Balkan povećava tenzije između istoka i zapada

Malo ko je ushićenije reagovao na pobjedu Emanuela Makrona od Silvi Gular, liberalne francuske političarke u Evropskom parlamentu i saveznice novog predsjednika Francuske. „Konačno! Konačno pomirenje između Evrope i Francuske“, bila je oduševljena Gular.

Reakcija u Poljskoj je bila mlaka. U pismu Makronu, predsjednik Andžej Duda je izrazio nadu za francusko-poljskim dijalogom „izgrađenom na principima uzajamnog poštovanja ravnopravnih država i slobodnih naroda“. Manje od nedjelju dana prije toga, Duda je rekao da će, ako pobijedi, Makron morati da se dobro potrudi da bi vratio povjerenje Poljske u Francusku.

Britanski list „Fajnenšl tajms“ piše da različita reakcija na Makronovu pobjedu u zapadnoj Evropi u odnosu na onu u djelovima centralne i istočne Evrope naglašava sve veći jaz između mnogih starijih država EU na zapadu i novijih na istoku.

„Ne postoji jasna linija koja dijeli Evropu na pola, ali sukob nacionalnih interesa, vrijednosti i vizija za budućnost stvara rizik da će neke država u svakoj polovini kontinenta krenuti različitim pravcima, ugrožavajući jedinstvo EU na duge staze“, navodi FT.

U članku koji potpisuje urednik za Evropu Toni Barber, ocjenjuje se da je trvenje između zapada i istoka dio dvaju novih trendova koji uznemiravaju evropske političare, koji i dalje vide cilj „Evrope cjelovite i slobodne“ koji je izložio bivši američki predsjednik Džordž H. V. Buš u maju 1989.

Kao ocjenjuje FT, drugi trend se tiče Albanije, Makedonije, Srbije i drugih balkanskih država koje teže članstvu u EU. List navodi da su one i dalje daleko od prijema zbog „sve dužeg spiska problema, uključujući povremeno nasilne etničke tenzije, političku nestabilnost, slabu državnu administraciju, ekonomsku slabost, korupciju i organizovani kriminal“.

Malo koji ekspert za Balkan očekuje ponavljanje ratova iz 1990-ih u skorije vrijeme, piše FT. Navodi, međutim, upozorenje Dimitra Bečeva sa Univerziteta Sjeverna Karolina da nevolje možda leže u sve većem razočaranju zapada tim regionom, uz stagnaciju i demokratsko nazadovanje Balkana. Takav razvoj događaja, ako se ne obuzda, mogao bi osuditi balkanske države na tavorenje izvan EU, pri čemu bi bile žrtva ruskog uticaja i namamljene nacionalističkim projektima sa ciljem prekrajanja granica, ističe se u analizi.

Sumnje u vezi sa proširenjem

FT piše da su sve tamniji oblaci iznad Balkana i razlike istok-zapad unutar EU povezani fenomen. Oba odražavaju frustraciju među zapadnoevropskim političkim elitama gotovo paralisanim procesom integracija tokom posljednjih deset godina.

Skloni da veći dio krivice svale na navodno problematične i ljenjivce među istočnim državama EU, zapadnjaci nisu voljni da dodatno sebi otežavaju time što će ubrzati članstvo kandidata iz jugoistočne Evrope. Kersti Kaljulaid, predsjednica Estonije, koja će u julu preuzeti rotirajuće šestomjesečno predsjedavanje EU, je među onima u bivšem sovjetskom bloku koji žele da podupru jedinstvo EU i proširenje na istok smatraju epohalnim uspjehom.

Svjesna da se njena mala država graniči sa Rusijom, Kaljulaid ističe potrebu za jedinstvom EU i NATO kao garancijom nezavisnosti Estonije.

FT podsjeća da je Makron promivisao snažni proevropski program tokom kampanje, ali da su isplivale i tenzije unutar EU.

Poljska konzervativna vlada se naljutila kada je kritikova njen odnos prema standardima EU koji se odnose na demokratiju i vladavinu prava. On je čak uporedio Jaroslava Kačinjskog, de fakto lidera Poljske, sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom, koji je bauk za većinu Poljaka.

Makron je obećao kaznenu akciju na nivou EU protiv Poljske i Mađarske. Vlada premijera Viktora Orbana, koji se ponosi izgradnjom „neliberalne demokratije“ u Mađarskoj, naljutio je Makrona i ostale zvaničnike zapadne Evrope kada je nedavno usvojio zakon koji je zaprijetio zatvaranjem Centralnog evropskog univerziteta u Budmipešti, koji FT opisuje kao bastion regionalne akademske nezavisnosti.

Makronovi komentari su, navodi se u članku, odraz rasprostranjenog nestrpljenja u Belgiji, Francuskoj i ostalim zapadnim državama koje slično razmišljaju, sa istočnim članicama poput Bugarske, Mađarske, Poljske i Rumunije. U različitoj mjeri, ova druga grupa u očima zapada flertuje sa populističkim nacionalizmom, osiono gleda na suštinske vrijednost EU, pogođena je korupcijom i nudi minimalnu saradnju u evropskoj izbjegličkoj i migrantskoj krizi.

Strah od EU u dvije brzine

Sada, koristeći šansu koju stvara Makronova pobjeda, zapadnjačka grupa država se možda sprema za erupciju integracija među sobom, piše FT. „Ako većina bivših komunističkih država koje su se pridružile EU između 2004. i 2013. odbije da im se pridruži, one će nastaviti u svakom slučaju“.

List podsjeća da je temelj za takav korak postavljen u martu, u dokumentu Evropske komisije, koji kaže da su odbrana, unutrašnja bezbjednost, oporezivanje i socijalna politika oblasti u kojima države imaju slobodu da tješnje sarađuju ako to žele.

Međutim, FT dodaje da su ambicioznije ideje, poput Makronovog poziva da se postavi ministar finansija eurozone, za sada možda samo prazna fantazija. Predsjednik EK Žan Klod Junker je 9. maja rekao da bi nadnacionalni ministar finansija uveo taj blok u „vrlo opasnu šumu“, jer taj predlog zadire u osjetljiva pitanja nacionalnih budžeta, demokratije i odgovornosti. Iz ugla država koje nisu u eurozoni, čak i ograničene inicijative za jačanje eura sadrže potencijal za odvajanje zapada od većeg dijela istoka - naročito zato što će breksit ostaviti one koje ne koriste jedinstvenu valutu bez svog najjačeg portparola. Britanski dnevnik navodi da strah od EU od dvije brzine objavšnjava zašto su se lideri Višegradske četvorke - Češke Republike, Mađarske, Poljske i Slovačke, sastali u martu da zatraže „fer tretman“ za sve države članice.

Takođe su upozorili na „diskriminaciju na osnovu valute“ i predložili više nacionalne kontrole nad političkim i zakonodavnim procesima EU. Ipak, samo četiri dana nakon njihovog samita, lideri Francuske, Njemačke, Italije i Španije su prihvatili Evropu „u više brzina“.

Teško promijeniti vojne prioritete EU

„Evropa u više brzina je potrebna, u suprotnom će se vjerovatno zaglaviti“, rekla je njemačka kancelarka Angela Merkel na sastanku u Versaju. „Ako se Evropa zaglavi i prestane da se razvija, ovaj mirovni rad bi mogao doći u opasnost brže nego što se misli“, dodala je.

Navodeći da je izazvalo sumnju to što u Versaju nije bilo Poljske, koja će biti peta po veličini država EU nakon breksita, FT ističe da je ona, međutim, istaknuti glas kada je u pitanju odbrana.

„Kao i ostale članice centralne i istočne Evrope koje su nekada čamile pod patronatom Moskve, a sada su članice NATO, Poljskoj se ne žuri da napusti bezbjednosni kišobran SAD zarad nekog maglovitog evropskog ideala oslanjanja na sebe u odbrani“, piše list.

„Neće biti lako promijeniti vojne prioritete EU. Neke evropske države, na primjer istočne, su zapravo lojalnije Vašingtonu nego Briselu“, kaže italijanski novinar Beda Romano.

Ima li apetita za širenje bloka

U vezi sa Balkanom, fundamentalna pitanja su koliki je apetit u zapadnoevropskim prijestonicama za još jednu rundu proširenja EU i šta će se desiti sa jugoistočnom Evropom ako se ispostavi da je širenje bloka završeno prijemom Hrvatske 2013, piše u analizi „Fajnenšl tajmsa“.

„U regionu koji se nakad prostirao preko habzburško-otomanske granice, opasnost za države na staroj otomanskoj strani je da će neograničeno odlaganje ulaska u EU izazvati opadanje podrške javnosti članstvu u EU, urušavanje ionako slabih demokratskih institucija i povećanje političkih tenzija, kao što se desilo u Turskoj.“

Vučić kao korisni čvrstorukaš

Opisujući Srbiju kao ključnu državu regiona, FT piše da EU smatra Aleksandra Vučića za „korisnog čvrstorukaša, koji zaslužuje podršku jer je iskren povodom evropske budućnosti Srbije i ograničiće ruski uticaj na Balkanu.“

U analizi se zaključuje da je put država Balkana u EU dugačak, bez garantovanog datuma završetka.

„Balkanske nevolje ključaju upravo kada zapadna Evropa doživljava preporod nade za svoju budućnost kao rezultat Makronovog izbora,“ piše FT.

Međutim, kao navodi, istorija moderne Evrope nudi „okrutne lekcije“. Podsjeća da su lideri EU 1992. potpisali sporazum iz Mastrihta, optimistično pokrenuvši ono što su vidjeli kao sljedeći veliki korak ka evropskom jedinstvu. A u aprilu 1992. je izbio rat u Bosni, koji je koštao više od 100.000 života.

Priča o Velikoj Albaniji kao podsjetnik na članstvo

Britanski list ističe da su rečenicom iz ustava Kosova da neće imati teritorijalnih pretenzija prema drugim državama ili djelovima država, niti će nastojati da se ujedini sa njima, zapadne vlade koje su podržale njegovu secesiju namjeravale da eliminišu jedan od mogućih izvora budućih ratova na Balkanu.

Namjera je bila da se spriječi bilo kakav pokušaj etničkih albanskih lidera na Kosovu da stvore Veliku Albaniju.

Međutim, na Balkanu se sada ponovo priča o tome, piše FT, navodeći nedavne izjave albanskog premijera Edija Rame i kosovskog predsjednika Hašima Tačija da Velika Albanija više nije puka fantazija. Oni su kazali da samo žele da podsjete zapadne vlade na moguće posljedice u slučaju da se njihovim državama zauvijek bude uskraćivalo članstvo u EU.

Velika Albanija bi drastično promijenila granice južnog Balkana i potencijalno ujedinila Kosovo, Albaniju i oblasti zapadne Makedonije i južne Srbije u kojima žive Albanci, piše FT.

„To bi rizikovalo da zapali Balkan time što bi razbijesnilo srpsku manjinu na Kosovu, a vladama Srbije i Makedonije poslužilo kao povod za rat“.

FT piše da se Rusija dodvorava Srbiji i Makedoniji optužujući zapadne vlade da promovišu projekat Velike Albanije.

„U stvarnosti, zapadnim diplomatama na Balkanu itekako smetaju Ramine i Tačijeve izjave“, zaključuje FT.

( Angelina Šofranac )