Jedno oportuno prijateljstvo

Tvrdnja o prijateljstvu sa Mađarskom u prošlosti i najava budućeg vojnog saveza nemaju dovoljno oslonca u stvarnosti i treba ih posmatrati kao održavanje političkog partnerstva Vučića i Orbana

Prilikom potpisivanja sporazuma u oblasti odbrane sa Mađarskom, Aleksandar Vučić je rekao: „Zahvaljujući premijeru Orbanu i njegovoj vladi, mi smo imali mir sa našim severnim susedom još 1999. godine, kada su bili pod velikim pritiskom da dozvole kopnenu invaziju sa teritorije Mađarske, a oni to nisu dozvolili.“ Četvrt veka kasnije, nastavio je Vučić, Srbija i Mađarska ostvaruju najbliže strateške odnose u oblasti odbrane, najavljujući rad na daljem približavanju i stvaranju vojnog saveza između dve zemlje (Tanjug 2025).

Obe ove izjave mogu delovati iznenađujuće ako se ne uzme u obzir neočekivano političko partnerstvo koje su Vučić i Orban razvili prethodnih godina (o tome opširnije ovde). I tvrdnju o prijateljstvu iz prošlosti i najavu vojnog saveza u budućnosti trebalo bi posmatrati pre svega kao deo održavanja političkog saveza između dvojice lidera. Međutim, izvan te instrumentalne uloge, ni jedna ni druga izjava nema dovoljno oslonca u stvarnosti.

Pođimo od prošlosti. Te 1999. godine, Aleksandar Vučić bio je ministar u vladi SR Jugoslavije, dok je Mađarsku vodio premijer Viktor Orban. Iako su bili na suprotnim stranama u ratu, decenijama kasnije našli su se u situaciji da se odnose jedan prema drugom kao politički saveznici. Stoga su Orban i Vučić morali da redefinišu svoje uloge u ovom sukobu i ponude novi, drugačiji narativ, u službi svoje aktuelne saradnje.

Mađarska je postala članica NATO-a 12. marta 1999. godine, samo nekoliko dana pre početka bombardovanja. U tom prvom talasu proširenja NATO-a na bivše članice Varšavskog pakta, Mađarska je bila geografski izolovana i uz to jedina članica koja se graničila sa SR Jugoslavijom. Kao takva, imala je nezamenljivu ulogu za NATO u planiranju potencijalne kopnene invazije.

Međutim, položaj Mađarske u ratu bio je veoma složen, ne samo zbog deljene granice, već i zbog statusa mađarske manjine u Srbiji. Istraživanja javnog mnjenja u Mađarskoj pokazivala su da više od polovine populacije podržava rat, dok je podrška članstvu u NATO-u porasla u odnosu na period pre bombardovanja. Dok je većinsko mađarsko javno mnjenje podržavalo rat, nije bilo za slanje trupa u kopnenu operaciju (NYT 1999).

Političke elite takođe su nedvosmisleno podržavale rat. Premijer Orban je tvrdio da NATO intervencija ima čvrsto moralno utemeljenje i isticao je posvećenost tog saveza vrednostima. Ministar spoljnih poslova Janoš Martonji izjavio je: „Ovo je NATO kojem smo želeli da se pridružimo pre deset godina – NATO koji se zalaže za određeni skup vrednosti.“ (CSM 1999) Mađarska je dozvolila korišćenje svoje teritorije za izvođenje vazdušnih napada, a Orban je podržao i bombardovanje mostova u Novom Sadu (RFE/RL 1999).

U poslednje vreme, Vučić je više puta, naročito prilikom obeležavanja godišnjica početka NATO bombardovanja, posebno isticao navodnu ključnu ulogu Orbana u sprečavanju kopnene invazije. U toj verziji događaja, Vučić prikazuje Orbana kao lidera koji je prkosio Zapadu. Po Vučiću, Orban je odbio da dozvoli napade sa severa, uprkos pritiscima SAD i Velike Britanije. I Orban se uskladio sa ovakvim viđenjem prošlosti. I pre nego što je Vučić počeo da koristi ovaj događaj kao dokaz trajnog prijateljstva, Orban je već govorio o njemu kao o jednoj od svojih „prvih konfrontacija sa zapadnom politikom“ (miniszterelnok.hu 2020).

Obojica političara već duže vreme se pozicioniraju između Istoka i Zapada, i u interesu im je da 1999. godinu prikažu kroz prizmu zajedničkog otpora Zapadu. Međutim, takvo tumačenje nema mnogo uporišta u stvarnim događajima. Pažljivija analiza pokazuje da je premijer Orban tada sa velikom zabrinutošću posmatrao vladu u kojoj je Vučić bio ministar.

Orbanova glavna briga u vezi sa mogućom kopnenom invazijom sa severa bila je bezbednost Mađara u Srbiji. U govoru u mađarskom parlamentu Orban je izjavio: „Više od 300.000 etničkih Mađara živi u zemlji čija vlada sistematski istrebljuje nacionalne manjine.“ (CNN 1999) Dakle, 1999. godine Orban je doživljavao vladu čiji je Vučić bio član kao pretnju po opstanak mađarske manjine u Srbiji.

Mađarski odnos prema NATO intervenciji, prema rečima njihovog državnog vrha, temeljio se na vrednostima. Podrška bombardovanju zasnivala se na zaštiti albanske manjine u Srbiji, dok je protivljenje kopnenoj invaziji bilo motivisano strahom od moguće odmazde nad mađarskom manjinom. Ovaj ključni aspekt rata iz mađarske perspektive, zaštita manjina, s vremenom je izostavljen iz narativa Vučića i Orbana. Kako se saradnja Mađarske i Srbije produbljivala, javila se potreba da se istorijska konfrontacija preoblikuje i da se umesto nje Zapad prikaže kao zajednički protivnik.

Ove promene u retorici su važne jer su obično praćene i političkim prilagođavanjima, a Kosovo se ponovo našlo u središtu odnosa između Mađarske i Srbije. Na primer, iako je Mađarska pod vladom socijalista brzo priznala nezavisnost Kosova 2008. godine, ona je 2023. godine glasala protiv prijema Kosova u Savet Evrope. Ministar spoljnih poslova Peter Sijarto izjavio je da će Mađarska biti protiv ulaska Kosova u sve evropske organizacije sve dok ne bude postignut dogovor sa Srbijom (EC 2023).

Takav odnos saradnje može se uočiti i u pozadini aktuelne najave vojnog saveza. U analizi mađarskih medija koja je prethodila potpisivanju sporazuma u Beogradu, zaključeno je da Srbija možda preuveličava nivo srpsko-mađarske vojne saradnje, ali da Orbanu to ne smeta (Telex 2025). Izvori iz mađarske vlade navode da je naloženo da se potpisivanje dokumenta manjeg značaja predstavi kao događaj višeg nivoa. Vučić je to zatim iskoristio da govori o vojnom savezu, čime je poslao poruku da Srbija nije usamljena u regionu, kao protivtežu nedavnom sporazumu o odbrambenoj saradnji između Hrvatske, Albanije i Kosova.

U cilju održavanja političkog saveza između Vučića i Orbana, korisno je zaboraviti neke aspekte prošlosti, a naknadno fabrikovati druge. Isto tako, može se zažmuriti na određene činjenice iz sadašnjosti kako bi se lakše zamišljale neke druge stvari u budućnosti. To zaboravljanje nije slučajno, već namerno i strateško. Ono služi osnaživanju sadašnjeg političkog partnerstva kroz reviziju istorije i projekciju zajedničke budućnosti. Svo to spinovanje možda ima i neki pozitivan efekat na međuetničke odnose u Srbiji. Ali selektivnim zaboravom menja se i vrednosni okvir naših političkih zajednica, jer se gubi jasan temelj na kojem se zasnivaju saradnje, pa i sukobi. Ali to je, na kraju, mala cena za jedno veliko prijateljstvo.

(Peščanik.net)

( Vujo Ilić )