Doprinos ključnim diskusijama epohe
Ovakvi srazmjerno uspjeli prodori domaćih naučnika na evropsku intelektualnu scenu su još uvjek relativno rijetki, a ujedno i rijetko bivaju podržani od strane naših nadležnih državnih institucija
(Dragan Jakovljević: Erkenntnisgestalten und Handlungsanweisungen, Bautz Verlag, Nordhausen 2017, Mit einem Nachwort von D. Aleksadrowicz, p.190)
Pred nama se nalazi zreo plod višegodišnjeg bavljenja autora - redovnog profesora UCG i bivšeg doktoranda Univerziteta u Manhajmu - saznajno-teorijskom, metodološkom i etičkom problematikom. Knjiga pod naslovom Likovi saznavanja i upute postupanja izborom rasprava objedinjuje dva tematska domena, koji se počev od Aristotela tradicionalno označavaju kao teorijska i praktička filozofija. U pregnantno formulisanom predgovoru, autor se izjašnjava protiv podvajanja ta dva domena čije je suprotstavljanje dovelo do tenzija između filozofskih pozicija pozitivizma sa jedne i egzistencijalizma sa druge strane. On, štaviše, istrajava na tome da postoji mogućnost racionalnog pristupa pri tretiranju problema iz oba domena - kako to inače pokazuje na djelu njemu, u nekim pogledima, blizak kritički racionalizam. Ujedno, sa ovdje objavljenim studijama autor se potvrđuje kao jedan od regionalno istaknutijih znalaca filozofskog nasljeđa Karla Popera, rodonačelnika date škole. Uvodna rasprava o čuvenom sporu oko falibilizma, tj. teze o univerzalnoj pogrješivosti svekolikog ljudskog saznanja, vođenom između zastupnika transcendentalne pragmatike, Karla-Ota Apela i kritičkog racionaliste Hansa Alberta, detaljno analizira glavnu argumentaciju strana u sporu i daje balansiranu procjenu. Zagovara se jedna umjerenija varijanta falibilizma, uz izvjesne kritičke primjedbe u odnosu na znamenitu Poperovu radikalnu verziju tog gledišta. Pristup autora je originalan i on tu unosi izvjesne modifikacije u danas u teoriji saznanja i filozofiji nauke široko prihvaćenu poziciju falibilizma.
Dalji kompleks tema čini razmatranje problematike odnosa tolerancije i netolerancije u odnosu na pluralnosti savremenih društava i kultura. Autor zastupa jedno ultraliberalističko gledište prema kojem se, pod određenim uslovima, može tolerisati čak i sama netolerantnost. Pri tome se poziva i na utilitarističku tezu jednog od poznatijih političkih filozofa, koji je porijeklom iz Crne Gore, Džona Plamenca. Pored toga, autor ulazi u detaljnu kritičku diskusiju sa suprotnim tezama Karla Popera o nedopustivosti netolerantnosti, smatrajući ih u nekim pogledima odveć restriktivnim. Na kraju knjige on se dotiče i aktuelne teme konfesionalne tolerancije, argumentovano osporavajući poznate teze čuvenog hajdelberškog egiptologa Jana Asmana o tome, da monoteističke religije generišu netrpeljivost prema drugim religijama.
Kroz sva razmatranja raznovrsnih i aktuelnih sadržaja provlači se razrađena racionalna argumentacija autora, njegovo ulaženje u kritički dijalog sa znamenitim evropskim autoritetima i sučeljavanje sa njihovim gledištima. Ovo izdanje je objavljeno u okviru poznate edicije „libri nigri“ Instituta za srednjoevropsku filozofiju sa sjedištem na Karlovom Univerzitetu u Pragu, uz pogovor poljskog kulturologa, emeritusa njemačko-poljskog Europa-Univerziteta Viadrina u Frankfurtu na Odri, prof. Dariuša Aleksandroviča. Ono je posvećeno sjećanju na vjerovatno najvećeg protestantskog teologa XX. stoljeća, Švajcarca Karla Barta, uz ukazivanje na njegov direktan uticaj na Poperovu filozofiju istorije, koji je u sklopu međunarodne egzegeze kritičkog racionalizma prvi detaljno istražio i eksplikovao upravo Jakovljević.
Ovakvi srazmjerno uspjeli prodori domaćih naučnika na evropsku intelektualnu scenu su još uvjek relativno rijetki, a ujedno i rijetko bivaju podržani od strane naših nadležnih državnih institucija. Međutim, osim čisto intelektualnih rezona, upravo naš hod ka Evropi iziskivao bi odlučnije iskorake od već tradicionalne provincijalne učaurenosti, uključivanje u evropski relevantne moderne naučne diskusije, uz kritičko sučeljavanje sa tezama istaknutih evropskih i svjetskih autoriteta, a što je obilato zastupljeno u ovoj knjizi.
Bilo bi ohrabrujuće ako bi ovo izdanje najavilo jedan takav novi trend u domaćoj nauci.
(Autor je asistent na studijskom programu za Filozofiju UCG)
( mr Nebojša Banović )