Orgija trošenja

Pogled izbliza otkriva društveni kriminal sa nesagledivim posljedicama, pri čemu jedna opština predstavlja samo donji dio vertikale moći sistema u cjelini. Zbog toga izgledaju groteskno saopštenja o štednji data sa najviših nivoa, dok pred Skupštinom štrajk prevarenih majki svjedoči o “nepodnošljivoj lakoći postojanja“ čelnika države

Čak i ako čovjek po prirodi nije depresivna ličnost, teško je pobjeći od osjećanja beznađa kada se uđe u dojučerašnje zabrane vlasti i samo ovlaš sagledaju razmjere trošenja i neodgovornosti prema rođenom gradu i državi. Iz te perspektive postaje mnogo jasnija teška ekonomska situacija u zemlji i štrajkovi brojnih gubitnika tranzicije, od radnika propalih firmi do majki kojima se negira jednom stečeno pravo, ma kakav bio zakon koji ga uređuje. Ukoliko su razmjere trošenja ovakve u jednoj lokalnoj samoupravi, kakve moraju biti na višim nivoima vlasti, inače nedodirljive i arogantne prema običnim ljudskim potrebama i pravu na dostojanstven život. Očito se i grad i država doživljavaju kao vreća bez dna, ali se sada to dno pojavljuje u svoj strahoti i neumoljivosti.

Teško je razumjeti zašto je jednom javnom preduzeću koje gazduje prostorima za parkiranje bilo potrebno gotovo tridest hiljada eura za reprezentaciju i više od četrdeset za putne troškove. Sve i da su radnici svakog dana ručali u firmi, ne bi se toliko potrošilo. Pitanje je i gdje se moralo putovati da bi se upravljalo parking prostorima, taksimetrima i naplatnim rampama. Takvo preduzeće naprosto ne bi moglo biti na gubitku, a sada je pred bankrotom.

Uvid u platne liste većine direktora pokazuje koliko je, na primjer, zanemarljiv lični dohodak svakog profesora, pa i ljekara koji obavlja najsloženije operacije. Prava je „poslastica“ jedno od ličnih primanja koje je unatoč upozorenjima revizora prelazilo cifru od tri hiljade eura. Bilo je, takođe, normalno i da pojedinci primaju platu u javnom preduzeću i da mu u isto vrijeme prodaju usluge svoje privatne firme.

Pored visokih ličnih dohodaka, teško je razumjeti zbog čega su pojedini funkcioneri dužili po trista eura mjesečno za gorivo i po sto pedeset za telefon (treba napomenuti da je ovdje ipak bila presudna selektivnost i da nisu svi imali iste mogućnosti). Po svemu izgleda da su i svoj posao morali raditi telefonski, iz automobila, na nekoj relaciji od više stotina kilometara. Tek sada se s mukom oduzimaju i storniraju čak i zlatne bankovne kartice kojima se mogo kupovati u zemlji i inostrantvu. Zato postaje jasnije zbog čega zaposleni iz nekih preduzeća nisu odlazili na službene puteve sa koferima, već su se sa koferima vraćali.

Da bi Budva postala enormno zadužena opština unatoč tome što ostvaruje polovinu ukupnih prihoda od turizma, bilo je potrebno privoljeti što više ljudi da žmure i da prihvate da budu „kupljeni“ sitnim ili krupnim privilegijama. Za inženjering pristanka na nezapamćenu pljačku jednog grada i njegovih građana, za bestijalno trošenje svih njegovih resursa, bilo je potrebno uspostaviti orgiju trošenja i obične ljudske potrebe doveli do patoloških oblika.

Upravo zbog toga se u Budvi atraktivno zemljište u samom centru grada moglo prodavati po istoj cijeni kao uzurpirano zemljište u Zagorič šumi. Pa se ni ta cijena nikada nije platila već se kompenzovala bez ikakve koristi po opštinu. Upravo zbog toga, umjesto da se iskoriste evropski fondovi, Budva je riješila da papreno plati svoje postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda. Uz višestruko veću kamatu nego što su plaćale druge opštine, Budva je, za razliku od Podgorice, istoj firmi platila dvaput veću cijenu za dvaput manje postrojenje. Novac je otišao, dugovi ostali.

Zato budvanska opština u raznim službama i preduzećima ima na desetine pravnika i gotovo nikakvu zaštitu sopstvene imovine, koja se doslovno prosula. Zbog toga iz arhiva nestaju dokumenta i teško je ući u trag koruptivnim ugovorima i odlukama. A kad je uspostavljena nova uprava, pojednici koji su pohitali na posao čekali su pred glavnim vratima na koja se već dvije godine ne može ući zbog radova. Za to vrijeme su, naravno, uredno primali platu, a opština plaćala doprinose.

I pored aklamativne povike na korupciju kao vodeći problem i Budve i države, još su opasniji sistem zapošljavanja i mastodontska administracija čiji su rezultati endemska nestručnost i nekompetentnost. Zbog toga nije čudno što institucije nemaju integriteta niti im građani objektivno mogu vjerovati.

Pogled izbliza otkriva društveni kriminal sa nesagledivim posljedicama, pri čemu jedna opština predstavlja samo donji dio vertikale moći sistema u cjelini. Zbog toga izgledaju groteskno saopštenja o štednji data sa najviših nivoa, dok pred Skupštinom štrajk prevarenih majki svjedoči o „nepodnošljivoj lakoći postojanja“ čelnika države. Posebno su groteskni susreti zvaničnika sa strancima, koji pored naših perjanica počesto djeluju kao siromašni rođaci iz provincije. Naši zaista izgledaju kao za svatove, iako je efekat posla i znavenosti više za sahranu.

Izbliza sagledana orgija trošenja i razmjere ljudskih slabosti indirektno potvrđuju čuvenu Fukoovu tezu da je čovjek osuđen na moć, bez nade da je promijeni, da su revolucije i promjene vlasti prividi i da to na svakom koraku ilustruje konkretna istorija.

I kad vam se učini da su stvari beznadežno loše, opet se sjetite Fukoa i njegovog odgovora na beznađe. Odgovor je paradoks: humanizam je pogrešan u teorijskom smislu, ali je nužan u svijetu života. Tako je i sa borbom da se mijenja nezdrava vlast i da se pokuša raditi pošteno. Teorijski, naći ćemo hiljadu zamjerki i problema sa „novima“, ali su uporni pokušaji neophodni ukoliko želimo da preživimo nakon „godina koje su pojeli skakavci“.

Autorka je profesorica književnosti

( Božena Jelušić )