Jelena Petrović Savojska u more poslala kralja brzine i luksuza

Preko 100.000 ljudi dočekalo je u Đenovi specijalni voz kojim je iz Rima u brodogradilište kompanije Ansaldo doputovao italijanski kraljevski par.

Tog 1. septembra 1931. godine bila je opštenacionalna fešta u Italiji, a kralj Vitorio Emanuel i njegova supruga, kraljica Jelena Petrović Savojska, bili su na čelu svečanosti kojima je ta država slavila rađanje novog nacionalnog ponosa na moru - spektakularnog velikog putničkog broda transatlantika Rex.

Brod čiji je upravo završeni impoznatni trup ležao na navozu brodogradilišta, bio je italijanski adut u međunarodnom takmičenju koje je tih godina vladalo na sjevernom Atlantiku, gdje su se sve veći, brži i luksuzniji brodovi kompanija iz nekoliko evropskih država nadmetali za titulu najbržeg i slavu koju donosi osvajanje takozvane Plave vrpce.

To laskavo priznanje dobijao je putnički brod koji tokom redovne plovidbe za najkraće vrijeme pređe Atlantski okean, odnosno relaciju između svjetionika Bišops rok u Velikoj Britaniji i broda - svjetionika Embrouz pred obalom SAD.

Pitanje posjedovanja najvećeg, najluksuznijeg i najbržeg transatlantika na najvažnijoj brodskoj putničkoj liniji u svijetu, tada je postalo pitanje nacionalnog prestiža i dokazivanja tehnološke moći bogatih država.

Vlade Velike Britanije, Francuske i Njemačke ulagale su značajna sredstva u podršku velikim brodarskim kompanijama da izgrade što brži, veći i ljepši brod.

Dio kolača u trci za prestiž, ali i veliku zaradu na Atlantiku željeli su i Italijani.

Tako je decembra 1929. kompanija Navigazione Generale Italiana sklopila ugovor sa koncernom Ansaldo o projektovanju i izgradnji novog transatlantika, a posla se prihvatio jedan od najboljih italijanskih inženjera Akile Pjacai.

Vodeći se primjerom tada dva najbrža broda na svijetu - njemačkih transatlantika Bremen i Europa, u narednih nekoliko mjeseci stvorio je svojevrsno remek -djelo, brod koji je po savršenoj usklađenosti klasičnih linija sa nekim od tada potpuno novih postulata hidrodinamičkog oblikovanja plovila ostao jedan od najljepših koji su napravljeni.

Za taj brod, koji će ostati zabilježen u istoriji italijanskog, ali i svjetskog pomorstva, neraskidivo je ostalo vezano ime crnogorske princeze i italijanske kraljice Jelene Petrović Savojske...

Nakon godinu i po intenzivnih radova, trup novog broda dovršen je i 1. avgusta 1931. i uslijedila je spektakularna ceremonija porinuća.

Nakon svečanih govora, bocu šampanjca o oštri pramac broda slomila je njegova „madrina“ - kuma, kraljica Jelena, zvanično novom ponosu italijanskog pomorstva nadjenuvši sasvim odgovarajuće ime Rex, što na latinskom jeziku znači - kralj.

“Plovi dugo i srećno i neka Bog čuva tebe i sve one koji budu plovili na tebi”, poručila je kraljica Jelena “kumčetu”, slomivši o pramac Rexa prvu napravljenu bocu prestižnog šampanjca Brut riserva, čuvene italijanske vinarije Gancia.

Po drevnom običaju, grlić te boce sa čepom je sačuvan i vlasnici broda kasnije su ga poklonili - kraljici Jeleni, spremljenog u posebno dizajniranoj, skupoj urni sa ugraviranim imenom Rex i profilom broda urađenim u dijamantima.

Dok je 15.000 tona težak masivan trup Rexa klizio sa navoza u more, sve sirene brodova u Đenovi pozdravile su taj čin, kao i počasna paljba topova jedne eskadre razarača italijanske Ratne mornarice i grmljavina eksadrile aviona Ratnog vazduhoplovstva koji su nadlijetali brodogradilište.

Nakon porinuća, Rex se sljedećih 13 mjeseci u Đenovi oprema... Konačno, 4. septembra 1932. iz brodogradilišta izlazi impozantno plovilo - 268 metara dug i 29,5 metara širok ultraluksuzni transatlantik sa gazom od 10 metara, a koji na 12 paluba može primiti 2.022 putnika u četiri klase.

Sa 51.068 tona deplasmana, Rex je najveći putnički brod sagrađen u Italiji i taj epitet zadržaće sve do 1991. godine, kada mu je titulu najvećeg preoteo kruzer Costa Classica.

Brod koji je krstila nekadašnja crnogorska princeza je do tada neviđeno čudo luksuza - prava ploveća srednjovjekovna italijanska palata sa brojnim umjetninama i raskošnom dekoracijom u klasičnom stilu, od plemenitog drveta, mermera, zlatne presvlake i ostalih skupih materijala koja uljepšava njegove potpuno klimatizovane salone, restorane, kafee, kabine i druge prostorije.

Rex pored ostaloga, nosi i najveći ikada ručno napravljeni persijski tepih površine 170 kvadrata, ima i dva otvorena bazena, niz prodavnica, bioskopsku odnosno pozorišnu dvoranu, banku, sportsku salu, wellness centar sa sve ultravioletnim lampama za sunčanje, čak i malu crkvu. Najluksuznije kabine imaju i privatne otvorene terase.

Brod je imao 870 članova posade, a u njegovoj utrobi krije se ono što je Rex tih godina učinilo najbržim transatlantikom na svijetu - masivan strojarski kompleks od četiri parne turbine. Da bi zavarali konkurenciju, Italijani su tokom gradnje javno saopštavali da je njegov pogon ukupne snage 120.000 konja, ali se nakon probnih vožnji i finih podešavanja, ispostavilo da brod raspolaže sa 136.000 konjskih snaga, što mu je omogućavalo maksimalnu brzinu od preko 29 čvorova, a krstareću od 26 čvorova.

Po završetku probnih vožnji, Rex 27. septembra 1932. sa 1.872 putnika kreće na prvo komercijalno putovanje.

Ono je, međutim, omeo kvar na mašinama pa se brod zbog popravki morao neplanirano zadržati u Gibraltaru i tek nakon dva dana krenuti preko Atlantika do Njujorka.

Tamo je 45.000 znatiželjnika došlo da vidi italijansko čudo brodogradnje, ali je „samo“ 15.000 njih uz kupljenu kartu uspjelo da se ukrca i obiđe Rex. Istoriju je ovaj brod ispisao već sljedeće 1933. godine.

Najprije je u martu postao prvi brod na svijetu sa koga je na sred Atlantika istovremeno uspostavljena radiofonska veza sa SAD i sa Evropom.

Prvi interkontinetalni radijski prenos obilježila je sopranistica Roza Ponsele koja je sa Rexa pjevala Šubertovu kompoziciju Ave Maria.

Uslijedilo je njegovo čuveno rekordno brzo putovanje preko Atlantika - 10. avgusta Rex pod zapovjedništvom kapetana Franćeska Tarabotoa isplovio je iz Đenove na put do Njujorka.

Sve je savršeno funkcionisalo i Taraboto je čim su izašli iz Gibraltarskog moreuza, naredio - full ahead flank, odnosno da se strojevi opterete do maksimuma.

Četiri velika četvorokraka propelera promjera po pet metara, pokretana ogromnom snagom od 136.000 konja, masivni brod pogurali su nevjerovatnom silinom i kazaljka brzinomjera podigla se preko magične cifre od 29 čvorova.

Punom parom Rex je vozio naredna četiri dana, 13 sati i 58 minuta, koliko mu je trebalo da preplovi Atlantik prosječnom brzinom od 28,92 čvora, čime je preoteo Plavu vrpcu i naziv najbržeg broda na Atlantiku od dotadašnjeg njenog nosioca - njemačkog broda Bremen.

U Njujork brod je uplovio trijumfalno dočekan od niza manjih plovila i remorkera koji su uključili vodene topove, a sa Rexovog krmenog jarbola vijorio se 29 stopa dugi plamenac - simboličan prikaz 29 čvorova prosječne njegove brzine preko okeana.

Rexov rekord opstao je skoro dvije godine, do 3. juna 1935. godine kada je 10 sati brže od njega Atlantik prešao impresivni novi francuski transatlantik Normandije od 80.000 tona.

U međuvremenu, Rex je prvi na svijetu dobio i 1935. godine uvedeni Hejlsov trofej koji je za najbrži prelaz Atlantika, ustanovio britanski brodovlaanik i političar Harold Hejls.

Rex je ostao jedini italijanski brod koji se okitio Plavom vrpcom, među 35 velikih parnih transatlantika iz Velike Britanije, Njemačke, Francuske i SAD koje su to prestižno priznanje osvajali.

Spektakularno lijep i luksuzan brod na redovnoj liniji za Njujork plovio je sve do pred ulazak Italije u Drugi svjetski rat, maja 1940.

Nakon toga, povučen je u Đenovu, a kraće vrijeme tokom rata upotrebljavan je kao bolnički brod za transport italijanskih ranjenika iz Sjeverne Afrike do domovine.

Pred kapitulaciju Italije 1943. godine, brod je iz Đenove prebačen u, kako se smatralo, mnogo sigurniju luku Trst na Jadranu.

Tu ga preuzimaju Njemci koji su ga u septembru 1944. godine, u teglju remorkera pokušali izmjestiti na sigurno jer su saveznički avioni u međuvremenu počeli da bombarduju tršćansku luku.

Brod se međutim nasukao u plićaku jugoistočno od slovenačke luke Koper.

Jugoslovenski partizani, vidjevši tako veliki brod koji je pripadao neprijatelju, pozvali su saveznike Britance i nasukani Rex 8. septembra 1944. napada eskadrila od šest britanskih aviona tipa bristol bofajter.

U ogromni nepokretni brod, sasuli su 123 nevođene rakete pa je na Rexu izbio veliki požar.

Vatra je razarala nekadašnji italijanski pomorski ponos puna četiri dana, nakon čega se „kumče“ crnogorske princeze Jelene, nagnulo na lijevi bok i prevrnulo.

Jedan od najljepših brodova svih vremena tužno je skončao u plićaku pred istarskom obalom, a narednih desetak godina Rex je postao - “najveći slovenački rudnik željeza”, jer ga je Pomorski sud u Splitu 5. juna 1946. formalno proglasio za ratni plijen Jugoslavije i odredio da se njegova olupina preda splitskom Brodospasu.

Radovi na postepenom komadanju Rexa počeli su 1947. i trajali do 1958. kada su iz mora između Kopra i Izole podignuti posljednji komadi od preko 11.000 tona sakupljenog metala.

Jedan od najpoznatijih brodova u istoriji svjetskog pomorstva, nestao je u pećima željezara socijalističke Jugoslavije.

Rex, Felini i posebno pivo Nastro Azzuro

Fascinatna priča o Rexu, za Italijane je neizostavan dio novijeg nacionalnog nasljeđa, jer se taj brod neizbrisivo uvrstio kako u istoriju, tako i u kulturu te zemlje.

Svojevrstan omaž Rexu u jednom od najpoznatijih svojih filmova, legendardnom Amarkordu, dao je Federiko Felini, a italijanska pivara Peroni, u čast tog broda i njegovih dostignuća, već decenijama proizvodi posebno pivo pod brendom Nastro Azzuro (Plava vrpca).

Rexovi bazeni posuti bijelim pijeskom sa toskanskih plaža...

Rex je svojevrsni rodonačelnik i preteča onoga što su danas luksuzni putnički brodovi za turistička krstarenja - kruzeri.

Zbog izuzetnog luksuza i specifičnog stila, brod je popularno prozvan Ploveća Rivijera, jer javnost podsjeća na plaže i dvorce duž italijanske obale Tirenskog mora.

Da bi dodatno dočarali ovaj efekat, dizajneri su čak po dnu Rexovih bazena posuli bijeli pijesak sa toskanskih i ligurijskih plaža...

( Siniša Luković )