Novi roman Orhana Pamuka: Sudbina kao plod svjesnih odluka ili...

Novi roman Orhana Pamuka “Žena crvene kose”, koji je s turskog jezika prevela Mirjana Marinković, objavila je izdavačka kuća Geopoetika. Iako se radnja ovog romana odvija u bliskoj prošlosti i sadašnjosti Turske, njene teme su vječne, jer se bavi pitanjem očinstva i potragom za sopstvenim identitetom, uz prizivanja dva mita - o Edipu i o Rustemu i Suhrabu.

Džem, Pamukov junak romana “Žena crvene kose” živi sa majkom, a otac ih je ostavio zbog učešća u politici. Kako bi obezbijedio sredstva za život i novac za spremanje za fakultet, on prihvata primamljivu ponudu svog tetka da čuva imanja u okolini Istanbula, u Ongorenu. Međutim, otišavši tamo, dobija još bolju ponudu da bude pomoćnik majstora koji kopa bunare. Jer zarada je mnogo veća i za kraće vrijeme može zaraditi više nova, a preostalo vrijeme upotrijebiće za učenje. U Ongorenu postaje pomoćnik kopača bunara, majstora Mahmuta. Njihov cilj je da pronađu vodu na imanju bogatog proizvođača tekstila, Hajrija, koji ima plan da na imanju podigne fabriku za bojenje platna. A za taj posao potrbna je voda. Džem odrasta bez oca, a tokom šegrtovanja očinsku pažnju on dobija od majstora Mahmuta. Preko dana rade, a vrlo često radi nabavke odlaze u Ongoren radi nabavke. Tu će Džem upoznati i crvenokosu Guldžihan, tridesettrogodišnju glumicu sa kojom doživi prvo seksualno iskustvo. Dogodi se nesreća na iskopavanju, Džem u tome vidi svoju krivicu i bježi u Istanbul, ostavljajući povrijeđenog majstora, za koga je mislio da je mrtav, na dnu bunara.

Drugi dio romana brže se odvija, a pripovjedač je Džem koji poslije nesreće bježi iz Ongorena i godinama živi u strahu misleći da je kriv za Mahmutovu smrt, koji zapravo nije poginuo već je teže povrijeđen. Džem se srećno ženi, ali nema djecu u braku, postaje vlasnik građevinske firme i veoma je bogat. Vodi lijep život sve dok se jednog dana njegov lik kao uspješnog čovjeka ne pojavi na bilbordu. Tada na scenu stupa crvenokosa žena iz njegove mladosti i njen sin Enver čiji je Džem otac. Treći dio romana pripovijeda Crvenokosa i iz njene verzije priče fokus prošlih događaja se izoštrava i čitalac shvata zašto je došlo do tragičnih događaja.

U pozadini savremenih priča romana “Žena crvene kose” tinjaju dva mita klasične grčke i iranske književnosti, o ubistvu oca, odnosno sina. Džema fascinira priča o kralju Edipu koji u neznanju ubija oca kojeg nikad nije upoznao i ženi njegovu udovicu, svoju majku. Ali i Firdusijev ep o Rustemu i Suhrabu. Rustem je bio najveći persijski mitski junak. On ima sina Suhraba, za čije postojanje ne zna. Sin mu odrasta među Turanima i snažan je mladi junak. U jednoj od bitaka između Iranaca i Turana, dvojica junaka predvode suparničke vojske. Da bi umanjili krvoproliće, njih dvojica izlaze na megdan u kojem Rustem smrtno ranjava Suhraba i prepoznaje ga tek kad mu zarije nož u srce. Drama se nastavlja oko psihološke situacije ubistva sina, koja je jedna od najvećih psiholoških drama bilo koje književnosti.

Motivi ova dva klasična mita, o ubistvu oca i ubistvu sina pokušavaju da odgonetnu misteriju između očeva i sinova u savremenom dobu, tako da Pamuk suptilno sugeriše da se obrasci odnosa oca i sina ponavljaju. Ova knjiga postavlja pitanje u kojoj je mjeri ljudska sudbina plod svjesnih odluka, a u kojoj mjeri je određuju slučajnosti? Da li se mitovi obistinjuju? Osim toga “Žena crvene kose” je knjiga o posljednjih 30 godina turskog društva i politike, o tradicionalnoj Turskoj, o starim zanatima.

Novi simboli za sukob i preplitanje kultura

Ferit Orhan Pamuk je rođen u Istanbulu 1952. godine. Odrastao je u istanbulskoj četvrti Nišantaš, u porodici nalik porodicama kakve opisuje u svojim romanima “Dževdet-beg i njegovi sinovi” i “Crna knjiga”. Po završenoj gimnaziji studirao je arhitekturu, ali se potom opredijelio za novinarstvo. Napustio je studije na Tehničkom fakultetu, upisao se na Institut za novinarstvo Istanbulskog univerziteta i diplomirao 1976. godine.

Pamuk, koji za sebe kaže da je u djetinjstvu i mladosti maštao o tome da postane slikar, aktivno se posvetio pisanju 1974. godine. Prvi roman “Dževdet-beg i njegovi sinovi” je objavio 1982. Potom slijede: “Tiha kuća”, “Bijela tvrđava”, “Crna knjiga”, “Novi život”, “Zovem se Crveno”, “Druge boje”, “Snijeg”, “Istanbul: uspomene i grad”, “Muzej nevinosti”, “Čudan osjećaj u meni”. Za svoja djela dobio je brojna turska i međunarodna književna priznanja među kojima su najznačajnije nagrada IMPAC Dablin, Prix Médicis étranger, Nagrada za mir knjižara Njemačke, Nobelova nagrada za književnost 2006. godine, nagrada “Norman Majler” za životno djelo.

Pamukova knjiga “Zovem se Crveno” je najprevođenija i najčitanija knjiga u turskoj istoriji. Kada je Pamuk dobio Nobelovu nagradu za književnost 2006. godine, Švedska akademija je naglasila: “U potrazi za melanholičnom dušom rodnog grada, on je otkrio nove simbole za sukob i preplitanje kultura”. Knjige Orhana Pamuka prevedene su na preko šezdeset svjetskih jezika i prodate u 13 miliona primjeraka.

( Vujica Ognjenović )