Izgubljeno povjerenje

Naš ukupni javni dug je dvije i po milijarde. Možda i tri, sa ko zna kakvim garancijama. Kako god, ekonomski neuznemiravajuće, jer redovno plaćamo kamatu. Nema prostora da ino-povjerioci ne budu spokojni, ako se slijede teorijski modeli upravljanja javnim dugom.

Ekonomska duboka neprincipijelnost koja uništava i umanjuje CG zdravo ekonomsko razvojno tkivo, i koja ne daje prilike razvoju kvalitetnih ljudskih resursa, ino-povjeriocima je ipak dala dovoljno argumenata da ne mogu da nastave da vjeruju našim, u cinizmu zagubljenim, političarima. To su oni ino-finansijeri, kojima naši političari od straha ne pridružuju “manipulativnost“, ili pak “populističku paušalnost“, a kada žele dokazati “optimalnost i realnost“ predloženih mjera štednje.

Relativizacija cifara koja se dešava na javnoj sceni, a kako bi se manje pričalo o uzimanjima iz džepova građana-nki, ne može biti dobar marketinški trik. Od kada smo to postali zajednica u kojoj je €10/€50/€100 na mjesečnom nivou mala cifra? To su značajni novci svugdje u razvijenom svijetu, i kada ih nemate i kada ih zarađujete, čak i kada ste ih nelegalno ili partijski namakli.

Cinizam jeste posljednje pribježište hulja, a nije u rječniku odgovornih ljudi. Zato se ne može sakriti suština: crnogorski donosioci odluka o javnim politikama su izgubili povjerenje međunarodnih povjerilaca, onih koji su vlasnici dvije milijarde uknjiženog javnog duga, bez garancija. Ova cifra ino-duga predstavlja značajni eksterni leverage, mehanizam uticaja na sastavljanje godišnjeg računa javnih finansija Crne Gore. A, odsustvo povjerenja u zvanične lidere, iz Vlade, parlamenta i kafane, strukturiralo je potku za zahtijevanje mjera restriktivne politike u budžetu 2017. pa je međunarodno uškopljavanje novčanih tokova crnogorskih javnih finansija potrebno gledati van konteksta ozbiljne teorijske jasnoće. Zašto je tako?

Rastuća smo ekonomija. Imamo žilav i održiv mali i srednji biznis, što u uslovima nelikvidnosti privrede, koja iako odavno traje, ohrabruje, čak i u uslovima decenijski-nekvalitetnih finansijskih izvještaja. Nezaposelnost je značajna, ne zbog ekonomskih tokova, nego odvratne politike ljudskih resursa u bilo kojem timu u zemlji. Udarni razvojni projekat, uz sva kašnjenja, odvija se nekom manje alarmirajućom dinamikom; četvrtina autoputa sa pratećim kreditom nije bila inicijalna kapisla nepovjerenja internacionalnih povjerilaca. Šta jeste?

U realizaciji budžeta 2015. finansijski se otkriva da se bilo raspojasalo van granica razuma i pristojnosti ondašnjeg zakona o budžetu, odnosno van teorijskog okvira odgovornosti oko poštovanja zakonskih normi. Kroz predlog završnog računa budžeta, a potom i kroz prateću reviziju, saznalo se da smo u značajnom riziku podizanja čelične rampe planiranja budžeta od ino-povjerilačke zajednice. Zbog čega? Zakonom o budžetu i fiskalnoj odgovornosti 2015-e povraćaj ukupnih dugovanja je planiran na €398 miliona. Ostvaren je u iznosu od €620 miliona (izvor: DRI revizija predloga završnog računa, str. 36-40). Iz subanalitike se saznaje šta je izazvalo neplanirane disproporcije: van plana i analize dospjeća vratili su se dugovi ino i domaćim bankama. Samo je €36 miliona za ljekove bilo užareno hitno. U sumi, tako se uslovilo materijalno značajno prekoračenje zakonskih limita budžeta 2015. Ne bješe rebalansa te godine.

Ovo su bili signali da se ino-finansijeri opredijele i zatraže izričitu troškovnu uskraćenost u praksama planiranja javnih rashoda 2017. To znači, “crvena lampica“ za povjerioce nije bio zakon o majkama, a kao što nam se pokušavalo prodati od prethodne i sadašnje vlade ili pak godišnjeg izvještaja EK-a. To nisu bili ni plašljivi predsjednikovi investitori sa beskrajnim kafanskim žalopojkanjima, a kako se tekuće nepromišljeno javno plasira. Ino-povjerioci, oni koji su vlasnici najvećeg dijela duga države/poreskih obveznika, vjeruju brojkama i trendovima. Brojke privrednih žilavosti su primjetno razvojno pozitivne, čak i uz sve administrativne barijere nerada javne administracije. Međutim, strunili su se na alavost i bahaćenja “lidera“ unutar naših zvaničnih javnih novčanih tokova te 2015. Zato je sada možda prihvaćeno, pod strogom kontrolom, da se osigura plaćanje kamata, koje će vjerovatno biti veće od planiranih €98 miliona u 2017. Ali, cilj ino-povjerilaca je realizacija neupitnosti povraćaja ino-dugovanja u ugovorenoj dinamici u četiri, kao i narednih deset godina. To je taj minimum maksimuma u zahtjevima i pritiscima. To je cijena gubljenja onog povjerenja, a što znači da su pregovarački potencijali naših javnih rukovodilaca blizu ništice.

Nažalost, mjere štednje mogu biti mnogo više zadiruće u lične džepove; ne zbog mišljenja novog ministra finansija i sadašnjeg guvernera o tome da su “blage“, ili ikone ekonomske politike na parče da su “trošii više nego se zarađuje”. Trebamo se nadati da ćemo na nivou agregata svakim danom privređivanja i rada u narednoj godini ostvariti bolje od 2016. Jedan kvartal ružnjikave recesije, u ovako dubokoj deflaciji koju cijene nafte ne moraju da zaustave bar pola godine, vuče prema mnogo napornijoj štednji javnog džepa, a to nam tekuće ne govore sa bezbrojnih pozornica udarnih pozicija javne administracije. Tada se stiže na prag pakla, onog sagorijevajućeg neprincipijelizma međunarodnih finansijera, koji jug Evrope trpi zadnjih pet godina kroz dokazano neprimjenjive recepture, koje zaustavljaju razvoj.

Crnogorski mali i srednji biznis ima naporan zadatak, visoko zahtjevan za naredni period zato je potrebno pružiti im povjerenje da će uspjeti izbjeći užarenu lavu gubitka agregatnog privrednog rasta, što je u tekućim uslovima “dijabetesa i infarkta”, koji je kreirala Vlada, skoro pa vidljivo na obzorju opreznosti. Dodatno, u privatnom sektoru radi neumarajuća armija zaposlenih. Njima je mnogo teže nego bilo kojem zaposlenom u javnom sektoru. Zbog čega? Od 2005. godine je poznato da MMF, a što je sinonim za ukupnu grupu ino-finansijera, vrši pritisak da se do 5.000 zaposlenih otpusti; vjerovatno još toliko sa spiska zaposlenih u opštinama. Svi znamo kako je usluga koja se pruža građanima, na republičkom i lokalnom nivou, malog kvaliteta, pa je u brojkama neisplativa. Cijena ekonomskog suočenja i odavnog obećanja vladajućih, da se takvo sistemsko otpuštanje zbog preobimne administracije odradi, stigla je na naplatu.

Ukupnost naših sistemskih nespremnosti da vidimo da su naši lideri u sferi ekonomije konačno izgubili povjerenje ino-zajednice, ovaj put se ukalkulisao kao avans od ino-finansijera. Stoga su građani CG uzeti kao kolateral, i to kroz njihov lični džep, a što jeste očekivano od ino-finansijskih povjerilaca, ekonomski i sistemki gledano. Zato je stroga štednja unutar izdataka u budžetu narednih godina prinudna i neizbježna nužnost. Da, visoko je nepravična. Ali, pravda u Crnoj Gori je retorička žvaka barjačenja politike, kroz vjekove. Da li je (ikada bila) vrijednost zajednice?

Autorka je ekonomska i finansijska analitičarka

( Mila Kasalica )