Kako su klimatske promjene uticale na ljudsku istoriju
Ulf Bintgen sa Švajcarskog federalnog instituta za istraživanje šuma, snijega i predjela, vođa tima naučnika koji se bavi klimatskim posljedicama vremenski bliskih erupcija, period sredinom šestog vijeka naziva “Malo ledeno doba Kasne antike”
Nova istraživanja potvrđuju stare sumnje da je malo ledeno doba uvelo istoriju iz antike u srednji vijek.
Istorija svih dosadašnjih društava mogla bi se posmatrati i kao istorija klimatskih promjena.
Marta 536. godine buknuo je nepoznati vulkan negdje na Sjevernoj hemisferi, izbacivši veliku količinu aerosoli u atmosferu. Daleko odatle, na Apeninskom poluostrvu, uveliko je bjesnio rat. Car Justinijan želio je da povrati kolijevku Rimskog carstva, decenijama pod vlašću neposlušnih Ostrogota, u okrilje Konstantinopolja.
U roku od četiri godine, armije Justinijana i njegovog proslavljenog generala Velizara držale su gotovo čitavo poluostrvo pod svojom kontrolom. Te godine desila se još jedna izrazito jaka erupcija, ovaj put negdje u tropima. Zatim još jedna, nešto slabija, 547. Za tri erupcije u jedanaest godina najvjerovatnije niko u Evropi nije ni znao.
Usljed nagle zasićenosti čitave Zemljine atmosfere različitim česticama, sunce je narednih ljeta sijalo slabije. Mora su se ohladila, a padavina je bilo manje. Širom svijeta, proširila su se područja pod stalnim ledom. Usjevi su propadali, pašnjaci postajali jalovi. Narodi koji su živjeli u hladnim područjima odlučili su se za pokret.
Ulf Bintgen sa Švajcarskog federalnog instituta za istraživanje šuma, snijega i predjela, vođa tima naučnika koji se bavi klimatskim posljedicama ovih vremenski bliskih erupcija, naziva ovaj period “Malo ledeno doba Kasne antike”.
U decenijama nakon 547. zabilježene su najniže prosječne temperature u posljednjih 2000 godina, do oko 4°C niže od prosjeka.
Procjene istraživanja Bintgena i saradnika, objavljene u februaru 2016. godine u časopisu “Nature Geoscience”, kažu da su se temperature vratile na prosječne vrijednosti od prije 536. godine tek sredinom sedmog vijeka, tačnije, u godinama oko 660. nove ere. Međutim, kada se klima vratila svojim starim navikama, više od jednog vijeka kasnije, svijet je izgledao mnogo drugačije.
Početkom sedmog vijeka pojavio se islam. Muhamed je umro 632, a novostvoreni Pravedni (Rašidun) kalifat je u narednih par decenija osvojio ogroman prostor od sjeverne Afrike do današnjeg Irana. Jedna od posljedica zahlađenja bila je i povećana količina padavina širom Arabijskog poluostrva, što je znatno olakšalo putovanje i uzgoj kamila.
Sa druge strane, suše su, uz višedecenijsko ratovanje protiv Vizantije, iscrple nekada moćno persijsko carstvo Sasanida. Iako je Vizantija dobila rat 627. godine, oba carstva su bila znatno oslabljena. U roku od nekoliko godina, Arapi su, osnaženi novom svrhom i dobrom (klimatskom) srećom, osvojili Persiju, a Vizantiju gurnuli ka Maloj Aziji.
Gotovo vijek prije stvaranja Pravednog kalifata, dok je Justinijan još sjedio na vizantijskom tronu, čitav Mediteran je pogodila jedna od najvećih epidemija kuge u ljudskoj istoriji. U roku od dvije godine (541-542. n.e.) odnijela je 25 do 50 miliona života. Masovna neuhranjenost, jedna od posljedica zahlađenja, omogućila je lakše širenje ove opake bolesti.
U istom sudbonosnom periodu, dogodio se veliki talas migracija. Sloveni su neočekivano i u ogromnom broju stupili na evropsku pozornicu, trajno promijenivši sliku Balkana. U centralnoj Aziji, sve do Crnog mora, smjenjivali su se nomadski kaganati: Gok, Turkički, Hazarski. Avari su naselili prostranstva oko Crnog mora.
Čitav svijet je bio u previranju. U sukobima sa centralnoazijskim kaganatima proslavio se jedan kineski guverner pod imenom Li Juan. Iskoristivši turbulentno doba posljednjih godina dinastije Sui, kao i smrt cara Janga, Li Juan preuzima kineski tron i proglašava se carem. Danas je poznat kao Gaozu, začetnik dinastije Tang, zlatnog doba srednjovjekovne Kine.
Daleko na zapadu, sa druge strane Atlantika, veliki mezoamerički grad Teotihuakan bio je u krizi tokom šestog i sedmog vijeka. Krajem šestog vijeka, usljed sve raširenije gladi, stanovništvo buni i spaljuje velelepne građevine duž Avenije mrtvih. Poslije višestrukih pobuna i unutrašnjih sukoba, Teotihuakan se u potpunosti napušta. Ostaju samo ruševine.
Obrazac je Ulfu Bintgenu očigledan. Istorija nije predodređena klimom, ali jeste njena pažljiva sluškinja.
( Nikola Zdravković )