Klasici Šveđanina Jalmara Sederberga: O trpljenju moći i dvoličnosti
Iznad svega, Jalmar Sederberg ispisuje psihološku napetost dostojnu Dostojevskog
„Doktor Glas“ i „Ozbiljna igra“, romani švedskog klasika Jalmara Sederberga snažne su i umješno ispletene psihološke studije o ljudima i dvoličnosti društva u kome oni žive. Romane je objavila “Agora”, u prevodu Dorijana Hajdua.
Sablasna priča o doktoru Glasu smještena je u Stokholm tokom posljednjih godina devetnaestog vijeka. Doktor, problematičan i saosjećajan čovjek, pripovijeda čudnu priču o Prečasnom Gregorijusu i njegovoj lijepoj ženi. Gregorijus, star i neprijatan sveštenik ugrožava njeno fizičko i psihičko zdravlje. Ona se konsultuje sa doktorom Glasom, koji po prvi put krši etičke principe svog zanimanja i koristi potpuno netradicionalne metode da bi joj pomogao. Ali kada žena pronađe ljubavnika, doktor Glas se zaljubljuje u nju, i tako nastaje nepodnošljiva situacija. Remek-djelo švedskog klasika Jalmara Sederberga “Doktor Glas” je impresivan roman o trpljenju moći, o jezivim moralnim dilemama, u kome se sučeljavaju utisci o štokholmskom fin-de-siécle-u sa psihološkim portretom čovjeka obuzetog opsesijom. Njegove preokupacije - seksualna nekompatibilnost, abortus, eutanazija - zajedno sa njegovim psihološkim uvidima, čine ga izvanrednim modernim djelom.
"Doktor Glas” je objavljen u Švedskoj, 1905. godine, kada je izazvao skandal, prije svega zbog toga što se bavi vječno skandaloznim temama, seksom i smrću. Metež oko “Doktora Glasa” proizašao je iz doživljaja da on opravdava abortus i eutanaziju, čak i da možda racionalizuje ubistvo. Njegov protagonista je doktor koji ima mnogo stvari da kaže o dvoličnosti sopstvenog društva.
Roman “Ozbiljna igra” pripovijeda o strasti i preljubi, problematizujući pojmove sudbine i životne sreće. Pred čitaocem se raspliću nivoi značenja: iza ljubavne pripovijesti krije se vrsna psihologizacija likova u čijem se unutrašnjem životu neprestano odvijaju moralni konflikti. Pored toga, jasne su i Sederbergove aluzije na društveno-političku situaciju u Švedskoj na prelazu vjekova što ovom djelu daju još jednu nijansu. Iako je pripovijest o ljubavnoj obmani, prevari i očaju u ovom prekretničkom švedskom romanu prilično jednostavna, Sederbergovo podrobno istraživanje života njegovih junaka je usložnjava. Arvid se zaljubljuje u Lidiju mladosti, a kada ih ambicije i splet okolnosti udalje jedno od drugog, on i dalje čezne za njom. Nakon što oboje stupe u brakove koji ih ne ispunjavaju, jedino što ostaje jeste njihova nepromijenjena ljubav. Njih dvoje ulaze u dužu aferu koja Arvida ostavlja u očaju, a Lidiju zadovoljenu.
Sederberg pokazuje oštro slikarsko oko za pozadinu: preljuba Arvida i Lidije odvija se u mirnim stokholmskim parkovima, u gužvi uredničkih kancelarija prepunih novinara i iznajmljenim sobama gdje se sastaju, a u svakom od pomenutih lokaliteta ponuđeni detalji dovoljni su da se stvori svijet senzacija. Čitaoci feminističkih ubjeđenja mogli bi biti skloni kritici muške dominacije Arvidovog miljea - gdje žene imaju malo ili nimalo mjesta, iako se naoko čini da usmjeravaju radnju romana. Iznad svega, Sederberg ispisuje psihološku napetost dostojnu Dostojevskog, dok Arvidovi unutrašnji etički konflikti prerastaju u fizički bol. “Ozbiljna igra” (objavljena 1912) je inače proslavljena i trajna švedska ljubavna priča po kojoj su snimljena čak tri filma.
Jalmar Sederberg je rođen u Stokholmu, 1869. godine i jedan je od najznačajnijih skandinavskih modernih pisaca.
( Vujica Ognjenović )