Zapadni Balkan da se pripremi za “zeleni udar”

Od Sarajeva do Skoplja, oslanjanje na proizvodnju električne energije iz uglja moglo bi izložiti zapadni Balkan velikom ekonomskom udaru kada naredne godine stupe na snagu zeleni carinski nameti Evropske unije.

Električna energija dobijena iz uglja jedan je od izvoza sa najvećim ugljeničnim otiskom u regionu zapadnog Balkana i biće obuhvaćena novim mehanizmom EU za prekogranično usklađivanje cijena ugljenika (CBAM), koji će nametnuti dažbine na uvoz proizvoda s velikim ugljeničnim otiskom.

Ekonomske i geografske veze regiona sa EU su “toliko ogromne” da će im biti teško da izbjegnu ove takse, objasnio je za Rojters Janez Kopač, bivši direktor Sekretarijata Energetske zajednice, koja okuplja EU i njene susjede radi stvaranja integrisanog panevropskog energetskog tržišta.

U zapadnom Balkanu, između 60% i 95% proizvodnje električne energije se oslanja na ugalj, u zavisnosti od zemlje, i 60% izvoza električne energije iz regiona, navodi britanska agencija.

Albanija, Bosna i Hercegovina, Sjeverna Makedonija, Crna Gora i Srbija graniče se sa šest zemalja članica EU, što blok čini njihovim glavnim trgovinskim partnerom.

Neki energetski analitičari smatraju da će predstojeći ekološki nameti poslužiti kao podsticaj regionu da investira u tranziciju ka čistoj energiji, dok zemlje napreduju ka članstvu u EU. Međutim, ukoliko ne preduzmu potrebne korake, finansijske posljedice bi mogle biti značajne. “Prilagodiće se prije ili kasnije, ali za njih će to biti trnovit put”, rekao je Kopač.

Novi ekološki carinski namet će različito pogoditi zemlje u zavisnosti od ugljeničnog otiska njihovog izvoza električne energije. CBAM takse za uvoznike u EU učiniće izvoz električne energije sa zapadnog Balkana skupljim.

Albanija se uglavnom oslanja na hidroenergiju, što ograničava njenu izloženost ovim mjerama, dok bi Bosna i Hercegovina mogla da izgubi više od 220 miliona eura (231,99 miliona dolara) godišnjih prihoda od prodaje električne energije EU, prema proračunima CEE Bankwatch-a, mreže nevladinih organizacija za zaštitu životne sredine iz centralne i istočne Evrope.

Prema praćenju spremnosti za CBAM od strane Energetske zajednice, napori zemalja zapadnog Balkana na dekarbonizaciji uglavnom su u zastoju, piše Rojters.

Analitičari ističu da nedostatak ulaganja u obnovljive izvore energije i nastavak državnih subvencija za zastarjele termoelektrane na ugalj usporavaju zelenu tranziciju, što navodi vlade da traže odlaganja ili izuzeća od CBAM-a.

Međutim, svako izuzeće bi podrazumijevalo određene uslove, uključujući masovna ulaganja u čistu energiju ili uvođenje posebnih državnih taksi na emisije ugljen-dioksida, što otežava sprovođenje reformi prije nego što CBAM stupi na snagu.

“Niko zapravo nije spreman”, rekla je za Rojters Pipa Galop, savjetnica za energetiku jugoistočne Evrope u organizaciji CEE Bankwatch.

Ipak, dodala je da raste svijest o tome da će zemlje morati da sprovedu dekarbonizaciju ako žele da “izbjegnu najgore posljedice”.

Prelazak sa uglja na čistu energiju nosi sa sobom velike socijalne i ekonomske troškove.

Njemački institut za čistu energiju “Agora Energiewende” procjenjuje da energetska transformacija na zapadnom Balkanu košta oko 40 milijardi eura, pri čemu taj iznos ne uključuje prekvalifikaciju ili otpremnine za oko 30.000 radnika u sektoru uglja.

Umjesto da podstaknu izlazak iz uglja, ekološke carine bi mogle da uspore zelenu tranziciju Balkana, jer bi smanjile raspoloživa sredstva neophodna za finansiranje te promjene, smatra Kristijan Egenhofer, viši istraživač za energetsku politiku u briselskom CEPS institutu.

“Tim ljudima je potreban novac, a ne ovakvi podsticaji”, rekao je.

Zemlje EU imaju poseban Fond za pravednu tranziciju, vrijedan 17,5 milijardi eura, koji pomaže radnicima i regionima da se zaštite od ekonomskih posljedica prelaska na čistu energiju, poput zatvaranja termoelektrana. Međutim, zapadni Balkan nema takav namjenski fond.

Kako bi podržala evropske integracije regiona, EU je stavila na raspolaganje do 9 milijardi eura za finansiranje zelene i digitalne tranzicije, kao i do 20 milijardi eura investicija kroz garancijski fond za zapadni Balkan, koji pokriva sve reforme potrebne za pridruživanje EU, ne samo modernizaciju energetskog sektora.

Galop iz CEE Bankwatch-a smatra da ta sredstva “nijesu dovoljna” da bi omogućila pravednu tranziciju. Bez obzira na to koliko novca EU obezbijedi, dio inicijative za promjene mora doći i od samih država zapadnog Balkana, rekao je Kopač.

“Možda ovo više i nije pitanje za Evropsku uniju”, zaključio je.

( N.B. )