Stabilokrate Balkana

U državama regiona, koje jeste da nisu dikature ali u kojima su često trajno povrijeđeni demokratski i državno-pravni standardi, odomaćio se jedan neologizam: „stabilokratija“. Ali, stabilokratije su stabilne samo u ograničenom trajanju

Balkan je više nego tek jedna ruta. Talas migracije u 2015, godini teških posljedica, na kratko je ponovo usmjerio pozornost na Jugoistočnu Evropu, ali je ta zainteresovanost najčešće bila površne prirode: usmjerena ka regionu, isključivo kao protočnom području ili isturenoj stražari na spoljnim granicama Evropske unije, a skoro nikako se nije doticala unutrašnjeg stanja u tamošnjim državama. Pri čemu je migraciona kriza podsjetila i na geografski opštepoznati fakt: ovaj dio Evrope, koji je cio svijet devedesetih godina prošlog vijeka držao u napetosti zbog ratnog raspada Jugoslavije, nalazi se direktno u pretsoblju Evropske unije. Formalno, Slovenija i Hrvatska joj čak i pripadaju. A ono što se dešava na jugoistoku kontinenta rijetko ostaje bez posljedica za njegov bogati sjeverozapad.

Pojedini evropski političari se zadovoljavaju time što države regiona ispunjavaju datu im ulogu bedema protiv migracionih struja, a inače ne smetaju previše. Makedonija, Bugarska i Mađarska su ova očekivanja parcijalno ispunile kad su podigle granične ograde, a kontinent time i bukvalno učinile neprohodnim. Kao izraz zahvalnosti u Briselu i pojedinim evropskim glavnim gradovima mnogi su bili spremni da prihvate dubiozne političke vođe, poput nekadašnjeg šefa makedonske vlade, Nikole Gruevskog: u ime stabilnosti i bezbjednih granica, kod njega su previđali autoritativno ponašanje i slom temeljnih državno-pravnih aksioma.

Ali to sobom nosi i rizike, a samo je uslovno efikasno. Jeste da Balkanska ruta nije tako atraktivna kao u Evropskoj godini otvorenih vrata 2015 - no, tako „zatvorena“, kako se tvrdi, ruta baš i nije. Svuda na Balkanu su nastale mreže, koje počivaju na postojećim strukturama a koje švercuju dobro platežne migrante preko „zatvorenih“ granica regiona. Što je moguće i stoga što korumpirane elite u državama poput Makedonije u tom poslu dobro zarađuju: bogatoj Evropi se nude kao vrsni graničari, koji za protivuslugu kod kuće mogu principijalno da čine što im volja. Posljedica: u istim onim državama, koje navodno čuvaju evropske spoljne granice, se, uz prećutnu državnu saglasnot ili čak i učešće države, organizuju švercerske bande koje buše upravo te, navodno, zamandaljene granice.

U državama regiona, koje jeste da nisu dikature ali u kojima zbog narečene stabilnosti trajno bivaju povrijeđeni demokratski i državno-pravni standardi, odomaćio se jedan neologizam: „stabilokratija“. Ali, te stabilokratije su stabilne samo u ograničenom trajanju, kako primjer Makedonije dobro uči. Smijenjeni, ali i dalje kod dijela stanovništva popularni autokrata Gruevski, se ne libi izazivanja nasilničkih sukoba samo da bi zadržao kormilo vlasti u svojim rukama. Za njega lično je puno toga više na pladnju, daleko više od uobičajne smjene vlasti u uvreženim demokratijama. Gruevskog mora da je strah da će ga isto ono politizovano pravosuđe, čiji je on tvorac, staviti na optuženičku klupu i ukazamatiti, čim njegovi protivnici preuzmu punu kontrolu nad aparatom.

U Srbiji, najvećoj od sedam država-nasljednica Jugoslavije, situacija je bolja nego u Makedoniji, ali nije neproblematična. Velika većina, zahvaljujući kojoj je šef vlade Aleksandar Vučić postao predsjednik države, je prava. Vučić je kod većine Srba stvarno popularan, a pobijedio bi na predsjedničkim izborima i bez sistematskog upliva u većinu medija Srbije, iako najvjerovatnjije ne baš u prvom krugu.

Vučić je krenuo sa strukuralnim reformama u privredi, koje su sve samo ne popularne, ali koje su već donijele prve plodove. On je obznanio da će i dalje reformisati Srbiju i da je vodi u Evropsku uniju. Na tom putu i zaslužuje podršku. No, EU treba Vučiću da olakša da se odupre iskušenju autoritarizma tako što će preciznije nego do sada uočavati šta se sve u Srbiji čini iza oblandi proevropske politike. Ima šta tu da se radi: da se da podrška nezavisnim novinarskim platformama ili stipendije za istraživačke novinare, što može imati veliko dejstvo. Kao i podrška građanskim inicijativama poput posmatračkih misija na izborima ili programi za jačanje nezavisnosti državnih institucija. Srbija već ima jednu instituciju za borbu protiv korupcije, koja dobro radi svoj posao kad joj je na čelu jedna nezavisna ličnost sa podrškom Evrope.

Priča da će se Vučić ili njegovi izazivači okrenuti Rusiji, ako bi EU bila prestroga, je preterivanje. Vučić i većina srpskih birača dobro znaju šta Moskva može da ponudi - a još bolje šta ne može. Zbog prijetnji ruskim baukom Evopa ne bi trebalo da upadne u lovačku histeriju. A ta prijetnja ruskim zakretom osobito ne smije da posluži kao izgovor za neispunjavanje najminimalnijih zahtjeva u demokratiji i pravnoj državi. Partneri koji obećavaju stabilnost a donose autokratiju su opasni. Stoga: partneri Evropske unije na Balkanu trebalo bi da budu demokrate, a ne stabilokrate.

(Frankfurter Allgemeine Zeitung /FAZ) Prevod: M. VULETIĆ

( Mihael Martens )