Umjesto kriminalaca, špijunirali novinare i aktiviste

Srpski zvaničnici instalirali su domaći špijunski softver na telefone desetina novinara i aktivista, navodi se u juče objavljenom izvještaju organizacije Amnesti internešnal, pozivajući se na digitalne forenzičke dokaze i svjedočenja aktivista koji su rekli da su hakovani proteklih mjeseci.

U dva slučaja, softver izraelske kompanije za nadzor Cellebrite korišćen je za otključavanje telefona prije nego što su zaraženi, navodi se u izvještaju “Digitalni zatvor: Nadzor i suzbijanje civilnog društva u Srbiji”.

Srpski špijunski softver, koji je Amnesti nazvao “NoviSpy”, potom je tajno pravio snimke ekrana mobilnih uređaja, kopirao kontakte i slao ih na server pod kontrolom vlade, stoji u izvještaju.

“U više slučajeva, aktivisti i jedan novinar prijavili su znakove sumnjivih aktivnosti na svojim mobilnim telefonima neposredno nakon razgovora sa srpskom policijom i bezbjednosnim vlastima”, navodi Amnesti.

Bezbednosno-informativna agencija (BIA) je saopštila da su optužbe iz izvještaja Amnestija na njen rad “trivijalni senzacionalizam” i da se svrha rada te organizacije ogleda u radu za interese pojedinih agencija i grupa za pritisak, prenijela je Beta.

“BIA radi isključivo u skladu sa zakonima Republike Srbije i stoga nismo u stanju čak ni da komentarišemo besmislene navode iz njihovog teksta, kao što i inače ne komentarišemo slične sadržaje”, piše u saopštenju na sajtu BIA.

Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) saopštilo je juče da se softver za prisluškivanje koristi isključivo u skladu sa Zakonikom o krivičnom postupku Srbije.

MUP je u saopštenju odbacio optužbe iz izvještaja Amnestija, navodeći da se na isti način forenzički alat koristi i u drugim policijama svijeta, prenijela je agencija Beta.

Zamjenica regionalnog direktora Amnestija za Evropu, Dinušika Disanajake, rekla je da je “istraga AI otkrila kako su srpske vlasti primijenile tehnologiju nadzora i taktiku digitalne represije kao instrumente šire državne kontrole i represije usmjerene protiv civilnog društva”.

Ona je dodala da forenzički alati izraelske kompanije Cellebrite, koje široko koriste policija i obavještajne službe širom svijeta, “mogu predstavljati ogroman rizik za one koji se zalažu za ljudska prava, životnu sredinu i slobodu govora, kada se koriste van stroge zakonske kontrole i nadzora”.

AI je saopštio i da je podijelio rezultate svoje istrage sa Vladom Srbije prije objavljivanja, ali da nije dobio odgovor zvaničnika.

Cellebrite proizvode uveliko koriste organi za sprovođenje zakona, uključujući američki Federalni istražni biro (FBI), za otključavanje pametnih telefona i traženje dokaza. Ta kompanija je saopštila da cijeni rad Amnestija, a njen direktor marketinga Dejvid Dži je kazao da istražuju navode iz izvještaja.

“Ako te optužbe budu tačne, to bi potencijalno moglo predstavljati kršenje ugovora o licenci za krajnjeg korisnika, rekao je on i ocijenio da bi “ako to bude slučaj, Cellebrite mogao da obustavi srpskim vlastima upotrebu svoje tehnologije”.

Postavljanje softvera za nadzor na uređaje “apsolutno nije ono što radimo”, dodao je direktor izraelske kompanije. On je dodao da je Cellebrite počeo da kontaktira srpske zvaničnike, ali je odbio da pruži više detalja.

Forenzički eksperti

Jedan od aktivista spomenutih u izvještaju Amnestija rekao je da je primijetio da su kontakti na njegovom telefonu eksportovani odmah nakon sastanka sa BIA.

Taj aktivista je rekao za Rojters da je pokazao svoj telefon digitalnim forenzičkim ekspertima, koji su otkrili da je špijunski softver NoviSpy eksportovao njegove kontakte i poslao privatne fotografije sa uređaja na server pod kontrolom BIA.

Prema Amnestiju, Srbija je dobila uređaje za razbijanje šifri telefona od Cellebritea kao dio šireg paketa osmišljenog da pomogne Srbiji da ispuni zahtjeve za integraciju u Evropsku uniju, prenio je Rojters.

Taj paket, koji je finansirala norveška vlada, a kojim je upravljala Kancelarija Ujedinjenih nacija za projektne usluge (UNOPS), isporučen je Ministarstvu unutrašnjih poslova Srbije od 2017. do 2021. godine kako bi se pomoglo Srbiji u borbi protiv organizovanog kriminala, navodi se u izvještaju.

Norveška vlada privremeno je obustavila isporuku uređaja Cellebrite Srbiji 2018. godine, naveo je Amnesti.

Norveška ambasada u Beogradu takođe je izrazila zabrinutost zbog programa, dodaje se u izvještaju, ali je UNOPS na kraju isporučio uređaje u junu 2019. godine.

“Tvrdnje iznijete u izvještaju su uznemirujuće i, ako su tačne, neprihvatljive su”, rekla je za Rojters zamjenica ministra spoljnih poslova Norveške Marija Varteresian. “Sastaćemo se sa srpskim vlastima, kao i sa UNOPS-om kasnije ovog mjeseca kako bismo dobili dodatne informacije o ovom pitanju”.

“Očekujemo da UNOPS istraži optužbe”, dodala je.

UNOPS je u saopštenju naveo da pozdravlja izvještaj Amnestija i da je agencija od 2017. godine “dodatno unaprijedila mehanizme za procjenu i ublažavanje potencijalnih negativnih efekata.” Agencija nije navela detalje tih mjera.

( A.Š. )