U Crnoj Gori situacija u oblasti očuvanja i održivog korišćenja biodiverziteta nije ni izbliza onakva kakvom je želi predstaviti MORT.
U saopštenju MORT-a, povodom 29 godina od proglašenja Crne Gore ekološkom državom pored ostalog se daje i osvrt na “dobre” pokazatelje i rezultate koji su dosada postignuti u oblasti zaštite biodiverziteta, a koji su osnov za dalji pravac održivog razvoja Crne Gore koji, kako se navodi u saopštenju, nema alternativu.
Naime, u saopštenju MORT-a se ističe da “kao rezultat uloženih napora da se očuva raznolikost našeg biodiverziteta, trenutno je oko 13,6% teritorije zaštićeno, od čega se najveći dio (7,7%) sastoji od pet nacionalnih parkova; uspostavljeno je čak šest parkova prirode, dok preostali dio zaštićene teritorije čine ostala zaštićena područja (spomenici prirode, područja posebnih prirodnih karakteristika, rezervati prirode)”. Takođe navode da “kada se uzme u obzir zaštita prema međunarodnim sporazumima, ukupna površina stavljena pod zaštitu u CG iznosi oko 20% teritorije (na međunarodnom nivou, proglašena su tri Ramsar područja, NP „Skadarsko jezero“, rezervat „Tivatska solila“ i „Ulcinjska solana“; pod UNESCO zaštitom nalaze se NP „Durmitor“ i sliv rijeke Tare")”. Oni su dodali i da u svrhu “uspostavljanja Natura 2000 ekološke mreže zaštićenih područja, do sada je mapirano oko 25% kopnene teritorije, oko 50% ornitofaune, kao i Skadarsko jezero kao važan močvarni ekosistem. Rezultati sa terena potvrdili su bogatstvo i očuvanost biodiverziteta Crne Gore. Takođe, navode da se “posvećeno radi na aktivnostima koje će do kraja 2020. dovesti do proglašenja prvog morskog zaštićenog područja, što će doprinijeti ne samo ostvarivanju zahtjeva međunarodnih konvencija, već i konkretnom očuvanju vrijednih morskih ekosistema. Počela je i finalna faza nominacije prašumskih bukovih kompleksa NP „Biogradska gora“ za upis na UNESCO listu svjetske prirodne baštine, te se očekuje da će Crna Gora do sredine 2021. dobiti još jedno UNESCO prirodno područje".
Međutim, situacija u ovoj oblasti nije ni izbliza ovakva kakvom je želi predstaviti MORT.
Naime, trenutno se pod nacionalnom i međunarodnom zaštitom u Crnoj Gori nalazi oko 11,4 % teritorije, i to oko 13,4 % teritorije na kopnu i 0 % teritorije u moru a ne oko 20% kako se navodi u saopštenju MORT-a.
Na osnovu Nacionalne strategije biodiverziteta sa akcionim planom za period 2016-2020, koja je donijeta shodno obavezama iz Konvencije o biodiverzitetu, trebalo je da do 2020. zaštitmo 17% teritorije na kopnu, i 10% teritorije u moru. Ovdje treba napomenuti da je u 2014. urađena Studija izvodljivosti i dogovoreni plan za uspostavljanje marinskog zaštićenog područja Platamuni na koju MORT nije nikada dalo stručno mišljenje. Takođe, u 2016. je urađena Studija zaštite i uspostavljanje zaštićenog prirodnog dobra na području Sinjajevina, ali zakonska procedura uspostavljanja ovog zaštćenog područja nije sprovedena do kraja iako je Prostornim planom Crne Gore do 2020. područje Sinjajevine prepoznato kao područje koje je potrebno staviti pod zaštitu u kategoriju regionalni park odnosno park prirode.
Da bi zaštita prirode i održivo korišćenje biodiverziteta bilo primenjivo u praksi neophodno je, pored stavljanja područja pod određeni nivo zaštite, uraditi i usvojiti studije zaštite ili studije revizije, imenovati upravljača za svako zaštićeno područje, uraditi planove upravljanja, sprovoditi permanentno monitoring stanja biodiverziteta u ovim područjima itd, i to sve shodno preuzetim međunarodnim obavezama u ovoj oblasti te Zakonu o zaštiti prirode.
Poražavajući pokazatelji u oblasti zaštite prirode i biodiverziteta, koji treba svakog da zabrinu, a koje s razlogom ne navodi MORT u svom saopštenje su da za 51 zaštićeno područje (od ukupno 73 zaštićena područja) ne postoji urađena studija zaštite. Za veliki broj zaštićenih područja, među kojima su gotovo sve zaštićene plaže, ne postoje podaci o granicama, ciljnim staništima i vrstama za ova zaštićena područja što dovoljno govori o (ne)radu u ovoj oblasti. Shodno Zakonu o zaštiti prirode za ova područja je neophodno uraditi studije revizije. Takođe, 29 zaštićenih područja nema imenovanog upravljača; dok za 64 zaštićena područja nije urađen plan upravljanja. Sve navedene brojke dovoljno govore o vrlo zabrinjavajućem stanju u oblasti zaštite prirode i biodiverziteta te o (ne)posvećenosti i ne(radu) nadležnih institucija kada je u pitanju zaštita prirode i to u Ustavom deklarisanoj ekološkoj državi Crnoj Gori.
Neodgovoran odnos dosadašnjih vlasti i nadležnih institucija je evidentan i u odnosu na zaštitu i upravljane međunarodno zaštićenim područjima kroz nepoštovanje i nesprovođenje ciljeva i odredbi ratifikovanih konvencija kao npr. Ramsar konvencije, Bernske konvencije, Konvencije o biodiverzitet itd.
Svi se dobro sjećamo sjednice Savjeta Evrope u Strazburu, održane krajem novembra 2018, na kojoj su usvojene preporuke Bernske konvencije o obustavljanju gradnje Porto Skadar lejk i Bijelog sela u nacionalnom parku “Skadarsko jezero”, koje ima i međunarodni status zaštite kao Emerald i Ramsar područje; te da se na ovoj lokaciji mora primjeniti zona stroge zaštite bez mogućnosti izgradnje objekata. Problemi i primjeri devastacije UNESCO zaštićenog područja Kanjona rijeke Tare i NP “Durmitora” su nažalost stalni. Ovakav odnos vlasti i nadležnih institucija mogao bi dovesti do brisanja ovog područja sa UNESCO liste zaštićenih područja.
Takođe, ako se nastavi dosadašnja praksa i realizacija određenih projekata u gotovo svim zaštićenim područjima - za koje ne postoji odobrenje koje je zasnovano na stručnoj analizi i procjeni uticaja projekata na zaštićeno područje uz poštovanje međunarodnih i nacionalnih standard u ovoj oblasti - postoji velika mogućnost da će se izgubiti prirodne vrijednosti zbog kojih su određena područja dobila status zaštićenih područja.
Problema u oblasti očuvanja i održivog korišćenja biodiverziteta ima prilično što se može vidjeti na osnovu datih pokazatelja. Ono što čeka novu Vladu, u kojoj će participirati URA koja je članica Zelenih Evrope, a odnosi se na očuvanje i održivo korišćenja biodiverziteta i ispunjavanja obaveza u okviru poglavlja poglavlja 27, jeste reorganizacija i profesionalizacija institucija u ovoj oblasti; uspostavljanje adekvatne saradnje između nacionalnih institucija, lokalnih sekretarijata za zaštitu prirode i životne sredine, upravljačka za zaštićena područja i nevladinog sektora; izrada stategija, studija, planova upravljanja i drugih dokumenata koja će biti usklađena sa ciljevima i obavezama iz međunarodno prihvaćenih konvencija, EU direktiva, strategija itd.
Implementacija standard kroz instutucionalan, stručan i profesionalan odnos prema očuvanju i održivom korišćenju biodiverziteta jedino će obezbijediti strateški put Crne Gore kao evropske i ekološke države.
Autorka je samostalna savjetnica i istraživač u mikologiji u Agenciji za zaštitu prirode i životne sredine
Bonus video:
