Evropska dilema: Kako platiti jaču odbranu

S obzirom na rat koji bijesni na istočnoj granici Evropske unije, prijetnju koju predstavlja Rusija i pritisak novoizabranog predsjednika Sjedinjenih Država Donalda Trampa na saveznike da preuzmu veću odgovornost, blok hitno mora da osmisli održiv plan za obezbjeđivanje stotina milijardi eura kako bi ojačao svoju odbranu, ističe Rojters.

Rusija proizvodi dovoljno vojne opreme da svakih šest do dvanaest mjeseci može opremiti vojsku veličine one u Njemačkoj, a uračunavajući troškove plata Rusija sada na svoje oružane snage troši više nego što četiri glavne vojne sile Evrope - Britanija, Francuska, Nemačka i Poljska - zajedno.

Mada postoji široki konsenzus da Evropa treba više da ulaže u odbranu, sve potencijalne opcije - povećanje nacionalnih budžeta država članica, zajedničko zaduživanje EU ili stvaranje novog mehanizma finansiranja - dolaze sa određenim izazovima, poput fiskalnih pritisaka, političkog otpora ili troškova finansiranja. Evropljani su zapravo itekako svjesni potrebe i žele veće vojne budžete, ali su rijetki političari spremni da otvoreno od birača zatraže da podnesu taj trošak, ocjenjuje “Ekonomist.

Blok procjenjuje da je u narednoj deceniji potrebno 500 milijardi eura (524 milijarde dolara) investicija, mada novi šef za odbranu tvrdi da bi ta sredstva bila dovoljna samo za vazdušni odbrambeni program. Andrijus Kubilijus, evropski komesar za odbranu, upozorava da Evropa mora brzo da djeluje, ističući da bi neka članica EU mogla postati sljedeća meta Moskve nakon Ukrajine u narednih deset godina.

Generalni sekretar NATO-a Mark Rute izrazio je sličan stav, pozivajući alijansu, u kojoj je većina zemalja EU članica, da usvoji “ratno razmišljanje”, nagovještavajući povećanje potrošnje sa trenutnog cilja od 2% bruto domaćeg proizvoda na 3%, što je u skladu sa zahtjevima Donalda Trampa.

Dostizanje tog cilja zahtijevalo bi dodatnih skoro 200 milijardi eura godišnje za EU u cjelini.

Čak i niži cilj, između 2,5% i 3%, predstavljao bi “ogroman porast, a trenutno to nijesu planirali”, rekao je Dik Zande, saradnik istraživačkog centra Kligenadel i bivši šef planiranja i politike u Evropskoj agenciji za odbranu.

Imajući u vidu da su budžeti mnogih članica hronično opterećeni, ekonomisti kažu da je od većih ekonomija jedino Njemačka u mogućnosti da značajno poveća svoju potrošnju na odbranu. Njemački ministar odbrane Boris Pistorijus kazao je u srijedu da bi Njemačka mogla povećati veličinu svojih oružanih snaga na 230.000, sa trenutnog cilja od 203.000.

Francuska je na putu da ispuni NATO cilj od 2%, ali politička nestabilnost dodatno opterećuje budžet, što je dovelo do snižavanja kreditnog rejtinga. Španija i Italija su daleko iza, sa manje od 1,5% izdvajanja. Poljska, s druge strane, planira da troši dvostruko više od cilja alijanse, što takođe opterećuje njen budžet.

Sve te zemlje bi imale koristi od nekog oblika zajedničkog finansiranja.

“Imamo problem da su neke države članice finansijski ograničenije, dok su druge udaljenije od vojnih prijetnji i stoga imaju mnogo manje podsticaja da daju svoj doprinos”, rekao je Sander Tordoir, glavni ekonomista u Centru za evropske reforme.

“Rješavanje ovog problema putem zajedničkog zaduživanja omogućava pružanje zajedničke bezbjednosti za sve”, kazao je on.

Rani diplomatski razgovori ukazuju na dva moguća modela, oba sa svojim manama.

Jedan model bi podrazumijevao da EU izdaje više zajedničkih obveznica podržanih svojim dugoročnim budžetom, slično njenom fondu za oporavak od kovida-19 vrijednog 800 milijardi eura, koji članicama pruža bespovratna sredstva i zajmove.

Druga ideja je kreiranje novog posebnog mehanizma, po uzoru na fond za spasavanje eurozone, Evropski stabilizacioni mehanizam, koji bi omogućio davanje zajmova izdavanjem obveznica podržanih kapitalom zemalja koje odluče da učestvuju.

Čak i zagovornici prve opcije smatraju da je malo vjerovatno da će biti ostvarena, jer bi zahtijevala odobrenje svih 27 članica EU. S obzirom na istoriju Njemačke u protivljenju planovima za panevropsko zaduživanje. Berlin je pandemijsko zaduživanje prihvatio samo kao izuzetak, a nije jasno da li će izbori u februaru promijeniti njihov stav.

Takođe, budžet EU ne može se direktno koristiti za finansiranje odbrane, što otvara pitanje koje bi troškove moglo pokriti EU zaduživanje podržano budžetom. Postoji i zabrinutost da bi novo zaduživanje EU dodatno opteretilo ionako ograničen budžet bloka.

Novi investicioni mehanizam mogao bi biti izvodljiviji jer ne bi zahtijevao jednoglasnu podršku. Omogućio bi i učešće zemalja koje nijesu članice EU, poput Britanije ili Norveške, ističe Rojters.

Štednja na odbrani nije ništa novo za Evropljane. Nakon završetka Hladnog rata smanjivanje vojnih budžeta postalo je pravilo, poput odlaska na odmor u avgustu ili penzionisanja u najboljim godinama. Do 2014. godine, današnjih 27 članica Evropske unije trošile su manje od 1,4% svog kolektivnog BDP-a na odbranu - manje nego na alkohol i duvan, podsjeća Ekonomist. Od tada su vojni izdaci rasli postojano, ali tempom koji nije bio ni najmanje impresivan.

( N.B. )