Hidroavionski saobraćaj u Crnoj Gori: Daju pare za ono što je prošlost

Ministarstvo održivog razvoja i turizma pripremiće tokom ove godine Studiju izvodljivosti projekta “Razvoj hidroavionskog prevoza u Crnoj Gori” kojom će potrošiti dosta novca poreskih obvezika, bez izgleda da će dobiti dokument koji se može primijeniti u praksi.

“Studija će dati odgovor na pitanje da li je u Crnoj Gori opravdano uvođenje ove vrste prevoza koji postoji u svim mediteranskim državama”, piše u prioritetima rada MORT-a za ovu godinu, iako je stručnjacima, ali i većem dijelu laičke javnosti, jasno da je odgovor na ovo pitanje negativan.

MORT navodi da je Savjet za praćenje turističkog razvoja i pripremu i praćenje turističkih sezona preporučilo prošle godine monistarstvima saobraćaja i pomorstva, finansija, održivog razvoja i turizma i Zajednici opština da “predlože model uvođenja novih formi saobraćajne komunikacije kao što su hidroavioni i interni helikopterski prevoz”.

I dok za helikopterski prevoz unutar Crne Gore ima i komercijalnog i tehničko-tehnološkog opravdanja jer za tu vrstu usluga postoji kako interesovanje klijentele, tako i odgovarajući prostorni uslovi, u slučaju hidroavinskog prevoza toga uopšte nema. Hidroplani mogu slijetati isključivo na od vjetra i velikih talasa, zaklonjenim djelovima akvatorijuma, što u Crnoj Gori, ne računajući jezera gdje za tako nešto nema potencijalnih putnika, ostavlja samo dvije realne opcije - zaliv Boke Kotorske i dio akvatorijuma Luke Bar.

Prije tri i po godine u Baru je uspješno izvedeno slijetanje malog hidroplana tipa “Cessna 208” koji je doletio iz Brindizija u Italiji, ali kako se kasnije pokazalo, nije bilo nikakvog komercijalnog interesovanja čak ni čarter operatera, da se takvi letovi nastave.

Još veći problem je u zalivu Boke gdje ljeti bukvalno da nema nijednog dovoljno velikog dijela akvatorijuma zaliva da se on može “rezervisati” samo za slijetanje i polijetanje hidroaviona - što zbog gustog pomorskog saobraćaja u zalivu, što zbog vazdušnog prostora rezervisanog za odvijanje saobraćaja na aerodromu Tivat.

Samo postojanje “klasičnog” aerodroma Tivat koji je ljeti redovnim i čarter saobraćajem povezan sa oko 20-ak država svijeta, razvoj hidroavinskog saobraćaja na Crnogorskom primorju čini potpuno neisplativim jer se mali hidroplani poput “Twin Ottera” kapaciteta 19 putnika, nikako u ekonomskoj efikasnosti ne mogu mjeriti sa velikim, klasičnim putničkim avionima kapaciteta najmanje 100 putnika.

Iako u MORT-u tvrde da “hidroavionski prevoz postoji u svim mediteranskim zemljama”, to uošte nije tačno. Jedina država u Evropi koja je donedavno imala koliko-toliko redovan hidroavionski saobraćaj je Hrvatska, gdje su do prije pola godine letjeli hidroavioni kompanije “European Coastal Airlines” (ECA). Ta kompanija koju podržava njemački kapital imala je flotu od četiri hidroplana i ambiciozne planove da se širi po hrvatskom primorju, gdje je uredila 11 uzletišta na moru, ali da uspostavi međunarodne linije iz Hrvatske za države u okruženju. Žalili su se na komplikovanu administrativnu procedure i nerazumijevanje od hrvatskih vlasti koje su im međutim, oktobra prošle godine privremeno oduzele osnovni, tzv. AOC sertifikat zbog navodnog manjkavog održavanja flote, pa je najavljeni plan ECA da će u 2016. prevesti čak 221 hiljadu putnika, ostao daleko od ispunjenja.

Zbog sukoba sa Hrvatskom agencijom za civilno zrakoplovstvo, ECA je pokrenula sudske procese, 130 ljudi koji su radili u toj kompaniji izgubili su posao, ali direktor jedine hidroavionske kompanije u Evropi Klaus Diter Martin uvjeren je da će njihovi hidroavioni ponovno poletjeti u Hrvatskoj već ovog ljeta. Ako se to i desi ECA će ipak za koju godinu zbog pretrpljenih finansijskih gubitaka i pada povjerenja putnika, morati odložiti već definisani plan širenja saobraća na Italiju, Crnu Goru i Grčku.

U Grčkoj na papiru postoji još ambiciozniji projekat kompanije “Hellenic Seaplanes” iz Atine da napravi mrežu od čak 112 hidrodroma širom veoma razuđenih grčkih ostrva u arhipelazima Jonskog, Egejskog i Mramornog mora i da sa flotom od par desetina “Tin Ottera” i “Dornier Seastar-a”, napravi efikasnu i jeftinu alternativu brodskim trajektnim linijama i klasičnom aviosaobraćaju u Grčkoj. Iako su iz te kompanije realizaciju ovog projekta najavljivali do kraja 2016. “Hellenic Seplanes” još nije započela komercijalne operacije.

Hidroavioni iz Boke Kotorsko lete već duže od jednog vijeka

Iako za njih danas ovdje gotovo da nema mjesta, hidroplani u Boki Kotorskoj imaju istoriju dužu od vijeka. Naime, 23. marta 1913. u Boku Kotorsku je brodovima prispio kontingent od tri hidroaviona i 14 pilota, izviđača i mehaničara Carske i Kraljevske Ratne mornarice Austro-Ugarske. Uspostavljena je privremena hidroavijacijska baza i već krajem marta 1913. austro-ugarski hidroplani redovno i svakodnevno iz Tivatskog zaliva polijeću na misije izviđanja srpsko-crnogorskih borbenih operacija protiv Turaka na Skadru. Iz Boke je inače, i najuspješniji austro-ugarski mornarički pilot - as Prvog svjetskog rata baron Gotfrid fon Benfild, rođen 6. februara 1890. u Herceg Novom. U Kumboru je tokom Prvog svjetskog rata uspostavljena i izgrađena Stanica mornaričkog vazduhoplovstva (Seeflugstation) a tokom čitavog rata iz Boke austrougarski hidroplani veoma intenzivno lete u borbene misije nad Crnom Gorom, Albanijom, Italijom i Jadranom. Misije su uključivale zadatke izviđanja, bombardovanja neprijatelja i spasavanja iz mora brodolomnika i oborenih vazduhoplovaca. Na vrhuncu rata, ovdje je bazirano čak 45 hidroplana. Poslije prvog svjetskog rata, hidroplansku bazu Kumbor dodatno ojačava i razvija Kraljevina Jugoslavija koja tu stacionira svoje najmodernije borbene hidroavione.

Pred rat 1941. u Boki je bilo 38 tih aparata. Odatle je hidroplanom letio i jugoslovenski kralj Aleksandar Karađorđević. Za vrijeme Aprilskog rata 1941. iz Boke je teškim četvoromotornim hidroplanima tipa „Short Sunderland“ evakuisano osoblje britanske ambasade u Kraljevini Jugoslaviji, a nakon okupacije u Kumboru su Italijani stacionirali svoju 183. eskadrilu hidroaviona koja je u svom sastavu imala hidroplane tipa „CANT Z.501 Gabbiano“ i „CANT Z.506 Airone“. Kasnije je djelovala i njihova 149. hidroeskadrila naoružana takođe istim tipovima hidroplana. Zanimljivo je da je prilikom kapitulacije Italije 8. septembra 1943, sa devet hidroplana tipa „CANT Z.501 Gabbiano“ iz sastava 149. eskadrile, iz Kumbora za Taranto pobjeglo ukupno 80 Italijana. Kako se toliki broj ljudi mogao smjestiti u devet aviona koji su primali samo po pet članova posade, do danas je ostala nepoznanica i svojevrsni kuriozitet.

Po završetku Drugog svjetskog rata socijalistička Jugoslavija ukinula je hidroplansku bazu u Kumboru jer je razvoj tehnologije hidroavione učinio zastarjelima u vojnim dejstvima, pa je tako i prestalo skoro 40 godina dugo bitisanje hidroaviona u zalivu Boke.

( Siniša Luković )