ista grupa može biti uključena u, na primjer, drogu, piratski softver i šverc divljih životinja. Neke su ušle u nove poslove koji su se otvorili usljed migracija ili porasta broja izbjeglica, što je dovelo do eksplozije trgovine ljudima. Na primjer, moćna venecuelanska banda Tren de Aragua gotovo sav novac zarađuje od trgovine ljudima, a ne drogom.

Na svjetskom nivou, broj ljudi koji koriste droge porastao je za petinu između 2010. i 2020, a droge koje konzumiraju postaju sve jače. Fentanil je 50 puta jači od heroina. Međutim, čak i njega potiskuju nove droge, kao što je etonitazen, koji je možda 500 puta jači od heroina

Mnoge bande se takođe diverzifikuju geografski. Iako su organizovani kriminalci ranije imali transnacionalne veze, to je bilo zato što su pratili dijaspore. Trijade se mogu naći u mnogim kineskim zajednicama u inostranstvu, a ‘Ndrangeta, mafija iz Kalabrije u Italiji, već dugo ima ogranke u Kanadi, Australiji i zapadnoj Evropi. Međutim, sindikati su posljednjih godina počeli da migriraju kako bi iskoristili nove prilike. Najistaknutiji brazilski mafijaški klan, Prva kapitalna komanda, poput Habsburške monarhije podzemnog svijeta, rastao je kroz saveze i diplomatiju. Djeluje kao “regulatorna agencija kriminalnog tržišta”, kaže Bruno Paes Manso sa Univerziteta u Sao Paulu.

“On uspostavlja pravila kako bi smanjio sukobe, stvara predvidljivost na tržištu i pruža garanciju da će pravila tržišta funkcionisati”. Danas ima 40.000 članova i oko 60.000 partnera u 26 zemalja. ‘Ndrangeta se, u međuvremenu, proširila na 40 zemalja, sa godišnjim obrtom od oko 50 milijardi dolara - više nego dvostruko više od BDP-a mineralima bogate Bocvane, prema podacima Interpola.

Ili uzmimo za primjer internacionalizaciju albanskih bandi. Prije 1990-ih, kriminalci su bili ograničeni komunističkom diktaturom. Kako su padale prepreke za putovanja i trgovinu, tako su nestajala i ograničenja za kriminalce. Danas su albanske bande ključni akteri u podzemlju Ekvadora, koji se nalazi između Kolumbije i Perua, dva najveća svjetska proizvođača kokaina.

FARC, kolumbijska gerilska grupa, i Sinaloa kartel iz Meksika su godinama sarađivali u kontroli kokainskih pošiljki iz Kolumbije do ogromne luke Gvajakil, odakle su one slate u Evropu i Ameriku. Međutim, demobilizacija boraca FARC-a nakon mirovnog sporazuma i hapšenje lidera Sinaloa kartela stvorili su “savršenu oluju” koja je omogućila drugim kriminalnim organizacijama, uključujući albansku mafiju, da upadnu, kaže Renato Rivera iz Ekvadorske opservatorije za organizovani kriminal.

Rezultat je bio dramatičan. Ekvador je 2018. bio među mirnijim zemljama Južne Amerike, sa stopom ubistava manjom od šest na 100.000, što je slično Americi. Prošle godine je bio najopasnija zemlja na kontinentu, sa stopom ubistava od 45 na 100.000.

Danas su albanske bande ključni akteri u podzemlju Ekvadora, koji se nalazi između Kolumbije i Perua, dva najveća svjetska proizvođača kokaina

Iako narkokriminal generiše najviše nasilja, iznenađujuće je da je kriminal sa najvišim godišnjim obrtom možda trgovina falsifikovanim i piratskim proizvodima. Prema podacima OECD-a i Kancelarije EU za intelektualnu svojinu, falsifikati su činili 2,5 odsto svjetske trgovine 2013. godine. Ako je taj udio ostao nepromijenjen, to znači da je ta trgovina vrijedjela više od 760 milijardi dolara 2023, što je više nego što mnoge procjene predviđaju za proizvodnju, trgovinu i prodaju ilegalnih narkotika.

Bande ne samo da se šire na nove oblasti poslovanja i nove teritorije, već neke nastoje da promijene politički pravac. Kolumbijski plaćenici su prošle godine optuženi za ubistvo Fernanda Viljavisensija, predsjedničkog kandidata koji se borio protiv korupcije u Ekvadoru. Šest holandskih državljana je 2022. uhapšeno u Belgiji zbog optužbi da su planirali otmicu belgijskog ministra pravde. A pred opšte izbore u Meksiku u junu, ubijeno je 40 kandidata.

Na nekim mjestima, ova strategija je bila toliko efikasna da bande, u suštini, donose odluke. Više od polovine ispitanika u Latinskoj Americi reklo je da postoje organizovani kriminalci ili bande u njihovim naseljima, a oko 14 odsto stanovništva - gotovo 80 miliona ljudi - živi pod nekom vrstom vladavine bandi, prema istraživačima sa Univerziteta u Čikagu. Ekstremni slučaj je Haiti, gdje je prvi put u istoriji Savjet bezbjednosti UN odobrio multinacionalnu silu da uspostavi red u zemlji koju je preuzeo organizovani kriminal.

Policija je imala određene uspjehe, posebno u dobijanju pristupa dva šifrovana komunikaciona sistema koje su koristili gangsteri 2018. i 2020. To je dovelo do nekoliko hiljada hapšenja širom svijeta. Takođe, Interpol je postao bolji u presrijetanju prekograničnih transfera nekih nelegalnih sredstava.

Međutim, policija ostaje u suštini nacionalna, i pati od onoga što Stiven Kavana, izvršni direktor Interpola za policijske službe, naziva “mentalitetom zaštite teritorije”. Teritorija, bilo fizička ili drugačija, se pomno čuva. Ono što je potrebno je pristup sprovođenju zakona koji je međunarodan kao i bande. Ipak, politička volja za kreiranje novog pristupa uglavnom ne postoji.

Prije nego što se pridružio Interpolu, Kavana je bio šef policije Eseksa, engleskog okruga sa 1,5 miliona stanovnika. On sa žaljenjem napominje da je budžet njegove bivše policije bio više nego duplo veći od budžeta Interpola.

Priredile: A.Š., N.B.

( Ekonomist )