Najprepoznatljiviji izdavački brend na svijetu

(Klasični Pingvin: od korice do korice - Classic Penguin: Cover to Cover; priredio: Pol Bakli, Penguin Books USA, New York, 2016; 290 str.)

Prva broširana (meka) džepna izdanja lansirao je britanski izdavač Pingvin, odnosno osnivač Alan Lejn, pod imprintom Bodley Head-a, u maju 1935. godine. Prvih deset naslova bili su: Arijel: romansa o Šeliju (Andre Moroa), Zbogom oružju (E. Hemingvej), Pab pjesnika (Erik Linkleter), Madam Kler (Suzen Erc), Neprijatnosti u klubu Belona (Doroti Sejers), Misteriozni slučaj u Stajlsu (Agata Kristi), Dvadeset pet (Beverli Nikols), Vilijam (E.H. Jang), Gone to Earth (Mary Webb) i Karneval (Kompton Mekenzi).

Nakon strelovito napuštenog eksperimenta sa Vulvortovim robnim kućama, Alan Lejnovi otmjeni reprinti (crpeći talente tipografa i dizajnera kao što su bili Erik Gil i Stenli Morison) ustalili su se na konvencionalnom knjižarskom tržištu. "Pingvini" su prevashodno bili pejperbekovi (džepna izdanja) što su se prodavali kao izdanja u tvrdom povezu (hardback), te su vremenom u većini slučajeva postali i nadasve respektabilniji imprint. Autor kojeg bi "pingvinovali", kao što kaže Džon Saterlend u jednoj od svojih popularnih knjiga o literaturi, primio bi nezanemarljive pohvale.

Alan Lejn je izučio izdavački posao kod svojeg tetka, Džona Lejna (čije je prezime prihvatio), a čija je kuća objavljivala najuvaženije pisce iz kasnog viktorijanskog i edvardijanskog perioda - kao, recimo, Oskara Vajlda, koji je uzvratio uslugu time što je šarmantnom batleru u drami Važno je zvati se Ernest dao ime Lejn. Alan Lejn, tada u svojim tridesetim, tvrdio je da je dobio inspiraciju za famozna džepna izdanja dok je stajao na platformi željezničke stanice Ekseter. Naime, vraćao se kući iz posjete Agati Kristi i nije imao šta da čita.

Lejn se klonio naslovnica sa karikaturama i crtežima tokom čitave dugugodišnje karijere najvećeg prodavača pejperbekova u Britaniji. Smatrao je da su takve korice vulgarne. Stoga se obilato služio zanimljivom tipografijom i pretežno minimalističkim detaljima, uzdajući se da će zapravo tekst imati najveću ulogu u odabiru kod kupca, a ne crtež.

Pol Bakli, današnji dizajner i kreativni direktor, ne laže kada u ovoj monografiji kaže da je, što se Pingvina tiče, u pitanju najprepoznatljiviji "brend" knjige na svijetu, ali i da je tvorba naslovnice vremenom postala DNK u njihovoj izdavačkoj kući. Drugim riječima, više nema jeftinih rješenja.

U Americi, s druge strane, izdavač masovnih jeftinih džepnih izdanja bio je Robert de Graf koji je, četiri godine nakon Lejna, oformio Pocket Books. Njegova strategija je bila da svoje knjige ne podmetne samo u knjižare, već u svaku bogomdanu radnju koja se bavila prodajom. Tako su nastali čuveni de Grafovi džepnjaci od 25 centi koji su najbolje prolazili u samoposlugama. Na sebi su obično imali crteže koji su privlačili pažnju kupaca, novinski kvalitet hartije i, tipično za takva izdanja, zbrkanu tipografiju.

Ovaj Pingvinov monografski kvazi-pregled nije usredsređen na Lejnovu karijeru, ali ni na istorijat Penguin Classics izdanja začetih još 1946. Zapravo, ovaj katalog najviše promoviše novija izdanja poznatih svjetskih romana, i to mu je najveća manjkavost, jer dođe kao trenutni Pingvinov katalog i malo šta više od toga.

Zato ovdje preovlađuju pričice o novim serijama Pingvin Klasika - njihova Oranž, Crna i Deluxe izdanja - a zatim i Drop Caps, Civic Classics, Penguin Horror, Penguin Threads i, između ostalih, Pelican Shakespeare i Penguin Galaxy izdanja, o čijim idejnim razradama određenih detalja govore kako njihovi urednici, tako i ilustratori.

Kako god bilo, oni se i danas trude da zadrže staro Lejnovo geslo "nenametljive" naslovnice, barem na imprintima koji nemaju "deluxe" žig na kičmi, a koja koja očito trebaju da budu odgovor na izdanja luksuznog izdavača The Folio Society čiji se uticaj jasno vidi. Uostalom, ilustratori inspiraciju za crteže ne crpe samo iz djela već i iz sopstvenih života.

Tako, recimo, ilustrator izdanja horor-priča Tomasa Ligotija, Pjesme mrtvog sanjara & Grimskrajb (2015), imaginativni Kris Mars, kome brat ima šizofreniju i otprilike može da uvidi kakav je haos ta bolest unijela u njegov život, pokušao je da sagleda Ligotijeve lavkraftijanske priče o nemogućnosti nadanja iz vizure svojeg brata. A ilustrator naslovnice za Goldingovog Gospodara muva, Mat Vi, od početka je imao na umu da dječak na korici bude mladi britanski panker....

Od korice do korice se doima kao i svaka sezonska sveska sa najnovijom odjevnom kolekcijom - ona postoji koliko da se samo podsjetite da ta kuća i dalje nudi svoju robu.

( Ratko Radunović )