Raičević: Punopravno članstvo u CMS-u obezbijediće učešće na mnogim naučnim projektima

Crnoj Gori će, članstvom u CMS /Compact Muon Solenoid/, biti omogućeno korišćenje svih resursa te kolaboracije i učešće na mnogim naučnim projektima u okviru CMS-a, koji čini skoro 200 visoko rangiranih univerziteta i instituta svijeta.

To je u intervjuu agenciji MINA kazala profesorica Prirodno-matematičkog fakulteata Nataša Raičević, uoči posjete premijera Duška Markovića CERN-u tokom koje će biti potpisan Memorandum o razumijevanju između Vlade i CERN-a, kojim Crna Gora postaje punopravna članica CMS eksperimenta.

Raičević je 7. aprila na sjednici Kolaboracionog borda CMS kolaboracije u Evropskom centru za nuklearna istraživanja CERN, predstavila konkretne projekte na kojima bi mogli da rade istraživači sa Univerziteta Crne Gore (UCG).

Na narednoj sjednici Kolaboracionog borda izglasano je da UCG bude punopravni član CMS kolaboracije koja vodi jedan od dva vodeća eksperimenata u fizici čestica danas, a rukovodilac istraživačke grupe sa UCG-a biće Raičević.

Raičević je tokom postdiplomskih studija radila na jednom od eksperimenata u CERN-u, kao član Ujedinjenog instituta za nuklearna istraživanja u Dubni u Rusiji.

Ona je u agenciji MINA kazala da je ushićena što će ovog puta iza njenog imena stajati Crna Gora i UCG.

To je prvi put da je UCG zvanično član istraživaživačke kolaboracije u CERN-u.

“Punopravno članstvo u CMS-u daje mogućnost korišćenja svih resursa kojima kolaboracija raspolaže“, kazala je Raičević.

Ona je ukazala da je CMS, pored ATLAS eksperimenta, do sada najveći eksperiment u CERN-u i uopšte u svijetu u oblasti fizike elementarnih čestica, a oko trećina istraživačkog potencijala laboratorije CERN vezana je za CMS.

„Zbog toga će punopravno članstvo u ovoj kolaboraciji obezbijediti učešća na mnogim i raznovrsnim naučnim projektima koji se realizuju u okviru ove kolaboracije koju sačinjava skoro 200 visoko rangiranih univerziteta i instituta svijeta“, navela je Raičević.

Međutim, dodala je, znanje i iskustvo istraživača u toj oblasti nauke nije dovoljno za punopravno članstvo u takvoj kolaboraciji, zbog čega je bila neophodna i podrška Ministarstva nauke i države.

„Ministarka nauke Sanja Damjanović, kojoj je jedan od primarnih ciljeva internacionalizacija crnogorske nauke i uključivanje naših naučnika u aktuelne međunarodne projekte, prepoznala je značaj ovakvog članstva i bezrezervno podržala uključivanje našeg univerziteta u CMS“, saopštila je Raičević.

Kako je rekla, proces uključivanja nije nimalo lak, ni trivijalan, i cjelokupna procedura, od trenutka kandidovanja, pripreme aplikacije i projekata na kojima če istraživači raditi, zahtjevala je sinhronizovan rad istraživača i Ministarstva.

Na pitanje šta će crnogorski studenti dobiti uključivanjem u CMS i gdje će moći da primijene to znanje, Raičević je rekla da uključivanje u takve projekte i centre poput CERN-a, obezbjeđuje integraciju crnogorske nauke i uključivanje crnogorskih naučnika i studenata u vodeće naučne projekte u svijetu.

Ona je objasnilda se kroz zajedničke projekte razvija saradnja crnogorskog sa renomiranim univerzitetima i institutima širom svijeta.

"Na primjer, prvorangirani univerzitet u svijetu u oblasti prirodno-matematičkih i tehničkih nauka MIT (iz Sjedinjenih Američkih Država) je član CMS-a, i na nekim projektima će naši istraživači i sarađivati sa kolegama sa tog univerziteta”, pojasnila je Raičević.

Ona je ocijenila da je najveći značaj u tome što crnogorski mladi saradnici, studenti i postdiplomci dobijaju mogućnost da rade i budu u vodećim centrima naučnih zbivanja.

“Uključivanje mladih istraživača sa našeg univerziteta u rad na aktuelnim problemima u nauci je i bio naš primarni cilj koji je realizovan uz svesrdnu podršku Ministarstva i Damjanović koja veoma dobro razumije šta je nauka današnjeg vremena”, kazala je Raičević.

Prema njenim riječima, sa kompjuterskim nalogom u CERN-u, istraživači i studenti imaju pristup časopisima iz različitih naučnih oblasti što, nažalost, nije još uvijek slučaj u Crnoj Gori, jer sve to dosta košta.

„Iz finansijskih razloga, studenti koji doktoriraju radeći na ovakvim eksperimentima rijetko ostaju u nauci i većina ode u industriju i finansije zahvaljujući širokom spektru vještina i znanja koje steknu, ali i pored toga, ostaju vječiti zaljubljenici u nauku“, dodala je Raičević.

Ona je navela da u crnogorskoj grupi na CMS eksperimentu dominiraju studenti.

„Imamo pet studenata specijalističkih, master i doktorskih studija: dvije fizičarke, Jelena Mijušković i Itana Bubanja, dva studenta sa Studijskog programa Računarske nauke Prirodno matematičkog fakulteta (PMF), Petar Đerković i Dušan Milenković i student Elektrotehničkog fakulteta koji završava magistarske studije, Amar Kapić“, saopštila je Raičević.

Od profesora sa UCG-a, dodala je, članovi su profesor Goran Šuković sa PMF-a i ona kao rukovodilac grupe.

„Članovi naše grupe će raditi na različitim projektima - fundamentalna istraživanja iz domena fizike elementarnih čestica koja mogu detaljnije objasniti mehanizme kojima čestice interaguju, a od izuzetne su važnosti i za dobijanje odgovora na mnoga pitanja vezana za razumijevanje kreacije i svojstava Higgs bozona, i razvijanje algoritama za mjerenje i unapređenje efikasnosti rekonstrukcije i identifikacije čestica u CMS detektorskom sistemu“, navela je Raičević.

Ona je dodala da će crnogorski studenti raditi i programerske zadatke u vezi sa razvojem softvera i aplikacija koje će olakšavati korišćenje podataka i informacija sa detektora, kao i na razvoju softvera koji će obezbjeđivati pregled podataka i kontrolu njihovog kvaliteta tokom samog eksperimenta, odnosno nekoliko sekundi nakon što se desi interakcija protona.

„Radiće i na novoj detektorskoj komponenti CMS-a, kalorimetru izuzetne granularnosti, koji će obezbijediti rekonstrukciju i mjerenje energije čestica sa velikom tačnošću. Ovaj novi element u detektorskom sistemu CMS-a je neophodan za detekciju čestica koje nastaju pri interakciji protona koji će se ubrzavati na akceleratoru LHC (Large Hadron Collider) tokom takozvane faze dva njegovog rada kada će uslovi i učestalosti interakcija protona biti na maksimumu“, rekla je Raičević.

Ona smatra da je rad sa vodećim stručnjacima iz tih oblasti od neprocjenjivog značaja.

Kako je rekla Raičević, u naučnim krugovima se vrlo dobro zna, prepoznaje i cijeni naučni bekgraund istraživača. „Pri aplikaciji za svaku poziciju u nauci, najvažnije je da kažete na čemu ste radili, sa kim ste sarađivali i da eminentni stručnjaci daju mišljenje o vašem radu“.

Raičević je saopštila da su mnoge zemlje, kroz učešće u CERN-u, ojačale privredu.

„Zemlje u razvoju koje nijesu u mogućnosti da razvijaju tehnologiju, mogu da profitiraju na osnovu proizvodnje specifičnih djelova, jer ovakvi projekti zahtijevaju ogromnu količinu materijala“, objasnila je ona.

Kako je navela, crnogorski studenti dobijaju šansu da na projektim učestvuju i rade iz Crne Gore, i znanje koje će dobiti u saradnji sa najeminentnijim stručnjacima, radeći na savremenoj tehnologiji i sa kompleksnom strukturom podataka, moći će kasnije da primijene u raznim granama industrije.

To, kako smatra, predstavlja bitan faktor za razvoj Crne Gore.

Ona je podsjetila da Crna Gora nema mogućnost da razvija tehnologiju. „Ali tu tehnologiju uvozimo i upravo ovakav kadar je ključan zbog izgrađenog iskustva“.

Raičević je ukazala da su sada aktuelni pregovori o novom velikom naučnom centru na Balkanu u kojem bi gravitirali naučnici regiona.

Ona je ocijenila da je iskustvo u ovoj oblasti nauke neophodno Crnoj Gori da bi mogla da bude dio te priče, i dodala da ideja o tom projektu potiče od fizičara iz CERN-a, a propagira je i razvija Damjanović.

„Ovakav centar ne bi uticao samo na razvoj nauke, već i industrije i ekonomije Crne Gore i regiona“, smatra Raičević.

Objašnjavajući kako to da polovina istraživača iz grupe nisu fizičari s obzirom na to da je riječ o eksperimentu iz fizike, Raičević je navela da je cilj eksperimenta da se dobiju odgovori na neka fundamentalna pitanja iz fizike, a u vezi sa elementarnom strukturom materije i njeno funkcionisanje.

„Međutim, iako fundamentalna nauka, fzika čestica je zbog potrebe za dobijanjem odgovora o dešavanjima na najfundamentalnijem nivou inicirala i bitno uticala na razvoj novih tehnologija koje bi omogućile i podržale tako kompleksna istraživanja“, pojasnila je Raičević.

Kako je rekla, neke tehnologije koje se danas intenzivno koriste u društvu, počele su i razvile su se u CERN-u zbog potrebe skladištenja, organizovanja i dostupnosti ogromne količine podataka mnogim fizičarima u kolaboracijama i potrebe za detektorima visoke rezolucije.

„Rijetko ko zna da je World Wide Web odnosno internet nastao u CERN-u da bi omogućio dijeljenja informacija i istovremeno korišćenje podataka velikog broja instituta širom svijeta“, saopštila je Raičević.

Ona je pojasnila da je, da bi se ovakva istraživanja realizovala, neophodan akcelerator koji ubrzava čestice do najvećih mogućih brzina koje se dostižu u Univerzumu.

„Ogromne dimenzije akceleratora i potreba za velikim brojem superprovodnih magneta doveli su do razvoja industrijske proizvodnje ovih magneta. Takođe, razvoj akceleratora je imao veliki uticaj na istraživanja, liječenje i dijagnostiku u medicini“, objasnila je Raičević.

Ona je kazala da se radi se o veoma kompleksnim uređajima koji zahtijevaju izuzetne tehnologije, i dodala da je zbog toga za realizaciju takvog eksperiementa neophodan ujedinjeni napor velikok broja fizičara, inženjera raznih profila i programera.

( Mina )