Izbori u jednom danu nisu se u CG pokazali kao dobro rješenje

Povodom teksta “Zašto svi izbori u jednom danu i neposredan izbor predsjednika opština?!”, autora Maraša Dukaja, Vijesti, 3. 1. 2025.

U ND “Vijesti” od 3. januara 2025. objavljen je autorski tekst ministra javne uprave Maraša Dukaja pod naslovom: “Zašto svi izbori u jednom danu i neposredan izbor predsjednika opština?!”sa predlozima za, kako navodi, unapređenje lokalne samouprave. Naslov teksta, naglašen sa dva znaka interpunkcije (?!), jasno upućuje da se autor kreće po nesigurnom terenu i da ni sam nije ubijeđen u smisao i održivost svojih predloga, bez obzira na to što ih je naširoko obrazlagao opštepoznatim frazama o demokratskim i po društvo korisnim rješenjima. Stav o njihovom reformskom karakteru potkrijepljen je tvrdnjom kako je obezbijedio podršku građana i evropskih partnera.

Moram reći da nijesam primijetio neku značajnu javnu aktivnost po pitanju konsultacija sa građanima i njihove podrške ovakvim idejama, ali vjerovaću na riječ ministru jer ne pratim pažljivo aktivnosti Vlade i Ministarstva javne uprave što mi, nadam se, neće biti uzeto kao veliki grijeh. Sa druge strane, podrška naših evropskih partnera u zakonodavstvu do sada se svodila na nametanje tzv. evropskih standarda koje su naši upravljači nekritički prihvatali (čitaj: prepisivali), sa rezultatima koji su najčešće bili destruktivni po organizaciju i funkcionisanje institucija. No, ovo je šira tema koja svakako zavređuje posebnu pažnju, a za ovu priliku, što se mene tiče, ljubazno bih im zahvalio na dosadašnjoj pomoći i radije se oslonio na metodologiju koju nam je ostavio Valtazar Bogišić, o čemu naši upravljači, na moju veliku žalost, pojma nemaju.

Na kraju teksta ministar je pozvao sve koji smatraju njegovu inicijativu dobrom da pišu o ovoj temi i mogućim rješenjima. Očito nije siguran u podršku pa javno zove na mobu da se predložene reforme usvoje. Iako ne spadam u grupu pozvanih, nadam se da mi ministar, a ni oni koji podržavaju ovakve ideje, neće uzeti za zlo što se oglašavam sa namjerom da, krajnje dobronamjerno, ukažem na promašenost takve “reforme”.

Da pređem na stvar.

Ministar predlaže da se lokalna samouprava reformiše tako što će se:

- svi lokalni izbori održati istoga dana i

- predsjednici lokalnih samouprava birati neposredno.

Održavanje izbora istoga dana u svim opštinama samo po sebi nije nikakva reforma. To je tehničko pitanje i ne vidim na koji način bi to ojačalo demokratiju u odnosu na situaciju kada se izbori održavaju u različitim terminima. Ali, hajde da prihvatimo da je to korisno. Ministar je ostao dužan da odgovori na nekoliko pitanja vezanih za realizaciju ovog predloga.

Prvo, svjestan je da se mora promijeniti Zakon o izboru odbornika i poslanika, što podrazumijeva dvotrećinsku podršku u Skupštini CG. Kako će ubijediti političare, čije partije čine lokalnu vlast (npr. u Podgorici ili Beranama) da je, zarad nekog velikog demokratskog pomaka, važno da im se, silom zakona, skrate mandati? Kako će se skratiti mandat kotorskoj ili budvanskoj skupštini opštine kad one još nijesu ni konstituisane (a kad će, ne znamo). O Šavniku nema potrebe da govorimo. I, na kraju, kojim to sazivima lokalnih skupština bi se skratio mandat (onim prije održanih izbora ili onim koje su izabrane ali nijesu još formalno konstituisane)?

No, prihvatimo da se izložene i još neke pravne dileme uspješno razriješe, zakon usvoji i raspišu izbori u istom danu. Ostaje ključno pitanje na koje ministar nije ni pokušao da odgovori - ko jamči da će se sve lokalne skupštine konstituisati i funkcionisati u punom mandatu? Što ako se u nekoj od opština, nakon izbora, ne sastavi lokalna vlast ili se sastavi pa nastanu političke nesuglasice koje ponovo dovedu do skraćenja mandata ili raspuštanja skupštine (kao npr. Cetinje 2013. godine, Gusinje 2016, Budva 2020. i 2024, Tivat 2022, Podgorica 2024, Berane 2024. godine)? Hoćemo li opet mijenjati zakon i skraćivati mandat svim lokalnim skupštinama samo da bismo, po svaku cijenu, sproveli reformske ideje ministra Dukaja?

Sa druge strane, direktan izbor predsjednika opština ima samo jednu manu. Što ako izabrani predsjednik opštine (gradonačelnik) nema podršku u skupštini? U tom slučaju on će predlagati odluke, druge akte i kadrovska rješenja koja odbornici neće usvajati ili će neka skupštinska većina donositi odluke koje predsjednik neće htjeti da primjenjuje jer nisu dio njegovog programa. Eto blokade sistema. Kako se time unapređuje lokalna samouprava i razvija demokratija, priznajem, nije mi jasno.

Ništa od ovog što sam rekao nije proizvod nekog posebnog znanja i umovanja. Izbori u jednom danu, koje predlaže ministar Dukaj kao reformsku novost i napredak demokratije, već su postojali u našoj praksi 2006. godine. Međutim, veoma brzo je u pojedinim opštinama nastupila politička nestabilnost pa je Vlada bila prinuđena da uvodi privremenu upravu (potpisnik ovog teksta je bio 3 mjeseca dio privremene uprave u Podgorici). Takva praksa se posljednjih godina, očigledno, pretvara u pravilo. U prilog tome su zakonska rješenja o izborima u jednom danu iz 2022. godine koje je Ustavni sud iste godine proglasio protivustavnim.

Iskustvo govori da je svaka opština priča za sebe i da lokalnu samoupravu nije moguće uniformisati. Štaviše, mislim da je upravo antidemokratski u opštine unositi političku nestabilnost pod izgovorom racionalnosti i ekonomičnosti.

Direktan izbor predsjednika opština je bio dio prakse u periodu od 2003. do 2009. godine, pa je napušten jer je postalo očigledno da nosi potencijal blokade funkcionisanja opština kada predsjednik nema podršku većine u skupštini opštine.

Ministar Dukaj bio je mlad čovjek u vrijeme kada su ovi modeli primjenjivani u CG i siguran sam da tada nije bio zainteresovan za funkcionisanje javne uprave i lokalne samouprave. Profesionalno, nije mu bliska ova materija jer je završio učiteljske studije i magistrirao školsku psihologiju, a sumnjam da mu je rad u opštini Tuzi pomogao da sagleda svu složenost i aspekte funkcionisanja javne uprave i lokalne samouprave. Dvije godine ministrovanja je malo da bi neko kome ova materija nije profesionalno bliska ušao u sve detalje složenog i osjetljivog sistema kojim upravlja ministar Dukaj. Stoga mu ja mnogo ne zamjeram što, bez dovoljno znanja i provjere, predlaže ovakve stvari. Međutim, on ima savjetnike koji moraju biti stručni i iskusni (osim ako nisu partijski birani) i koji su trebali da ga podsjete na raniju praksu, ukažu na moguće posljedice i pomognu da dobro osmisli rješenja prije nego što ih javno saopšti, posebno ako su već bila u primjeni pa su odbačena kao nesprovodljiva ili štetna po funkcionisanje institucija i sistema.

Da podsjetim ministra Dukaja, a i njegove kolege iz Vlade CG, kao i sve koji razmišljaju o organizovanju i reformisanju državnih institucija, na savjet Žan-Žaka Rusoa da kao što dobar arhitekta, prije nego pristupi projektovanju i izgradnji, dobro prouči tlo i ispita da li će izdržati kuću koju namjerava da izgradi, tako i dobar zakonodavac, prije nego što donese zakon, dobro ispita odnose u društvu kako bi taj zakon bio prihvaćen i primjenjiv. Treba reći i da je Valtazar Bogišić, prije nego što je sačinio svoj čuveni Opšti imovinski zakonik za Knjaževinu Crnu Goru, posvetio mnogo godina izučavanju društvenih, privrednih, porodičnih i drugih odnosa, pa je njegovo djelo i danas na ponos našoj pravnoj tradiciji, a čak i uzor evropskim zakonodavstvima. Šteta što se niko ne ugleda na Bogišića.

Da zaključim, predlozi koje je ministar Dukaj iznio nisu nikakva novost: niti su reformski, niti predstavljaju demokratski napredak. Oni su recikliranje nečega što je već bilo u praksi i što se pokazalo loše.

Zato predlažem ministru Dukaju da se mane posla kome očito nije dorastao ili, ako mu se baš ministruje, da uči iz grešaka svojih prethodnika, hitno smijeni savjetnički tim i okupi oko sebe ljude od struke i profesionalnog integriteta koji poznaju materiju i koji mu neće podilaziti, već pomagati da bude uspješan.

( Dragan Šoć )