Razvoj ekonomije Rumunije: Primjer uspješne priče za Crnu Goru

Sa kompasom usmjerenim ka evropskom putu, Rumunija danas predstavlja drugu najveću zemlju u Centralnoj i Istočnoj Evropi i najveću u Jugoistočnoj Evropi, nudeći značajan tržišni potencijal u pogledu veličine (osmo mjesto u EU27) i populacije (šesto mjesto u EU27). Geostrateški značaj Rumunije proizlazi iz njenog položaja na raskrsnici tri velika tržišta: Evropske unije, područja ZND-a (Zajednice nezavisnih država) i Bliskog istoka, kao i zbog činjenice da je presijecaju panevropski saobraćajni koridori: br. IV - koji povezuje Evropu od Zapada ka Istoku, br. IX - od sjevera ka jugu, i br. VII - omogućavajući riječni saobraćaj na Dunavu.

Nakon skoro vijeka i po zaostalosti, Rumunija je prevazišla status ekonomije sa niskim prihodima i napredovala ka srednjem nivou razvoja, pokazuje analiza člana Upravnog odbora BNR-a: od zemlje duboko pogođene tranzicijom iz centralizovane u tržišnu ekonomiju, Rumunija je postala kompleksna ekonomija, uporediva sa ekonomijama centralnoevropskih zemalja, kao što su Poljska, Slovačka i Mađarska.

Tokom posljednjih 15 godina, Rumunija je imala najvišu stopu rasta BDP-a po glavi stanovnika u regionu Jugoistočne Evrope i postala je jedna od najprivlačnijih destinacija za strane investitore. Od kada se Rumunija pridružila Evropskoj uniji 2007. godine, strane investicije značajno su porasle i utrostručile ekonomski rast. Rumunija je zabilježila konstantan rast stranih direktnih investicija, sa 5,2 milijarde eura u 2004. na 11 milijardi eura u 2022. Ukupne strane investicije su se više nego udvostručile: sa 42 milijarde eura (2007) na približno 108 milijardi eura (2022). BDP Rumunije porastao je sa 100 milijardi eura u 2007. na oko 350 milijardi eura u 2024. Brojke jasno pokazuju kako je članstvo u EU omogućilo intenzivirani ekonomski razvoj i povećanje životnog standarda za građane Rumunije. Plate i druge socijalne naknade u Rumuniji skoro su utrostručene u posljednjih 10 godina, dok se kupovna moć onih sa prosječnim prihodima gotovo udvostručila u istom periodu, iako i dalje postoje teritorijalne nejednakosti među regijama države.

U pogledu BDP-a po glavi stanovnika, Rumunija je već dostigla nivo Poljske, sa 80 odsto prosjeka EU, pretekavši zemlje poput Mađarske ili Hrvatske, dok je na indeksu blagostanja Rumunija već pretekla stare članice, poput Španije ili Portugalije. Glavni cilj rumunskih vlasti je da u narednih pet godina izjednače BDP sa Austrijom i uđu među 10 najvećih ekonomija EU.

EKONOMIJA U USPONU

RUMUNSKI BDP

Rumunija je zauzela sedmo mjesto u EU27 po rastu BDP-a u 2023. godini u poređenju sa 2022, što je napredak za četiri pozicije u odnosu na prethodnu godinu, kada je bila na 11. mjestu (prema Eurostatovim podacima, 16. septembar 2024).

• Bruto domaći proizvod Rumunije po tržišnim cijenama u 2023. bio je 324,6 milijardi eura (Eurostat, 10. jul 2024).

• Nakon pada od -3,7% u 2020. godini, rumunska ekonomija je od 2021. nastavila pozitivan trend, sa ekonomskim rastom od 5,8 odsto, u poređenju sa 2020. godinom (prema podacima Nacionalnog instituta za statistiku, 21. decembra 2022).

• U 2023. godini, procijenjeni bruto domaći proizvod je, u realnim vrijednostima, bio veći za 2,1 odsto u poređenju sa 2022. godinom (prema podacima Nacionalnog instituta za statistiku, 9. aprila 2024).

• U drugom kvartalu 2024. godine, u odnosu na drugi kvartal 2023. godine, BDP je porastao za 0,8 procenata, kako u neprilagođenim tako i u sezonski prilagođenim serijama (prema podacima Nacionalnog instituta za statistiku, 6. septembra 2024).

• Prema rumunskoj ekonomskoj prognozi za 2024. godinu Nacionalne komisije za strategiju i prognozu, očekuje se ekonomski rast od 2,8 odsto za 2024. godinu. Srednjoročna prognoza predviđa rast od 3,5 procenata u 2025, 3,7 odsto u 2026, 3,3 odsto u 2027. i 2,9 odsto u 2028. godini (projekcija glavnih makroekonomskih pokazatelja za period 2024-2028, ljetnja verzija 2024).

Kada je riječ o razvoju zemlje, Rumunija je napravila ogroman napredak od pridruživanja EU, ali i dalje postoje problemi u izgradnji infrastrukture. Trenutno ima 1.200 kilometara auto-puteva, a cilj je izgradnja oko 250 km godišnje, što bi do 2030. dovelo do ukupno 2300 km auto-puteva i brzih puteva. Što se tiče modernizacije malih gradova, posebno pojedinih opština, postoji potreba za uravnoteženijim razvojem regiona i smanjenjem broja građana koji su i dalje ispod granice siromaštva. Među ključnim pitanjima koja treba unaprijediti u Rumuniji, mogu se navesti: tržište kapitala nije dovoljno razvijeno, fiskalne i carinske politike nisu dovoljno predvidljive, kao ni politička situacija u posljednjih nekoliko mjeseci. Napori su bili izuzetni i ponekad izuzetno komplikovani, ali su se isplatili.

Danas su IT sektor, finansijski sektor i sektor nekretnina glavni pokretači rumunske ekonomije. Postoji mnogo mladih ljudi koji su u posljednjoj deceniji pokrenuli svoje IT kompanije ili različite startapove. Trenutno se veliki broj Rumuna, posebno mladih, koji su radili u EU ili Sjedinjenim Američkim Državama, vraća kući kako bi započeli sopstveni posao. Oni se stalno vraćaju u Rumuniju jer je životni standardi postao bolji, a uslovi za poslovanje lakši. Postoji mnogo novih projekata u sektoru nekretnina koji izgledaju dobro, a tržište se vidno razvilo u posljednjih 15 godina.

STRANE DIREKTNE INVESTICIJE U RUMUNIJI

U 2020. godini, pandemija COVID-19 značajno je uticala na domaću ekonomiju, ali je 2021. godine strani direktni investicioni priliv u Rumuniji počeo značajno da raste zajedno s ekonomskim oporavkom. Tako je 2021. godine priliv SDI (stranih direktnih investicija) iznosio 8,940 miliona eura, što je približno tri puta više u odnosu na 2020. godinu (197,5 odsto, prema Izvještaju NBR za 2021. godinu).

• U periodu januar–jul 2024. godine, SDI je iznosio 3,121 miliona eura (u poređenju sa 3,967 miliona eura u periodu januar–jul 2023. godine) (prema saopštenju za javnost NBR-a, 13. septembra 2024. godine).

• Stanje SDI na dan 30. juni 2024. godine iznosilo je 116,939.94 miliona eura (NBR, 15. avgusta 2024. godine).

• Direktne investicije nerezidenata u Rumuniji tokom 2023. godine ukupno su iznosile 6,594 miliona eura, od čega su vlasnički kapital (uključujući privremeno neto reinvestiranje dobiti) zabilježili neto vrijednosti od 1,065 miliona eura. (NBR – Mjesečni izvještaj, mart 2024. godine).

Prema Atlasu ekonomske složenosti koji je napravio Univerzitet Harvard, rumunska ekonomija je 19. najsloženija i najsofisticiranija na svijetu, procjenjujući prosječan rast od 2,9% do 2030. godine.

Ovi brojevi sami po sebi govore kako je članstvo u EU omogućilo intenziviran ekonomski razvoj i povećan životni standard za sve građane Rumunije. I NATO - kao neko ko obezbjeđuje sigurnosni kišobran - i EU - kroz svoje koherentne politike, omogućili su Rumuniji da intenzivira svoj ekonomski razvoj i poveća životni standard za sve svoje građane. Sličan razvoj može se očekivati i u Crnoj Gori, pouzdanoj članici NATO-a i glavnom kandidatu za članstvo u EU u regionu Zapadnog Balkana. Slično kao i Rumunija, i Crna Gora ima dobro obrazovano, sposobno i ambiciozno stanovništvo koje može izvrsno funkcionisati unutar EU. Mnogo toga zavisi od državnih politika za integraciju mlade generacije i pružanje obećavajućih poslova i karijernih planova u javnim preduzećima i administraciji. Učeći iz nedavnih iskustava novih članica EU, poput Rumunije i Hrvatske, Crna Gora može postati ekonomski dragulj Jadrana.

Rumunsko-crnogorska ekonomska saradnja

Vlada Rumunije izrazila je političku volju da podijeli svoje iskustvo i najbolje prakse sa Vladom Crne Gore, kako bi se olakšao napredak Crne Gore u reformskim procesima u okviru pristupanja Evropskoj uniji. Crnogorske vlasti mogu učiti iz rumunskog iskustva u mnogim aspektima, ne samo zbog geografske blizine, već i zbog kulturnih, društvenih, političkih i ekonomskih navika građana Rumunije i Crne Gore.

Prema podacima Nacionalne kancelarije za trgovački registar Rumunije (ONRC), trenutno u Rumuniji posluje 35 zajedničkih preduzeća registrovanih u toj zemlji, sa kapitalom iz Crne Gore u vrijednosti od 0,7 miliona američkih dolara. Crna Gora se nalazi na 101. mjestu među stranim investitorima u Rumuniji (31.08.2024). Takođe, broj rumunskih kompanija koje posluju u Crnoj Gori konstantno raste, a u oktobru 2024. godine u Podgorici je registrovana balkanska regionalna podružnica najvećeg rumunskog pružaoca usluga javne rasvjete - URBIOLED.

Struktura registrovanih kompanija u Rumuniji u periodu od 1990. do januara 2024. godine, prema djelatnostima kompanija sa učešćem Crne Gore u vlasničkom kapitalu, uglavnom obuhvata: nekretnine (29,41 odsto), ekstraktivnu industriju (26,47odsto) i profesionalne aktivnosti (administrativne, naučne i tehničke - 17,65 odsto).

RUMUNSKI EKONOMSKI POTENCIJAL (najnoviji podaci)

• Prema rangiranju Speedtest Global Index (jul 2024), Rumunija zauzima 13. mjesto u svijetu od ukupno 162 zemlje i četvrto mjesto u EU po brzini interneta preko fiksne konekcije (brzina preuzimanja od 203,54 Mbps i brzina slanja podataka od 136,62 Mbps) (Speedtest Global Index rangiranje, jul 2024).

• Rumunija ima jedno od najvećih domaćih tržišta u Centralnoj i Jugoistočnoj Evropi, strateški pozicionirana na raskrsnici tradicionalnih trgovinskih i energetskih ruta između EU27, Azije i zemalja ZND-a (Zajednica nezavisnih država). Rumunija posjeduje 1/3 toka rijeke Dunav, 200 km morske obale, kao i najveću i najdublju luku na Crnom moru - Konstancu. Rumunija zauzima osmo mjesto po veličini i šesto mjesto po broju stanovnika u EU27, sa skoro 19 miliona stanovnika.

• Rumunija raspolaže sa 115 registrovanih industrijskih parkova - u privatnom i javnom vlasništvu, od kojih je 25 na greenfield lokacijama, 14 u izgradnji, a 76 funkcionalnih, sa ukupnom površinom od 3.550,40 ha (Ministarstvo regionalnog razvoja i javne uprave, 11. septembar 2024).

• Što se tiče mobilne konekcije, Rumunija zauzima 41. mjesto od ukupno 111 zemalja, sa brzinom preuzimanja od 62,50 Mbps i slanja podataka od 14,22 Mbps (Speedtest Global Index rangiranje, jul 2024).

• Rumunija onima koji teže razvoju i širenju pruža pristup jednom od najvećih jedinstvenih tržišta na svijetu. Preduzetnici koji razmatraju ulaganja u Rumuniji mogu iskoristiti sve prednosti koje proističu iz statusa evropskog investicionog tržišta.

• Rumunija se smatra sigurnom zemljom, što potvrđuje vrijednost 0.000 uticaja terorizma u globalnom indeksu terorizma (kategorija "bez uticaja"), prema godišnjem izvještaju "Globalni indeks terorizma 2024", koji objavljuje Institut za ekonomiju i mir (IEP).

• Rumunija se pridružila grupi zemalja koje nude vize za digitalne nomade za radnike na daljinu.

Ovaj tekst nastao je u saradnji sa Ambasadom Rumunije u Crnoj Gori, u okviru projekta “Evropa za nas”.

( Nina Vujačić )