Bez dogovora o modelu aviona: Radna grupa nema konkretan predlog za nabavku vladine letjelice

Međuresorska radna grupa do zadatog roka 20. decembra nije predložila Vladi i njenom Generalnom sekretarijatu model nabavke aviona za potrebe prevoza državnih zvaničnika. Razlog za to je što se njeni članovi nijesu usaglasili koji model aviona da se nabavi, što ujedno otvara i pitanje koliko bi se novca potrošilo.

Ove informacije su potvrđene “Vijestima” iz više izvora koji su upućeni u ovu temu.

“Vijestima” je nezvanično rečeno da je Vladi u petak 20. decembra dostavljen izvještaj u kome su navedeni samo potencijalni modeli aviona koji bi odgovarali.

Prema nezvaničnim saznanjima “Vijesti”, piloti i rukovodioci Avio servisa Vlade “pikiraju” da se nabavi jedna od modela aviona koji košta i više od sume koja je projektovana u budžetu (25 miliona), dok dio članova radne grupe smatra da državne potrebe može da zadovolji “embraer E-195” (4O-AOC), popularni “Čarli”, koji je sada u Vladinom vlasništvu i koji treba da se vrati u plovidbeno stanje.

Četvoročlanu radnu grupu Vlada je formirala 28. decembra i u njoj su Mileta Nikolić (dispečer u Avio servisu Generalnog sekretarijata Vlade), Pavle Ljesar (kapetan u Avio servisu Generalnog sekretarijata Vlade), Vukadin Stojanović (izvršni direktor nacionalnog avioprevoznika “To Montenegro” i Jovan Radeta (pilot aviona/helikoptera u Agenciji za civilno vazduhoplovstvo - ACV).

U sastav radne grupe nije ušao nijedan ekonomista, ni stručnjak za održavanje aviona koji treba da sagledaju najbitnije aspekte cijelog ovog posla koji će plaćati građani - onog finansijskog.

Vladinim amandmanom na predlog zakona o budžetu za 2025. koji još nije usvojen planirano je da se potroši 25 miliona eura za avion i to kroz kredit, a odluka od koga bi se uzela ova pozajmica bi se donijela tokom naredne godine.

Osim kupovine aviona, u ovu cifru od 25 miliona morali bi da se uključe i troškovi sertifikovanja aviona po međunarodnim EASA standardima, uvoz aviona, njegovo dopremanje.... EASA je Agencija za sigurnost letjenja Evropske unije.

Vladinim avionom se prevozi do 10 osoba i koriste ga predsjednici države, Vlade i Skupštine.

Sa druge strane, poređenja radi, dva aviona “To Montenegra” vrijede oko 16 miliona eura i prevoze oko pola miliona putnika godišnje, dok je ukupni osnivački kapital nacionalnog avioprevoznika 30 miliona eura.

Avion “learjet 45”, kojim raspolaže Generalni sekretarijat Vlade, trenutno se nalazi na servisu u Aero-dienst, Nirnberg, gdje je tokom inspekcije motora utvrđeno da je neophodna njegova reparacija ili zamjena.

Izvještaj

Dobro upućeni izvor “Vijesti” saopštio nam je da radna grupa nije uspjela da se usaglasi oko potrebe da se nabavi neki konkretni tip novog poslovnog aviona koji će zamijentiti aktuelni državni avion “learjet 45” (4O-MNE). Stoga je Generalnom sekretarijatu Vlade u čijem je sastavu i Avio servis, dostavljen izvještaj koji samo sumarno navodi potencijalne odgovarajuće modele koje proizvode kanadska kompanija “Bombardier Aerospace”, brazilski “Embraer”, francuski “Dassault Aviation”, odnosno američki proizvođači “Cessna”, “Gufsteam Aerospace” i “Hawker Beechcraft”, ali i samoizuzeće pojedinih članova radne grupe od obaveze da biraju između tih modela.

Uz to, u izvještaju je jedan dio članova eksplicitno upozorio donosioce odluka u Generalnom sekretarijatu Vlade, da se prilikom odabira novog državnog aviona mora strogo voditi računa da taj model zadovoljava sve EASA sertifikovane standarde jer drugačije on ne bi mogao biti upisan u nacionalni registar koji vodi ACV, niti bi mogao letjeti po državama Evrope gdje avioni moraju ispunjavati sve EASA standarde.

“Dio članova Radne grupe smatra da ne treba kupovati potpuno novi poslovni avion za potrebe države koja već ima u svom vlasništvu odgovarajući vazduhoplov koji se za mnogo manje novca može vratiti u operativnu upotrebu i prilagoditi za potrebe putovanja visokih zvaničnika, ali i za čitav niz drugih aktivnosti od opšteg značaja za crnogorsko društvo. U pitanju je putnički avion “embraer E-195” (4O-AOC), popularni “Čarli” koji je nekada letio u floti bivše nacionalne aviokompanije “Montenegro airlines” koja ga je u najvećoj mjeri i otplatila brazilskoj banci BNDS, nakon čega je posljednja rate kredita za ovaj avion platila Vlada i otkupila ga u ime države Crne Gore”, naveo je jedan od izvora “Vijesti”.

“Vijesti” su od Generalnog sekretarijata Vlade zatražile izvještaj Radne grupe shodno Zakonu o slobodnom pristupu informacijama.

Apetiti pojedinaca

Prema našim saznanjima, samo jedan član radne grupe eksplicitno se zalaže za kupovinu novog poslovnog aviona i to da se on kupi od kanadskog proizvođača “Bombardier Aerospace”. Upravo je to bila i zvanična preporuka Avio servisa, iznesena u “informaciji o stanju aviona “learjet 45” kojim raspolaže Generalni sekretarijat Vlade”, a koju je Vlada utvrdila na sjednici 1. novembra.

“Kako se avion “lerjet 45” proizvođača “Bombardier” pokazao veoma dobrim za servisiranje potreba Vlade, preporuka Avio servisa je da se postojeći avion zamijeni sa nekim od tipova aviona istog proizvođača. Na ovaj način ostvarile bi se značajne uštede, samim tim što bi se kompaniji “Bombardier” vratio postojeći avion, čija bi trenutna tržišna vrijednost bila uračunata u cijenu kupovine novijeg aviona, čime bi se izbjeglo stavljanje aviona na otvoreno tržište, plaćanje provizija brokerima, plaćanje održavanja aviona sve do momenta prodaje (bez obzira da Ii avion leti ili ne) i slično”, piše u toj informaciji.

“Learjet 45” proizveden je 1999. godine, a po procjeni koju je uradila njemačka firma “Aero Dienst” koja ga je i održavala svih ovih godina, on je u oktobru prošle godine vrijedio 2.575.000 dolara. Avion je u tom trenutku imao ukupan nalet od 9.884 časa. Ovu procjenu koja, prema nezvaničnim informacijama “Vijesti” više nije relevantna jer je avion u međuvremenu, kada je informacija pisana i poslata Vladi, naletio ukupno 10.050 sati, Generalni sekretarijat Vlade je u tom dokumentu predstavio kao “trenutnu procjenu tržišne vrijednosti” ovog vazduhoplova. Uz to, u informaciji Generalni sekratarijat Vlade u “istoriji kvarova” nije uopšte naveo potencijalano i najveću manu aviona koja može uticati na cijenu - oštećenja zadobijena u incidentu na podgoričkom aerodromu 27. septembra 2021. godine. Tada se tokom vožnje aviona prema stajanci, sklopila jedna od dvije glavne noge njegovog stajnog trapa i avion se zbog toga oslonio na zemlju krilom. Procjenitelj iz Njemačke je u svom izvještaju ovaj incident i oštećenje koje je u međuvremenu popravljeno, naveo na prvom mjestu liste nedostataka ovog aviona koji mu obaraju vrijednost. U Vladinoj informaciji piše i da se Generalni sekretarijat založio za kupovinu novog aviona za prevoz najviših državnih zvaničnika jer je postojeći star i ima sve veće troškove održavanja. Prema nezvaničnim saznanjima “Vijesti”, piloti i rukovodioci Avio servisa Vlade “pikiraju” na to da se nabavi avion tipa “challenger 350” koji se proizvodi od 2014. ili njegova još modernija varijanta “challenger 3500” koja se kupcima isporučuje od 2022. godine. Ovaj avion spada u kategoriju tzv. super srednjih biznis džetova i takav novi košta oko 27 miliona dolara. Konfigurisan kao biznis avion, “challenger” može prevoziit osam do devet putbika, a dolet mu je 3.200 milja (5.926 kilometara), krstarećom brzinom od 850 kilometara na sat.

Pitanja bez odgovora

“Vijesti” su Generalni sekretarijat Vlade 5. decembra pitale da li će nabavka novog aviona biti na tenderu ii direktnom pogodbom, kako se sada prevoze državni zvaničnici (premijer, predsjednici države i parlamenta) u posjetama inostranstvu i koliko to košta, da li sada država ima trošak za servisiranje aviona u Nirnbergu, koji je prosječan godišnji budžet za prevoz državnih zvaničnika, uključujući sve operativne troškove... ali na ova pitanja nije detaljno odgovreno.

“Vlada je na sjednici od 1. novembra 2024., usvojila je informaciju o stanju aviona Learjet, kojim raspolaže Generalni sekretarijat Vlade. Takođe, Vlada je, na sjednici od 28. novembra 2024. donijela Odluku o obrazovanju Međuresorske radne grupe za pripremu modela nabavke aviona. Tom odlukom predviđeno je da međuresorska radna grupa pripremi predlog modela nabavke aviona kojim će raspolagati Generalni sekretarijat Vlade i taj predlog dostavi Vladi najkasnije do 20. decembra 2024. godine. Nakon toga Vlada će se upoznati sa predlogom i odlučiti o tom pitanju”, odgovoreno je iz Generalnog sekretarijata.

Koristi koje bi država imala od “Čarlija”

Vlada je zvanično 8. aprila ove godine postala vlasnik aviona “embraer E-195” (4O-AOC), popularnog “Čarlija”, a do danas nije utvrdila visinu troškova za njegovo dovođenje u operativno stanje i vraćanje u upotrebu.

Avion koji već četiri godine leži na stajanci podgoričkog aerodroma gdje nikada nije propisno konzerviran kako se to mora učiniti sa vazduhoplovima koji se na duže vrijeme povlače iz operativne upotrebe, samo propada i svakodnevno dodatno gubi na vrijednosti. Ranije nezvanične procjene govorile su da za vraćanje “Čarlija” u letno stanje treba oko osam miliona eura.

Dobro upućeni stručnjaci sa kojima su razgovarale “Vijesti” smatra da je “Čarli” mnogo jeftinije riješenje za novi državni avion, od kupovine potpuno novog ili mlađeg luksuznog biznis džeta kao što je “challenger 350”.

“ U ovom avionu “ima života” za još najmanje 12 do 15 godina upotrebe nakon remonta i vraćaja u letno stanje, što bi koštalo mnogo manje nego kupovina drugog aviona za Avio servis Vlade. Crna Gora već ima obučeno letačko i kabinsko osoblje za E-195, kao i tehničare za njegovo održavanje, te rezervne djelove u sklopu Part-145 sistema koji koristi Air Montenegro za svoju flotu, dok sve to nema za “challenger 350”, naveo je izvor “Vijesti.

Među pilotima koji imaju tzv. type rating za E-195 i dugo su godina letjeli na tom tipu vazduhoplova, navodi izvor “Vijesti”, jesu i neki od pilota Avio servisa Vlade.

Izvor “Vijesti” je pojasnio da bi “Čarli”, osim prevoza državnika mogao da prevozi sportske reprezantacija Crne Gore i naše klubove na takmičenja za što se sada plaćaju skupi čarteri komercijalnim kompanijama, preko prevoza naših ili vojnika savezničkih NATO država, transporta materijala i opreme za državne potrebe...

“Uz to, u vijeme kada ga ne koriste državni zvaničnici, ovaj avion bi mogao biti uz naknadu davan na korišćenje nacionalnom avioprevozniku “Air Montenegro” kojem treba najmanje još jedan avion u floti, pa bi onda taj novac ostajao u Crnoj Giori, a ne bi išao stranim kompaniima od kojih sada “Air Montenegro” iznajmljuje dodatne avione”, naveo je jedan od sagovornika “Vijesti”, dodajući da E-195 u sličnim namjenama državnih aviona već koristi nekoliko zemalja.

( Siniša Luković, Marija Mirjačić )