Veliki rođendan uz malo slavlja

Šezdeset godina Evropske zajednice

Danas se u Rimu obilježava veliki jubilej - 60 godina postojanja evropske zajednice. Obilježavanje šezdesetog rođendana je i prilika da se baš u Rimu, gdje su 25. marta 1957. godine Francuska, Njemačka, Italija, Holandija, Belgija i Luksemburg potpisale sporazum o ekonomskoj zajednici, sada sumira pređeni put i pokrene nova, jaka vizija koja bi odlučujuće doprinijela novoj snazi Evropske unije.

Zbog toga je skup u Rimu zamišljen ne samo kao slavljenički i retrosprektivan, već i kao okrenut budućnosti na što je moguće konkretniji način.

Zato nije slučajno da su žive rasprave koje su se uoči velikog jubileja vodile u evropskim političkim, građanskim, intelektualnim krugovima imale zahtjevan naslov “Re-founding Europe. The responsibility to Propose”. Dakle, traži se hrabra obnova Evrope i odgovornost za nove predloge.

I Marš za Evropu, masovno okupljanje najprije inicirano od strane 300 evropskih intelektualca, će tražiti ne uopštene deklaracije, već nove ideje i rješenja EU na njenoj očigledno novoj istorijskoj raskrsnici. U zoni od Kampidolja, gdje će se danas odvijati zvanični skup evropskih prvaka, do Koloseuma u kojem će se održati svečanosti i veliki koncert, biće raznih organizacija i udruženja, pa i protesnih, među njima i onih koji oštro negoduju zbog “naših snova koji su donijeli našu propast”.

Istorija - kontinuirani uspon i krize

Pol Valeri, veliki francuski književnik i uvjereni evropejista, rekao je 1945. povodom nastajućeg evropskog projekta: “Naše nade su još prilično apstraktne, dok su naši problemi i brige veoma konkretni”.

Nije se radilo o skepticizmu velikog pisca, već mnogo više o grandioznosti avanture kojom je počela izgradnja evropske kuće koju danas zovemo Evropska unija.

Danas, 25. marta 2017, u novom evropskom kontekstu, Valerijeva rečenica bi mogla biti ponovo aktuelna. Razumije se, geneza ideje i pokreta je istorijski mnogo duža, ali sve počinje da se realizuje u jednom od najsumornijih momenata Evrope neposredno poslije Drugog svjetskog rata. Opasnost da se Evropa “svede na muzej” je pobijeđena emancipatorskim zalaganjem da se sačuvaju evropski identitet i potencijali. Da se novom vizijom i projektima pobijedi teška realnost potčinjene i podijeljene Evrope na dva dijela. Dominaciju nad istočnim dijelom ostvarivao je SSSR, dok je zapadni dio pod dominantnim uticajem SAD, istina pretežno na dobrovljnoj i interesnoj osnovi. Zapravo, američki Maršalov plan je bio od velikog značaja za ekonomsku obnovu evropskih zemalja i stvaranje organizacionog jezgra međusobne kooperacije.

U operativnom smislu, evropski projekat je počeo vrlo diskretno i pragmatski. Rimskom sporazumu su prethodili, još 1951. godine, prvi integracioni sporazumi istih država u oblasti proizvodnje i razmjene uglja i čelika.

Neki kažu, ne sasvim bez razloga, da je evropska zajednica počela svoj život a da to niko nije ni primijetio. Jedan od osnivača, Jan Mone, insistirao je na “na Evropi malih koraka” (Europe des petite pas).

A od početka do danas je pređen više nego imresivan put. Evropsku uniju danas čini 27 država članica, zajedničko tržište sa oko 500 miliona građana, zajednička valuta, zajedniki sud pravde, zajednička trgovinska politika, zajedničke akcije oblasti spoljne politike, zajednički prostor kretanja građana bez barijera na granicama, moderni zajednički projekti Galileo, Erazmus…

Bazirana na demokratskim principima, EU je organizacija sa pravom ulaska, ali i izlaska iz nje. Nedavno je Bregzitom Evropska unija postala dvosmjerna ulica.

Bez Velike Britanije i prije 60 godina

Velika Britanija ne samo da nije pristupila Rimskom sporazumu 1957. godine, već je dvije godine kasnije sa šest država (Danska, Austrija, Norveška, Portugal, Švedska i Švajcarska) osnovala novu, paralelnu evropsku integraciju, EFTA - Evropska slobodno-trgovinska organizacija. Nakon izvjesnog vremena ova organizacija će se raspasti, a Velika Britanija zatražiti prijem u Evropsku zajednicu. Podsjetimo i da je francuski predsjednik De Gol, sve dok je bio na vlasti, dakle do 1969. godine vetom sprečavao prijem Londona u EEZ, javnim obrazloženjem da će Velika Britanija u evropskoj zajednici biti prepreka jačoj i funkcionalnijoj integraciji, da će zapravo, kako je govorio, biti trojanski konj Amerike. Tako je i bilo, nakon povlačenja De Gola Velika Britanija je započela pregovre o pristupanju da bi postala punopravna članica…

Kako dalje? Pet predloga u Bijeloj knjizi

Ali sve je to, sada, istorija Evropske zajednice, između vizija, uspona, ponekad spektakularnih rezultata, neizbježnih kriza i stagnacija. Neki vide istoriju Evropske unije kao trajanje permanentnih kriza nakon kojih uslijede inteligentna i racionalna rješenja, pa otuda i ona definicija Unije kao stalnog uspona sa permanentnim rješavanjem kriza.

Što sadrži dokumenat Komisije EU, tzv. Bijela knjiga koja će danas biti promovisana kao predlog ideja koje treba definišu dalju mapu puta Unije? Dokument pokreće pet scenarija koje možemo simplifikovati na sljedeći način:

1. “Nastaviti kao do sada” (business as usual),
2. “Bazirati sve na zajedničko tržište” - dakle, limitirati EU na interno tržište,
3. “Ko hoće i može više, neka učini više” - znači, veća integracija između onih država koje se osjećaju spremnim.
4. “Manje integracionih oblasti, ali mnogo efikasnije” - dakle, veća kooperacija u limitiranim oblastima.
5. “Uraditi mnogo više, zajedno”, zapravo poziv ka federalizaciji EU.

Prva varijanta je status quo. Unija bi išla svojom sadašnjom brzinom sporog broda, sa svojim slabostima, posebno u procesu odlučivanja.

Druga varijanta je redukcija dometa EU na zajedničko tržište, što ne bi sprečavalo države članice da na bilateralnoj osnovi definišu saradnju.

Treća, i najviše diskutovana, opcija podrazumjeva EU u više brzina ili koncentričnih krugova onih koji hoće i mogu (willing and able) spremnih da formiraju jezgro u kome bi se dogovorio obim zajedničke kooperacije. Tu bi se, pored ekonomsko finansijske materije i oblasti socijalnog zakonodavstva, našle i one političkog karaktera, dakle spoljna politika, odbrana EU i sistem unutrašnje sigurnosti.

Četvrta varijanta je podređena imperativu efikasnosti, ako treba i u manje dogovorenih oblasti.

Peta mogućnost je deklarativno usmjerena na veće jedinstvo Unije.

Drugo veliko pitanje koje opredjeljuje budućnost EU jeste da li će ona uspjeti da izgradi sistem zajedničke evropske spoljne politike i odbrane, da, dakle, u budućem međunarodnom sistemu "Balance of power" (ravnoteže snaga) zauzme mjesto nezavisnog i jakog međunarodnog subjekta na širem prostoru. I ovdje se otvara delikatno pitanje budućih odnosa sa istorijskim saveznikom, SAD.

Treća varijanta je najviše inovativna, najsmjelija i sa nepoznatim do kraja posljedicama. Koncept nije nov, jer “Evropu varijabilnih geometrija” su još 1994. godine definisali Volfgan Šojble, danas uticajni njemački ministar finansija, i njegov partijski kolega iz CDU, Karl Lamers. Nedavno je Merkel javno podržala ovaj koncept razvoja Evropske unije.

Funkcionalna (kon)federalna država ili rizik lijepe utopije

Velika, fascinantna avantura ujedinjene Evrope uz poštovanje bogatstva razlika, se nastavlja.

Među evropskim intelektualcima se smatra da nije dovoljna sekularna pretenzija, kosmopolitska i kompromisna retorika apolitične evropske tehnokratije.

Tačno, i dalje je moderno i emancipatorski slušati Lenona ”Imagine, there’s no countries / it isn’t hard to do / Nothing to kill or die for / and no religion too / Imagine all the people living life in peace”.

Svakako, ne treba Lenona zamijeniti recimo Lenjinom i političkom akcijom po svaku cijenu. Ali treba vidjeti rizik utopije ukoliko se nema vrijednosno-političko-organizaciona vizija ipak funkcionalne države Evrope, bilo ona federalna ili konfederalna.

Umalo da zaboravim. Srećan rođendan!

( Miodrag Lekić )