Mogu li Sirijci bolje od komšija?

Svrgavanje sirijskog predsjednika Bašara al-Asada, nakon što su pobunjeničke snage ovog vikenda zauzele Damask, podsjetilo je na ustanke u Egiptu, Libiji, Tunisu i Jemenu, od kojih je svaki kasnije doveo do građanskog rata ili uspostavljanja nove autoritarne vlasti. Uprkos tome što mnogi analitičari i u Siriji vide realni rizik od nestabilnosti i ekstremizma, građani te zemlje se nadaju da će se njihova sudbina razlikovati od većine ostalih u regionu, piše “Njujork tajms”.

Dok su opozicione grupe u drugim državama relativno brzo ostvarile uspjeh, sirijska revolucija se pretvorila u trinaestogodišnji građanski rat koji je odnio stotine hiljada života, raselio milione i podijelio zemlju na suparničke feudalne oblasti, podsjeća list.

Iznenadni pad Asada konačno omogućava Sirijcima da osjete radost koju su njihovi sunarodnici iskusili prije više od decenije u Egiptu, Libiji, Tunisu i Jemenu, četiri arapske zemlje u kojima su diktatori bili zbačeni mnogo brže.

Mada su te četiri države pružile svojevrstan recept za uspjeh same revolucije, njihov razvojni put nakon Arapskog proljeća predstavlja svojevrsno upozorenje, navodi “Tajms” i dodaje da su u Egiptu i Tunisu na vlasti čvrstorukaši koji su ugušili napore za izgradnju pluralističkih demokratija. U Libiji i Jemenu, suprotstavljene milicije bore se za kontrolu, što je dovelo do građanskog rata i rasparčavanja obje zemlje.

“Postoji snažan strah unutar i van regiona od vakuuma moći koji bi mogao nastati iznenadnim padom Asada”, rekao je Abdelaziz al-Sager, direktor Istraživačkog centra za Zaliv. Jedan visoki zapadni diplomata u regionu, koji je govorio pod uslovom anonimnosti, rekao je za agenciju Rojters da s obzirom na to da su pobunjeničke snage nejedinstvene, ne postoji plan za upravljanje Sirijom, kompleksnom zemljom podijeljenom na razne sekte i etničke grupe, od kojih svaka ima svoju regionalnu bazu moći.

Alister Bart, bivši ministar u britanskoj vladi koji je pomogao u usmjeravanju bliskoistočne politike za vrijeme Arapskog proljeća kazao je za “Tajms” da “ljudi koji su preživjeli posljednjih 13 godina zaslužuju da uživaju u sadašnjem trenutku prije nego što počnu da brinu o budućnosti”. Međutim dodao je da na osnovu iskustva u regionu od 2011. “želimo da se nadamo najboljem, ali i da se pripremimo za najgore”.

Dinamika u Siriji čini tranziciju vlasti posebno napetom i izazovnom, ističe američki list. Islamski pobunjenički savez koji je predvodio brzi napredak ka Damasku, Hajat Tarir al-Šam (HTS), jedna je od nekoliko suparničkih opozicionih grupa koje sada moraju postići dogovor o tome kako upravljati Sirijom u eri nakon Asada. Mada je HTS trenutno najuticajnija grupa u Siriji, ona se takmiči za uticaj sa drugom grupom koju podržava Turska sa sjedištem na sjeveru Sirije, kao i sa sekularnim savezom predvođenim Kurdima na istoku Sirije koji podržavaju SAD. U južnoj Siriji dominiraju lokalne pobunjeničke grupe, uključujući milicije koje predvodi manjina Druza.

Nekada povezan sa Al kaidom, HTS pokušava da se predstavi kao umjeren pokret koji teži očuvanju prava mnogih manjina u Siriji, uključujući hrišćane, Druze i Alavite, šiitsku sektu koja je činila bazu Bašara al-Asada. Pobunjenički savez je prilikom zauzimanja Alepa obećao velikim manjinskim populacijama da će očuvati njihov način života.

Hasan Hasan, stručnjak za islamističke grupe na Bliskom istoku sa sjedištem u Vašingtonu, rekao je za Rojters da zabrinutost među tim manjinskim grupama i dalje postoji sada kada su pobunjenici zauzeli Damask. “Postoji nesigurnost u vezi s tim šta će se desiti sljedeće, naročito u pogledu vjerskog uticaja i toga kako će (islamski) zakoni evoluirati”, rekao je on.

Analitičari upozoravaju da bi se građanski rat mogao produžiti ukoliko HTS ne ispuni obećanje.

“Ne možete samo reći ljudima da su bezbjedni: oni moraju u to vjerovati”, rekao je Bart. “Zbog toga je ponašanje HTS-a, i svih koji trenutno imaju oružje u oslobođenim gradovima, od presudne važnosti”.

Očekuje se da će i strane sile poput Irana, Turske, Rusije i SAD, koje podržavaju različite strane u sukobu, nastojati da zadrže svoj uticaj u novoj eri, što bi moglo dodatno produžiti unutrašnje sukobe u Siriji. Uloga i namjere bivših generala i Asadovih šefova bezbjednosti takođe ostaju nejasni. Oni bi mogli odigrati ključnu ulogu u bilo kojoj novoj borbi za vlast, kao što su to učinili njihovi pandani u zemljama u kojima su lideri svrgnuti 2011-12. godine.

Zbog složenosti unutrašnje dinamika u Siriji, neki smatraju da će Asadov odlazak vjerovatno produbiti raskole koji su nastali tokom 13-godišnjeg rata, umjesto da ih izliječi.

Sa druge strane, pojedini analitičari tvrde da su upravo zbog ratnog iskustva Sirijci možda u mogućnosti da postignu ono što njihovi sunarodnici u Egiptu i drugim zemljama nisu mogli. Oni smatraju da je uredna tranzicija moguća, tvrdeći da dobro uspostavljene vladine institucije u Damasku i dalje imaju sposobnost da obavljaju svoje dužnosti. Takođe, ukazuju na iskustvo pobunjenika u upravljanju enklavama širom Sirije koje su u nekim slučajevima uspijevali da upravljaju više od decenije.

Ipak, mnogi Sirijci trenutno kažu da žele da uživaju u euforiji zbog Asadovog odlaska. On je predvodio okrutnu vlast koja je strpala stotine hiljada protivnika u prljave, pretrpane zatvore, gdje su hiljade mučene i ubijene.

“Bez obzira šta bude sljedeće, neće biti gore od režima Bašara al-Asada”, rekao je Hašem Alsuki, bivši sirijski državnik koji je bio zatvoren i mučen na početku rata, a kasnije je sa porodicom potražio bezbjednost u Evropi. “Da, postoji zabrinutost za budućnost”, dodao je Alsuki u telefonskom razgovoru za “Njujork tajms”. “Ali, istovremeno, imam vjeru da ćemo prevazići ovu fazu. Zato što je sirijski narod mnogo naučio tokom ovih 13 godina”.

( N.B. )