Evropska unija - sistem u zamci

Cilj ovog rada, ali i budućih koji će se baviti EU problematikom i unutrašnjim evropskim integracionim procesima, prevashodno je afirmativog karaktera. Konkretnije, set studija „Evropska unija - sistem u zamci“ nastoji da doprinese promovisanju javnog diskursa među crnogorskim građanstvom o temama koje se odnose na izazove sa kojima se suočava EU u novom vijeku, i što je još važnije za ovaj predmet istraživanja, o unutrašnjim problemima koji potresaju EU i čije posledice osjećaju zemlje Zapadnog Balkana.

Na osnovu gore definisanog fokusa istraživanja, pokušaću da obrazložim u opštem smislu, one, po mom skromnom mišljenju, naizrazitije probleme i izazove sa kojima se suočava EU u novom vijeku, a koje imaju nesporan efekat na dalju politiku proširenja.

U sljedećim izdanjima, definisani najozbiljniji unutrašnji politički i ekonomski problemi će biti predmet konkretnijeg razmatranja i objašnjenja.

Sve do sredine 90-ih godina XX vijeka, EU kao model regionalne integracije nadnacionalnog tipa djelovao je kao svojevrsni uzor u domenu objedinjavanja i efikasnog upravljanja zajedničkim ekonomskim politikama.

Usvajanjem Ugovora iz Mastrihta (1993), ova nadnacionalna organizacija dala je konačan pečat institucionalnom objedinavanju zajedničkog tržišta i funkcionalnoj koordinisanosti određenih ekonomskih politika, posljedično stvarajući uslove za dalje integraciono zaokruživanje u domenu ekonomskog, političkog i socijalnog sistema.

Konkretnije, riječ je o nekoliko integracionih projekata, koji su imali za cilj stvaranje efikasnog sistema koordinacije i upravljanja ekonomskim, političkim, i odbrambenim sistemima.

Primarno, EU se opredijelila za stvaranje ekonomsko-monetarne unije, nadnacionalnog prostora u kome postoji jedinstvena valuta, a samim tim i približavanje preostalih ekonomskih politika koji su ostali van dometa nadležnosti EU institucija.

Zatim, saradnja u oblasti pravosudnih i policijskih poslova, u krajnjoj instanci imala je za cilj osposobljavanje parametara koje se odnose na unutrašnju političku stabilnost, ali i pravovremene odgovore zemalja članica na rastuće spoljne ne-vojne odnosno bezbjednosne prijetnje i izazove (soft security issues).

Potom, stvaranje zajedničke spoljne i bezbjednosne politike, sa posebnim akcentom na kreiranje zajedničke odbrane, kao političko-vojnog sistema koji bi bio paralelan NATO-u. Poslednje, ali ne manje važno - rastući obim ovih zajedničkih definisanih politika trebalo je proširiti na buduće nove članice EU, koje dolaze sa područja Centralne i Istočne Evrope i zemalja Mediterana.

Navedeni integracioni projekti nisu dali adekvatne rezultate. Prisutni unutrašnji strukturalni problemi koji se u EU osjećaju još od odbijanja usvajanja Evropskog Ustava (2005), a svoj unutrašnji krizni zenit doživljavaju sa velikom finansijskom krizom (2008), dodatno potvrđuju da je EU sistem u klopci, pa se samim tim i dosadašnja integraciona dostignuća na planu ekonomske politike dovode u pitanje.

Štaviše, kontinuirana euro-kriza, kriza javnog duga, kriza zapošljavanja, institucionalna kriza, kriza demokratskog deficita, kriza jedinstvenosti spoljno-političkih akcija, BREXIT, rast populizma i desničara u Austriji, Danskoj, Finskoj, Holandiji i Francuskoj, nedvosmisleno dokazuju da se EU nalazi u svojevrsnoj zamci, a koja posljedično ima duboke efekte na dalju politiku proširenja prema zemljama Zapadnog Balkana.

Ekonomska-monetarna unija dokazala se kao najslabija karika u integracionom smislu. Snažan uticaj finansijske krize snažno je pogodio najranjivije monetarne sisteme evropskog juga i ostrvskog zapada, posljedično rezultirajući sa kolapsom javih finansija, bankarskog sektora, i podizanju javnog duga.

Dodatno, uvođenje paralelnog i kontrolnog sistema anti-kriznog djelovanja kao odgovor na krah finansijskih institucija određenih zemalja članica, „princip solidarnosti“ među zemljama članicama kao univerzalni postulat evropskog objedinjavanja više nije imao etičko značenje.

Odnos „bogatog Zapada i posrnulog Juga“ sve više poprima obilježje odnosa, ili bolje rečeno sukoba „centar-periferija“, a izjave zapadnih zvaničnika „oni protiv nas“ ili „njihov problem a ne naš“ dovoljno govore o poštovanju usvojenih i proklamovanih principa solidarnosti.

Saradnja u oblasti pravosudnih i policijskih poslova, pod kojim potpada i integrisano upravljanje granicama ostvarilo je, po svemu sudeći, najviši razvoj u oblasti unutrašnje političke integracije. Međutim, trenutni migracijski izazovi i načini rešavanja ovog problema demonstrirali su ozbiljne probleme među zemljama članica u domenu jedinstvenosti upravljanja migracijskim politikama.

Ne samo da je zakazao sistem upravljanja migracijskim politikama i zajedničkim politikama viza, već su sprovodeni jednostrani akti zemalja članica u kontekstu podizanja fizičkih barijera kako prema zemljama članicama tako i prema zemljama aspirantima.

U oblasti zajedničke spoljne i bezbjednosne politike sa posebnim fokusom na razvoj evropske odbrane, zemlje članice demonstrirale su različite stavove, posebno kada je u pitanju dalji tok i razvoj samostalnog evropskog bezbjednosnog i odbrambernog koncepta.

Između zemalja Centralne i Istočne Evrope, naklonjene SAD i NATO savezu, i zemalja razvijenog zapada, koji zastupaju samostalni evropski odbrambeni pristup, trenutni političko-vojni jaz o daljoj budućnosti transatlanstkog savezništva je nepremostiv.

I na kraju, postojeća politika proširenja ne oslikava adekvatnu integracionu suštinu.

Postoji izrazita nedoslednost između kvantitative integracije novih zemalja članica i suštinskih integracionih kapaciteta EU, posebno ako govorimo o dugogodišnoj stagnaciji razvoja njene zajedničke ekonomske politike koja je bila optimalna za EU-15 (a ne za EU-25 ili EU-28), složenosti trenutnog institucionalnog odlučivanja, i odgovarajuće dinamike usvajanja pravila i rada.

Kontinuirana debata između zemalja članice na temu „proširenje naspram produbljenje“ (widening vs. deepening), koji je rezultirao očiglednim zamorom od daljeg proširenja, tek sada igra dominantnu ulogu u EU krugovima, prevashodno zbog negativnih iskustava petog i šestog talasa proširenja (2004, 2007, 2013), i posledica koje se i dalje duboko osjećaju u politikama zapošljavanja, migracije radnike sa Istoka na Zapada, opterećenosti strukturalnih i kohenzionih fondova EU itd.

( Vladimir Vučković )