Smirivanje balkanskih duhova

Lideri Evropske unije najedanput su shvatili novu realnost na Balkanu. Na posljednjem samitu oni su naglasili neophodnost da se proširi djelatnost EU po pitanju stabilnosti u regionu i da se, takođe, pruži otpor ruskom uticaju.

Ipak, geopolitička situacija u balkanskim zemljama nije trebalo da bude iznenađenje. Lomovi koji su se javili prije jednog vijeka, nakon nestanka stare Otomanske imperije, koja se protezala od grada Bihaća na sjeverozapadu Bosne do Basre na iračkoj obali Persijskog zaliva, stalni su razlog regionalne i globalne nestabilnosti.

Kada su na kraju Prvog svjetskog rata propale imperije Habzburga i Osmanlija, preduzeti su koraci da se na Balkanu izgrade savremene nacionalne države bez obzira na značajne nacionalne i kulturne razlike u regionu. Od tada se nacionalizam redovno sukobljava sa očuvanim mozaikom građanskog života u regionu i izaziva jedan konflikt za drugim.

Kao i nacionalne države osnovane u Levantu i Mesopotamiji, Jugoslavija je bila stvorena da bi se izašlo na kraj sa tim političkim protivrječnostima; ipak, zvjerski zločini u Smirni, Srebrenici, Sindžaru i tako dalje - ostali su kao neizbrisiva crta postimperijalnog života.

Početkom 1990-ih Jugoslavija se raspala i to je isprovociralo deceniju brutalnih ratova - od Hrvatske do Kosova. Nakon pojave sedam novih (često međusobno neprijateljskih) država, postalo je jasno da se regionalna stabilnost mora oslanjati na novu strukturu, upravo na Evropsku uniju. Pred EU, koja ima uspješna iskustva u regulisanju teških nacionalnih konflikata, iznikao je zadatak da u regionu kojeg su razdirali stari nacionalistički antagonizmi podigne mostove i izgladi etničke sukobe.

Učesnici samita EU iz 2003. godine svečano su obećali da će privući sve balkanske zemlje u svoj savez u svojstvu punopravnih članova. To obećanje bilo je krajnje važno dati, ali ga je isto toliko teško ispuniti. Kada su se veliki problemi na Balkanu smirili, lideri EU su odlučili da je to već garancija mira u regionu. Od tog vremena uobičajeni pristup Balkanu je, u suštini, očuvanje statusa-kvo.

Nakon imenovanja za predsjednika evropske komisije 2014. godine, Žan-Klod Junker je potvrdio taj status-kvo rekavši da tokom njegovog petogodišnjeg mandata neće biti nikakvog proširenja EU. S tehničke tačke gledišta, Junkerova izjava je bila korektna, ali je zato s političke bila - katastrofalna. Nestalo je svjetlo koje je vodilo reforme i integracione napore i, sasvim očekivano, nacionalizam u regionu je opet dobijao snagu. Istovremeno, EU je bila suviše zatrpana svojim tekućim finansijskim problemima, poput dužničkih kriza u zemljama članicama.

Proveo sam mnogo vremena na Balkanu u godinama nakon rata u Bosni. Bio sam specijalni predstavnik EU u bivšoj Jugoslaviji, a onda i kopredsjedavajući Dejtonske mirovne konferencije, Visoki predstavnik u BiH i na kraju specijalni izaslanik generalnog sekretara UN na Balkanu.

Prošle godine, kada sam ponovo došao u Bosnu, nezvanično, neko me odjednom pitao da li će u regonu ponovo biti rata. U početku sam odbacio tu mogućnost. “Potpuno isključeno”, odgovorio sam. A onda su mi isto pitanje počeli postavljati i drugi ljudi. Kod petog sam se već uznemirio.

Naravno da sam u pravu da se ratovi iz 1990-ih neće vratiti: današnje okolnosti se veoma razlikuju od tadašnjih. Ali, kao što smo mnogo puta ranije vidjeli, pojedinačne usijane glave mogu zapaliti vatru koju je teško ugasiti. Davno, davno je u Sarajevu čovjek po imenu Gavrilo Princip isprovocirao svjetski rat ubivši autrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda. I danas, kada taj region postepeno postaje sve više potencijalno eksplozivan, neko može upaliti novu iskru. Ovog puta, moguće, u Skoplju.

Pa, šta činiti? Jedini put naprijed za Evropu je da koristi svoje preventivne mehanizme uzdržavanja i istovremeno ubrzava evropske integracije. Da bi eliminisala nove prijetnje na Balkanu, EU mora pokazati da ima volju i sredstva da dejstvuje: snage brzog reagovanja EU (EU Battle Groups) treba da održe vojne vježbe u regionu. To će biti moćan signal koji svjedoči da postoje oružane snage EU, da to nije tigar od papira i da je sposobna i za nešto dugo a ne samo za riječi.

Dalje širenje EU je apsolutno neophodno. Za sad su samo Slovenija i Hrvatska ušle u Uniju, a davanje članstva ostalim balkanskim zemljama uzeće vremena. Ipak, reforme, neophodne za dovođenje tih zemalja u sklad sa normama članstva u EU, moguće je i treba ubrzati i to postepenim koracima koji će imati podršku stanovništva regiona.

Na primjer, trebali bismo kopirati “Istočno partnerstvo EU” stvaranjem “Balkanskog partnerstva”, ali pritom ostavljajući na stolu mogućnost punog ulaska u EU. Istovremeno, EU treba da proširi svoju političku aktivnost u regionu. Može se početi od posredovanja u malim pograničnim sporovima koji još traju, da se, dok niko na njih ne obraća pažnju, ne bi iskomplikovali.

Govoreći savremenim jezikom - EU ima širokopojasni problem. Tokom posljednjih godina broj teškoća se umnožio, a takođe i broj samita koji se održavaju da bi ti problemi bili riješeni. A evropski lideri na Balkanu imaju jednostavan izbor: ili će riješiti problem ili će čekati da im se on obije o glavu.

Autor je predsjedavajući Globalne komisije za upravljanje internetom i član Svjetskog ekonomskog foruma

Copyright: Project Syndicate, 2017.

( Carl Bildt )