Ombudsman: U 2016. nije utvrđen nijedan slučaj torture u zatvorima i mjestima za zadržavanje uhapšenih

U prethodnoj godini Zaštitnik ljudskih prava i sloboda (Ombudsman) nije utvrdio nijedan slučaj torture/nehumanog i ponižavajućeg postupanja u zatvorima ili drugim mjestima za zadržavanje uhapšenih, saopštili su iz te institucije, navodeći da je najveći izazov za crnogorski zatvorski sistem izgradnja Specijalne zatvorske bolnice.

Prema statističkim podacima obrađenim do Nove godine, u 2016. godini imali su u radu oko 140 predmeta u vezi sa pravima lica lišenih slobode.

U taj broj, kako su pojasnili, spadaju predmeti formirani kako na osnovu obraćanja lica lišenih slobode tako i po sopstevnoj inicijativi Zaštitnika, na osnovu informacija dobijenih od trećih lica.

“U odnosu na prethodnu godinu, kada je u oblasti prava lica lišenih slobode u radu bilo 59 predmeta, povećanje broja predmeta za oko 130 odsto smatramo rezultatom proaktivnijeg djelovanja Institucije, posebno NPM-a, kao i većom informisanošću same zatvorske populacije o svojim pravima. Tome u prilog govori podatak da je u 2016. godini Zaštitnik imao više od 2O sopstvenih inicijativa u ovoj oblasti”, saopšteno je iz institucije Zaštitnika agenciji MINA.

U prošloj godini od strane lica lišenih slobode najviše pritužbi podnijeto je na rad Zavoda za izvršenje krivičnih sankcija (ZIKS), kao i u prethodnoj. Pritužbi je bilo i na Sudove, Tužilaštvo, Ministarstvo unutrašnjih poslova, Upravu policije.

Iz institucije Ombudsmana podsjetili su da im se lica lišena slobode obraćaju pojedinačnim i grupnim pritužbama, putem sandučića postavljenih u ZIKS-u, poštom, šalju zapečaćene koverte putem Uprave ZIKS-a, usmeno putem telefona, preko rodbine kao i preko aktivista NVO.

Pisana obraćanja zatvorenika u sandučićima u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija se uglavnom provjeravaju i prazne petnaestodnevno. U 2016. godini Zaštitnik je imao oko 70 obraćanja putem sandučića.

“Zatvorenici se najčešće žale na takozvana “druga prava“ lica lišenih slobode – razvrstavanje po sobama, premještaj u drugu zatvorsku jedinicu, odjeljenje (poluotvoreno), nedostatak sredstava za ličnu higijenu, odsustvo individualnog rada, reklasifikaciju (prelazak iz jedne grupe u povoljniju klasifikcionu grupu), nedostatak sportskih, kulturnih i obrazovnih aktivnosti i slično”, navodi se u odgovoirma.

Zaštitnik je u prethodnom periodu primijetio da se zalaganje za zaštitu prava lica lišenih slobode u jednom dijelu javnosti doživljava kao pokušaj da se tim licima omoguće privilegije, odnosno da im se daju veća prava nego što treba da imaju.

Naglašavaju da se, međutim pritom zanemaruje da osnovna ljudska prava pripadaju svakom ljudskom biću, pa i osobama lišenim slobode.

“Naime, i ova lica rađaju se jednaka u dostojanstvu i pravima, bez obzira na lična svojstva i osobine. Zaštitnik se u okviru svog mandata bavi zaštitom prava posebno ranjivih grupa, a lica lišena slobode su od specijalizovanih međunarodnih tijela i instrumenata prepoznata kao izuzetno ranjiva kategorija, zaklonjena od pogleda javnosti i izložena opasnosti od mogućeg zlostavljanja”, kazali su iz institucije Ombudsmana.

Upitani šta je prema njihovoj ocjeni najveći izazov za crnogorski zatvorski sistem-u kojim oblastima je neophodno poboljšanje, iz te institucije odgovorili su da je najveći izazov izgradnja Specijalne zatvorske bolnice, “koja je neophodna”.

“Iako je materijalno stanje u zatvorima poboljšano, još uvijek ima prostora za napredak. Pozitivna strana medalje je što u izvještajnom periodu nisu zabilježeni slučajevi torture u zatvorima”, kaže se u odgovoru.

Prema njihovim riječima, u 2016. godini Zaštitnik nije utvrdio nijedan slučaj torture/nehumanog i ponižavajućeg postupanja u zatvorima ili drugim mjestima za zadržavanje lica lišenih slobode.

“Međutim, podsjećamo da se posao u toj oblasti ipak nikada ne može smatrati završenim, jer samo jedan negativan primjer može baciti sjenku na sve do tada učinjeno. Međutim, u fazi pristupnog procesa ka EU u kojoj se država nalazi, to je nešto što treba da se podrazumijeva i zato treba stremiti dostizanju većih evropskih standarda u ovoj oblasti”, poručili su iz Ombudsmana.

Podsjetili su da je Zakonom o Zaštitniku iz 2011. godine, Institucija određena kao Nacionalni mehanizam za prevenciju torture (NPM), budući da je već imala dio nadležnosti koje su se odnosile na zaštitu prava lica lišenih slobode.

“U periodu od uspostavljanja NPM-a u našoj zemlji ostvaren je napredak u pogledu smještjanih uslova i tretmana lica lišenih slobode, smanjena je prenaseljenost, ali su nažalost zabilježeni i slučajevi torture i lošeg postupanja u zatvorskim ustanovama i od strane policijskih službenika. Ovi slučajevi su bili predmet našeg postupanja, o čemu je javnost obavještavana a takođe su i predmet disciplinskih i pravosudnih postupaka, sa više ili manje uspjeha ili efekata”, saopštili su iz institucije Zaštitnika.

U 2016. godini uputili su dvije preporuke Ministarstvu pravde i Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija, od kojih je jedna ispoštovana, a za ispunjenje druge rok nije istekao.

U ovom kontekstu, ukazali su na veoma važan podatak - da su u 2016. godini imali rekordan broj slučajeva u kojima su povrede prava otklonjene odmah u toku postupka ili je udovoljeno na zahtjeve zatvorenika.

Procentualno posmatrano, to je nešto više od 70 odsto slučajeva.

“Poređenja radi, u prethodnoj godini Zaštinik je imao 44 % ovakvih predmeta (u kojima je povreda otklonjena u toku postupka), a 2014. godine 18 odsto”, kažu iz institucije.

Kakos u naveli, povećanje broja otklonjenih povreda u samom postupku svjedoči o sve boljoj saradnji sa Upravom ZIKS-a.

Upitani koliko su situacije iz prethodnog perioda - bjekstva iz zatvora/pritvora kao i ubistvo unutar ZIKS-a uticali na bezbjednosni kontekst i sigurnost zatvorenika, iz institucije Zaštitnika rekli su da takvi slučajevi svakako ukazuju na propuste u radu službe obezbjeđenja i da time Ministarstvo pravde i Uprava ZIKS-a treba ozbiljno da se pozabave.

U tom kontekstu, dodali su, sigurno je da se bezbjednost i sigurnost zatvorenika, službenika kao i građana dovode u pitanje.

Na pitanje da li su se bavili sigurnošću i uslovima rada služenika ZIKS-a i kako ocjenjuju njihov položaj, odgovoreno je da je Zaštitnik sproveo terensko istraživanje i da će sačiniti Izvještaj – ocjenu uslova zaposlenih u zatvorima.

Zaštitnik je, nakon pritužbi zaposlenih službenika obezbjeđenja i tretmana u Zavodu, obavio razgovore sa službenim licima, izvršio obilaske svih prostorija u kojima obavljaju radne zadatke, uvid u brojno stanje, materijalne i druge uslove, opremljenost, naoružanje, uniforme i sačinio foto elaborate. Za te potrebe bio je formiran i poseban tim Institucije, na čelu sa Zaštitnikom.

Iz te institucije preliminarno su ocijenili da uslovi rada i prostorije u kojima borave i rade službenici ZIKS-a nijesu na zadovoljavajućem nivou i da treba da budu unaprijeđeni.

“Sagledavajući opštu situaciju stiče se utisak nezadoljstva, apatije i pesimizma zaposlenih u Spužu. Očigledan je sindrom sagorijevanja, kao i nedostatak inicijative i entuzijazma. Uslovi rada i prostorije u kojima borave i rade nijesu na zadovoljavajućem nivou. S obzirom na težinu i odgovornost posla, ovim problemima bi morali da se pozabave nadležni”, navodi se u dokumentu, koji će uskoro biti dostavljen ZIKS-u i Ministarstvu pravde, a biće i sastavni dio godišnjeg Izvještaja Zaštitnika.

Komentarišući nedavni izvještaj EK, u kom je konstatovano da su unaprijeđeni kapaciteti NPM-a ali da je potrebno da on nastavi da jača svoju nezavisnost, iz Ombudsmana su napomenuli da se taj Izvještaj odnosi na 2014. godinu budući da su eksperti EK boravili u Crnoj Gori u aprilu 2015. godine.

“Svakako da su od tada unaprijeđeni kapaciteti i rad NPM-a. U okviru sektora u kojem funkcioniše NPM popunjena su sva radna mjesta, u skladu sa sistematizacijom. Što se tiče uslova za rad na poslovima prevencije torture i oni su unaprijeđeni, na način da je obezbijeđeno novo vozilo, kao osnovno sredstvo za terenski rad”, kaže se u odgovoru.

Takođe, dodaje se, obezbijeđen je traženi posebni radni prostor za NPM-a, što je omogućilo da se rad obavlja u adekvatnim uslovima za povjerljivo planiranje i realizaciju aktivnosti.

U odnosu na dio pitanja koji se odnosi na jačanje nezavisnosti NPM-a, smatraju da to nije u nadležnosti Zaštinika već Vlade i Skupštine Crne Gore, “jer se radi o neadekvatnim zakonskim rješenjima koje treba mijenjati”.

To se, pojasnili su, odnosi na više odredaba Zakona o Zaštitniku, a ne samo na one koje se tiču NPM-a.

“Osim toga Poslovnikom Skupštine nije posebno regulisano razmatranje izvješataja o radu nezavisnih institucija, pa i izvještaja Zaštitnika, tako da se primjenjuju odredbe Poslovnika koje važe za izvještaje drugih državnih organa. Tako Skupština o njemu nakon razmatranja glasa. Smatramo da bi glasanje trebalo da izostane, budući da se radi o stavovima i zaključcima nezavisnog tijela o stanju ljudskih prava u Crnoj Gori. Uostalom, to je i preporuka međunarodnih tijela”, zaključili su iz te institucije.

( Mina )