Pravdi je nasilje najgori protivnik

Valtazar Bogišić je, kao autor i kodifikator „Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crne Gore“ iz 1888. godine, upotrebljavao pravničke izreke da bi „prosto, jezgrovito i jasno“ ukazao na osnovne principe i smisao navedenog zakonika, kao i da bi putem njih iskazao pravilno tumačenje i pri tom, na jedan narodski način, opisao neposrednu primjenu određenih normi! Iako se tokom formulisanja ovih zakonskih poslovica rukovodio ka prilikama u tadašnjoj Crnoj Gori, odnosno prema skromnim pravničkim potencijalima i institucionalnim nedostacima iz tog razdoblja, Bogišić je pravnoj nauci darivao možda najpraktičnija teoretska uputstva koja svoju primjenu imaju i u današnjici.

„Opšti imovinski zakonik“ (OIZ) je bio kodifikacija oblikovana recepcijom rimskog prava i predstavlja našu nekadašnju i nacionalnu varijaciju ius commone - opšteg prava, ali se mora uzeti u obzir da su neka od njegovih pravila na određeni način povezana sa pravnom tekovinama Evropske unije. Zapravo, primjena acquis communautaire zasnovana je na načelima i institutima rimskog prava iz Justinijanove kodifikacije (Corpus iuris civilis) i to se najbolje ogleda u sadržaju odluka sudskih organa EU - sudije navode latinske pravne izreke, kao pravna načela, jer njima žele da osiguraju jedinstveno pravno i/ili jezičko značenje sadržaja pojedinih odluka koje moraju biti prevedene na neke od službenih jezika EU. Ovo, shodno članu 9 Ustava Crne Gore koji glasi: „Potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava sastavni su dio unutrašnjeg pravnog poretka, imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drukčije od unutrašnjeg zakonodavstva“, ukazuje na obavezu Ustavnog suda Crne Gore da u svojim odlukama uvažava određena pravila ius commone - opšteg prava, odnosno da postupa shodno onim latinskim pravnim izrekama koje predstavljaju integralni aspekt evropske pravne tradicije. Po ovom pitanju važno je istaći da je Bogišić još u svojim ranim radovima intenzivno istraživao tekstualne i sadržajne sličnosti između rimskih pravnih regula (regulae iuris) i naših, slovenskih narodnih poslovica običajnog ili pravnog karaktera. Shodno ovome, Bogišić je, u posljednjem dijelu (Razdio VIII) svojeg Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru, pod naslovom „Neke zakonjačke (pravničke) izreke i postavke koje, i ako ne mogu zakona ni preinačiti ni zamijeniti, mogu mu, ipak, objasniti smisao“, upodobio narodnom jeziku 45 pravnih poslovica koje su nastale na temelju latinskih pravnih izreka i u kojima su sadržana temeljna pravna načela. Iako su ove pravne maksime vezane za građansko pravo, stvarnopravne i obligacionopravne odnose, one mogu poslužiti u analizi aktuelne ustavno-pravne krize i neke od njih izričito ukazuju na principe koji se moraju uvažiti da bi se riješio ovaj problem.

Zakonjača iz naslova najslikovitije prikazuje prekoračenje ovlašćenja Ustavnog odbora koji je zbog donošenja zaključka da je sudija Dragana Đuranović ispunila uslove za starosnu penziju zapravo preuzeo ulogu Ustavnog suda. Član 154 stav 3 Ustava Crne Gore, koji glasi: „Nastupanje razloga za prestanak funkcije ili razrješenje utvrđuje Ustavni sud na sjednici i o tome obavještava Skupštinu“, jasno potvrđuje da „što svak jednako razumije, tome tumača ne treba“, osim ako Skupština Crne Gore, odnosno aktuelna politička većina svjesno ne želi da pravilno tumači, odnosno namjerava da krši Ustav Crne Gore i princip podjele vlasti (pri zašiti temeljnih prava ne smije se dozvoliti da o tome isključivo odlučuju ni zakonodavna vlast, ni izvršna vlast, već je neophodno da načini odlučivanja državne vlasti budu podvrgnuti kontroli nezavisnog ustavnog sudstva).

Ako neki i sumnjaju u ovu mogućnost, neka pitaju studente na prvoj godini Pravnog fakulteta, u okviru predmeta Uvod u pravo, pa čak i srednjoškolce u stručnim školama iz obrazovnog predmeta pravno-administrativna/i tehničar/ka, u okviru modula Osnovi prava, koja su pravila jezičkog, logičkog i ciljnog tumačenja pravne norme. Zabranjeno je shodno slobodnom nahođenju tumačiti postojeće odredbe (prilagođavati termine i izraze) ili dovoditi u relaciju određeni pojam sa nečim čega nema u tekstu ispod određene odredbe. „Odstupa li kakva odredba od opšteg pravila, tumači je u najužem obliku“, poručuje Bogišić.

U ovakvom postupanju većine članova Ustavnog odbora, pa i samog predsjednika Skupštine Crne Gore, uočavamo kršenje principa koji glasi: „Ne smijemo zloupotrijebiti svoje pravo“ (Male enim iure nostro uti non debemus). Ova pouka rimskog pravnika Gaja (Gaius), po kojem je zabranjeno ostvarivati svoje pravo samo da bi se drugome nanijela šteta ili onemogućilo ostvarivanje nekog prava (abusus cum animo nocendi), u savremenim zakonodavstvima zemalja EU iz područja građanskog prava i građanskog procesnog prava uzdignuto je na nivo temeljnog pravnog načela.

U konkretnom slučaju, ustavno načelo jedinstva pravnog poretka narušeno je ovakvim odlučivanjem Ustavnog odbora, jer je Skupština Crne Gore umjesto postupanja shodno izričito propisanoj normi usvojila odluku koja je obrazložena navodnom mogućnošću da se ovo institucionalno pitanje može drugačije urediti! Funkcionisanje ustavnog sudstva veže se za ustavom i zakonom propisane postupke putem kojih se onemogućava nasilje političke moći.

Bogišić je ispisao da „ni svojim se pravom služiti nemoš', tek drugom na štetu il' dosadu“, ali ovakva proizvoljnost, zamjena teza i osionost aktuelne parlamentarne većine predstavljaju otvorenu uvertiru u anarhičnost i totalitarizam.

Ustavni sud Crne Gore predstavlja garant podjele vlasti, pravne države i vladavine prava, dok će njegova nesmetana funkcionalnost u narednom periodu biti zapreka političkoj uzurpaciji i najavljenim državnim iskušenjima.

( Neđeljko Necko Đurović )