Katarina Nedeljković: Građani se prečesto žale Strazburu

Građani često imaju nerealna očekivanja od Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu jer ga pogrešno percepciraju kao sud četvrte instance, a većina podnesaka se odbacuje zbog formalno-procesnih razloga, kazala je Katarina Nedeljković, šefica odjeljenja za izvršavanje presuda Evropskog suda za ljudska prava Savjeta Evrope. Ona tvrdi da Crna Gora ima samo dva otvorena pitanja kada je reč o izvršavanju presuda Evropskog suda.

“Strazbur u popularnom narativu ima mjesto kultnog i mitskog grada, jer ponekad zbog neinformisanosti građana postoje nerealna očekivanja neutemeljena na konvencijskim pravilima procedure. Broj prestavki koje se podnose pred Evopskim sudom je enormno velik, ali se najveći broj odbacuje iz procesnih i formalnih razloga. Da ne bi dolazilo do toga važno je širiti svijest o osnovnim pretpostavkama dozvoljenosti obraćanja Evropskom sudu”, kazala je Nedeljković u razgovoru za “Vijesti” i istakla da ta svijest treba da bude usmjerena i prema profesionalcima iz pravne struke.

“Sud u Strazburu razlikuje se od domaćih jer nema mehanizme prinude da bi obezbijedio poštovanje svojih odluka. Nema fizičke sile kao što je to slučaj u domaćim pravnim sistemima, ali zato odluke suda u Strazburu imaju snagu međunarodno-pravne obaveze i moralni autoritet“.

Koliko države članice poštuju odluke Evropskog suda i kakav je slučaj sa Crnom Gorom?

Važi opšte mišljenje da Evropski sud ima najefikasniji sistem zaštite ljudskih prava na planeti. Takvu ocjenu zaslužio je upravo jer Evropska konvencija za ljudska prava raspolaže najefikasnijim sistemom izvršavanja presuda. Da ne bi presude ostale mrtvo slovo na papiru postoji mehanizam koji obezbjeđuje njihovo izvršenje. Najveći broj presuda koje je sud donio je izvršen, međutim činjenica je da mediji češće poklanjaju pažnju problematičnim situacijama a da su uspješne priče u izvršavanju presuda Suda u Strazburu manje percepirane u javnosti. Sistem je uspješan iako uvijek postoji prostor za unapređenje i uspostavljanje još efikasnijeg mehanizma. Sama Evropska konvencija je, kako to Evropski sud često navodi, živ instrument koji stalno evoluira. Isto se može reći i za sistem izvršavanja presuda Evropskog suda.

Da li je povećan broj neizvršenih presuda u posljednje vrijeme?

U Crnoj Gori imamo odlične rezultate zahvaljujući ozbiljnom i savjesnom pristupu svih državnih organa. Crna Gora ima veoma kompetentnog zastupnika i jedna je od rijetkih zemalja čiji je raniji zastupnik postao ministar pravde. U ovom trenutku Crna Gora ima samo dva otvorena pitanja pred Komitetom ministara Savjeta Evrope i tako dobar rezultat je potvrda dobrog rada. Crna Gora je u vrhu zemalja po procentu izvršenih presuda, preko 90 odsto donijetih presuda je izvršeno. Ono što nije izvršeno su tekući predmeti i potrebno je određeno vrijeme za realizaciju mjera izvršenja. Zato se bez sumnje može reći da je Crna Gora lojalna vrijednostima koje propagira i štiti Sud u Strazburu i da se dokazala kao veliki prijatelj Evropske konvencije za ljudska prava.

Koja su pitanja otvorena?

To su presude Antona Siništaja koja se odnosi na mučenje od strane policije i neefikasnu istragu u slučaju “Orlov let“. Imamo i slučaj kompanije KIPS koji se odnosi na povredu prava na imovinu zbog dugog trajanja upravnog postupka i neizdavanja građevinske dozvole za šoping centar u Podgorici. Ta dva slučaja takođe svjedoče o ozbiljnosti pristupa državnih organa presudama Suda u Strazburu, jer je u slučaju KIPS-a formirana posebna komisija na najvišem državnom nivou koja pokušava da iznađe najadekvatniju soluciju za rješavanje tog predmeta. Što se tiče predmeta Siništaj, podsjetiću da je 2017. godine u Crnoj Gori bila delegacija Komisije za sprečavanje torture i da se očekuje da oni objave nezavisni izvještaj ove godine. Njihovi nalazi će biti jedan od indikatora koji će pokazati da li situacija u tom segmentu poboljšala u Crnoj Gori.

Koje mjere Sud preduzima da bi obavezao države i povećao uticaj na izvršenje presuda?

Postupak izvršenja presuda je kolektivna odgovornost svih država članica. Komitet ministara Savjeta Evrope ima na raspolaganju čitav niz alatki kojim može eventualno da stimuliše neku državu da efikasnije izvršava neku presudu. To, između ostalog, uključuje stalno razmatranje nekog predmeta i neke forme diplomatskog pritiska. Komitet ministara usvaja tzv. privremene rezolucije koje se smatraju odlukom jačeg intenziteta i to je prijateljski pritisak svih 46 članica prema jednoj državi. Bosna i Hercegovina je prva država u regionu koja je dobila nekoliko privremenih rezolucija zbog predmeta Sejdić-Finci i diskriminacije u izbornom zakonodavstvu. Dvije privremene rezolucije ima takođe i Srbija zbog predmeta koji se tiče nestalih beba.

Najviše pritužbi zbog dugotrajnih suđenja

Iz koje sfere ljudskih prava ima najviše presuda?

Najvažnija ljudska prava garantovana Evropskom konvencijom o ljudskim pravima su pravo na život a poslije njega zabrana torture i mučenja. Postoji veoma obimna sudska praksa na tu temu. Ako govorimo o brojnosti postoji puno presuda Evropskog suda koje ukazuju na određene disfunkcije u domaćem pravosuđu kao što je npr. prekomjerno trajanje dužine postupka. U Crnoj Gori smo imali jedan broj predmeta iz te sfere i svi su zatvoreni, jer je Evropski sud stanovišta da je žalba Ustavnom sudu u Crnoj Gori djelotvorna. Pozitivna iskustva iz te oblasti imali smo i u Sloveniji i Makedoniji. To je problem koji nije tipičan samo za zemlje Zapadnog Balkana i postiji u skoro u svim članicama Savjeta Evrope.

( Samir Kajošević )