Stabilnost i demokratija poslije promjene vlasti u Siriji?

Brzi pad režima Bašara el Asada u Siriji promijeniće odnose te zemlje sa susjedima, nakon uspješnog napredovanja islamističke paravojske Hajat Tahrir el Šam (HTS), u prevodu "Organizacija za oslobađanje Levanta".

Paravojna milicija HTS je pet godina upravljala posljednjim velikim uporištem opozicije u regionu Idlib na sjeverozapadu zemlje. HTS se sada fokusira na konsolidaciju vlasti u glavnom gradu Damasku, a postavlja se pitanje da li će ona moći da upravlja čitavom zemljom, posebno zbog prisustva brojnih drugih pobunjeničkih grupa koje takođe žele dio vlasti.

„Arapskim liderima neće se svidjeti urušavanje sirijske stabilnosti“, napisao je Ričard Lebaron, viši saradnik Programa za Bliski istok u vašingtonskom trustu mozgova Atlantski savjet.

Godinama su ključni saveznici Asada bili Rusija, Iran i Hezbolah – kojeg je podržavao Iran. Arapska liga, grupa koju čine 22 zemlje, obnovila je veze s Asadovim režimom u maju 2023. nakon 12 godina izolacije zbog brutalnog odnosa prema lokalnom stanovništvu tokom građanskog rata u Siriji.

Katar bi mogao da preuzme inicijativu za obnovu

Prema mišljenju Lebarona, među arapskim susjedima Sirije jedino bi Katar, koji se odlučno protivio Asadovom režimu, mogao da preuzme inicijativu u obnovi razorene, fragmentirane i ekonomski oslabljene zemlje.

Novi lideri se nadaju ukidanju međunarodnih sankcija, ali ostaje da se vidi koji bi drugi akteri, osim Katara, mogli da budu spremni da pruže podršku Siriji.

Grupu HTS, koja je prethodno bila povezana s Al Kaidom, 2018. su Sjedinjene Države stavile na listu terorističkih organizacija.

Međutim, njen vođa Abu Mohamed el Golani nedavno je američkoj TV-mreži CNN rekao da su on i drugi lideri grupe tokom godina evoluirali u svojim stavovima i razumijevanju islama. On je tvrdio da su ekstremni pogledi iz njihove mladosti vremenom postali više umjereni.

U ponedjeljak je novinska agencija AP izvjestila da je Golani izjavio da HTS neće nametati kodekse odijevanja ženama, niti će se miješati u druge lične slobode. Posljednjih godina ta milicija je na teritorijama pod njenom kontrolom pokazala i toleranciju prema vjerskim manjinama kao što su hrišćani i Druzi.

Napeti odnosi sa susjedima

Susedi Sirije, uključujući Liban, Jordan, Irak i Izrael, ojačali su svoje granice i odbranu duž njih.

„Još je prerano u potpunosti procijeniti posljedice po region, ali pitanja bezbjednosti dominiraju u reakcijama susjednih država“, kaže za DW Nanar Havah, viša analitičarka za Siriju u Međunarodnoj kriznoj grupi.

Havah podsjeća i da Izrael pozdravlja pad režima u Siriji, jer je Asad bio ključni saveznik Irana i Hezbolaha. Ipak, kako dodaje, Izrael „i dalje sprovodi mjere bezbjednosti, uključujući i one na području Kuneitre i planine Hermon, gdje je uspostavio tampon-zonu uz granicu“.

„Izrael je ujedno iskoristio priliku da vojno oslabi Asadove nasljednike bombardovanjem vojnih ciljeva, između ostalog protivvazdušnu odbranu i aerodrom Al Mazeh u Damasku“, dodaje Havah.

Medijska platforma Blumberg izvještava da je i američka avijacija u nedjelju pogodila 75 meta ekstremističke grupe „Islamska država“ (IS) u centralnoj Siriji, a predsjednik Džo Bajden upozorio je da svrgavanje Asada s vlasti može da otvori vrata ponovnom jačanju islamskog ekstremizma.

Oko 900 američkih vojnika trenutno je stacionirano u Siriji kako bi spriječili ponovno jačanje IS. Oni takođe podržavaju i obučavaju kurdsku Jedinicu za zaštitu naroda (YPG) na sjeveroistoku zemlje. Analitičari kažu da HTS i IS nemaju zajedničke ciljeve, jer HTS želi da kontroliše Siriju i ne teži formiranju „globalnog kalifata“.

Politička stabilizacija Sirije?

Analitičari ukazuju da će, bez obzira na regionalne posljedice, novi vladari Sirije morati da se fokusiraju na političku stabilizaciju ako žele da ih priznaju Turska, Evropska unija i Sjedinjene Države.

„Vrlo je vjerovatno da će svi ti subjekti priznati novu vladu HTS pod uslovom da to bude umjerena administracija, koja će se uzdržati od sukoba s kurdskim YPG i neće podržavati Hezbolah ili Hamas“, ocijenio je Džulijen Barns-Dakej, direktor programa za Bliski istok i Sjevernu Afriku u trustu mozgova Evropski savjet za spoljne odnose.

„S obzirom na njihov neočekivani uspjeh i brzo svrgavanje Asada, opozicija će vjerovatno prihvatiti te uslove u zamjenu za pomoć i priznanje“, dodao je on.

Burču Ozćelik, ekspertkinja na londonskom Kraljevskom institutu za odbrambene studije (RUSI), specijalizovana za pitanja bezbjednosti na Bliskom istoku, kaže za DW da bi – iako „Sirija ima malo iskustva s demokratskim institucijama i suočava se s velikim rizikom od nereda i čak teritorijalne fragmentacije“ – ovo mogao biti „pravi trenutak“ koji može da donese „početak političkog rješenja“.

Prema njenom mišljenju, moguće je zamisliti i sprovođenje Rezolucije UN 2254, koja poziva na slobodne i demokratske izbore u Siriji.

„Biće ključno da proces bude što inkluzivniji, uz minimalno miješanje sa strane, kako bi se podržao autohtoni sirijski plan“, rekla je Ozčelik.

Povratak raseljenih

Nakon Asadovog svrgavanja, sirijsko stanovništvo dalo se u pokret. Sada je moguće ući i u one djelove Sirije koji su ranije bili nedostupni. To je slučaj i s regionom Idlib, sa oko četiri miliona uglavnom raseljenih Sirijaca, koji su posljednjih pet godina živeli pod kontrolom HTS.

„Zabilježili smo dolazak preko 370.000 ljudi u Idlib iz drugih provincija“, kaže DW Dejvid Karden, zamjenik regionalnog humanitarnog koordinatora UN za Siriju.

„Situacija s raseljenima se mijenja, jer se ljudi vraćaju kući“, dodao je Karden i naglasio: „Ostajemo posvećeni pružanju pomoći najugroženijima u Siriji na sve moguće načine.“

( Deutsche Welle )