Nešto više od polovine ukupnog broja elektronskih ličnih karata koje je Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) izdalo u protekle četiri i po godine verifikovano je kod Fonda za zdravstveno osiguranje (FZO).
“Broj ličnih karata koje su kod Fonda za zdravstveno osiguranje verifikovane u zdravstvenu knjižicu, na nivou Crne Gore, je 142.792”, rekli su “Vijestima” iz FZO, na čijem je čelu Vuk Kadić.
Taj podatak i jedini je koji neka državna institucija saopštava javnosti u vezi sa brojem elektronskih ličnih karata koje su “aktivne”, odnosno su aktivirani digitalni sertifikati na njima.
Sagovornici “Vijesti” upućeni u temu navode da bi praćenjem aktiviranih sertifikata država mogla da, uz analitiku, te podatke koristi u cilju unapređenja servisa.
Takav podatak, međutim, ne saopštavaju iz resora unutrašnjih poslova, na čijem je čelu Danilo Šaranović, a koji građanima izdaje lična dokumenta. Podatak koji komunicira to Ministarstvo je broj izdatih ličnih karata, a kako su nedavno kazali “Vijestima”, od juna 2020. godine do 4. decembra ove, izdali su 346.842 elektronske lične karte.
Da ne znaju koliko je među izdatim ličnim karatama i onih koje su “aktivne” i da je nemoguće da takav podatak uopšte imaju rekli su više puta, ranije u izjavi za dnevne novine “Vijesti”, te prije nekoliko dana, gostujući u “Bojama jutra”, jutarnjem programu Televizije “Vijesti”.
“Mi kao MUP ne možemo da znamo i da imamo taj podatak, i ne možemo da znamo koliko je lica zapravo aktiviralo sertifikate. Vi kad podnesete zahtjev za ličnu kartu i kad je preuzmete, dobijate sigurnosnu kovertu u kojoj se nalazi uputstvo o aktivaciji i u kojoj se nalaze pristupne lozinke, PIN i PUK. Mi kao MUP nemamo pristup tim podacima, to su podaci koji mogu i smiju biti poznati isključivo imaocu LK i mi, shodno tome, ne aktiviramo u MUP-u sertifikate, niti se sertifikati aktiviraju na portalu, oni se aktiviraju lokalno, na računaru imaoca lične karte”, rekla je nedavno u “Bojama jutra” Aleksandra Džankić, službenica u Direkciji za lične isprave i prebivalište u MUP-u Crne Gore.
Slično su dnevniku “Vijestima” kazali i 2022. godine. Tada su rekli da u cilju zaštite i bezbjednosti podataka koji su sadržani u koverti koju građanin dobija prilikom preuzimanja elektronske lične karte, a koja sadrži PIN/PUK, službenici u filijalama MUP-a ne mogu da aktiviraju građanima sertifikate:
“Jer bi na taj način došli u posjed navedenih podataka. Službenici ovog Ministrastva pružaju sve neophodne informacije građanima, u cilju objašnjenja procedura, dok je građanima dostupan i kontakt telefon ovog Ministarstva na kom se mogu informisati i dobiti objašnjenje za sve neodumice u vezi sa aktivacijom sertifikata”.
MUP je sa izdavanjem “pametne”, elektronske lične karte počeo 2020. godine, na osnovu Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o ličnoj karti. Bilo je predviđeno da to bude 30. marta 2020, ali je početak izdavanja nove lične odložen do ljeta iste godine, u cilju sprečavanja širenja epidemije koronavirusa.
U odnosu na staru ličnu, elektronska je “pametna”. I jedna i druga mogu da se koriste i za identifikaciju u fizičkom svijetu. Elektronsku ličnu je, međutim, moguće koristiti za dokazivanje identiteta u onlajn i digitalnom prostoru, a moguće je i da građani, koristeći je, digitalno potpišu dokumenta.
Da bi bilo moguće koristiti sertifikate sa eLK, taj dokument je neophodno aktivirati. Lična karta koju izdaje MUP Crne Gore aktivira se provlačenjem kroz čitač kartica.
Za aktivaciju neophodno je unijeti podatke koji se, u sigurnosnoj koverti, dobiju prilikom preuzimanja tog dokumenta - PIN/PUK.
Tim podacima pristup ima - ili bi trebalo da ima - isključivo korisnik eID kartice. To je, ujedno, argument koji MUP-a navodi kada tvrde da oni ne mogu da u ime građana aktiviraju sertifikate na ličnoj karti.
Iz resora unutrašnjih poslova nikad nisu komentarisali to što zaposleni u FZO građanima aktiviraju sertifikate na ličnoj karti, ni ukazali na bilo koji način da je to sporno, ukoliko jeste.
To nije učinila ni bilo koja druga državna institucija, ni vladin resor.
Sertifikate koji se nalaze na eLK izdaje i validira sertifikaciono tijelo. Na vebsajtu Vlade, na podstranici koja se odnosi na MUP, postoji cijelo poglavlje “Certifikati”, u kojem su navedene opšte informacije o sertifikatima, procedurama za suspenziju i opoziv, kao i okolnosti u kojima se opoziva sertifikat, opisano je i šta je sertifikat za elektronsku identifikaciju, kvalifikovani sertifikat za kvalifikovani digitalni potpis - dva sertifikata koji se nalaze na eLK.
Na istoj stranici, stoji da postoje dva sertifikaciona tijela MUP-a, MNE eID Root CA, korijensko sertifikaciono tijelo namijenjeno za izdavanje sertifikata podređenim sertifikacionim tijelima, i MNE eID CA1, podređeno sertifikaciono tijelo za izdavanje sertifikata za kvalifikovani elektronski potpis i sertifikata za elektronsku identifikaciju na elektronskim ličnim kartama građanima.
Stare lične karte važe najduže do kraja marta 2025. Za izdavanje nove lične plaća se taksa od pet eura. Korisnici nove lične koji zaborave i/ili izgube podatke PIN/PUK, kako su ranije rekli iz MUP-a, moraju podnijeti zahtjev za izdavanje novog dokumenta, jer MUP Crne Gore, za razliku od država poput Srbije, Hrvatske, Slovenije, Estonije... ne vrši deblokadu kartice.
Kad broj zdravstvene više ne važi
Lične karte koje su verifikovane kod Fonda za zdravstveno osiguranje koriste se u zdravstvenom sistemu umjesto zdravstvene knjižice.
To znači i da se broj elektronske - nove lične karte, unosi na portal ezdravlje.me, jer broj zdravstvene više nije validan za prijavu na sistem.
Predviđena i post-personalizacija podataka
Crnogorska eLK, navodi se na vebsajtu Vlade (gov.me), ima sve funkcionalnosti evropske kartice građana, “što je čini interoperabilnom i prikladnom za korišćenje u elektronskom poslovanju na nacionalnom i evropskom nivou”.
MUP je u maju 2023. objavio javni poziv za nabavku održavanja sistema za identifikaciona dokumenta i blanko obrazaca, kada je, pored ostalog, nabavljeno 300 hiljada blanko obrazaca eLK.
Prema specifikaciji, nabavljene kartice, pored ostalog, trebalo bi da podržavaju post-personalizaciju, što se, prema nezvaničnom pojašnjenju stručnjaka, odnosi na dopunu ili ažuriranje podataka na čipu identifikacionog dokumenta, nakon što su osnovni podaci korisnika već upisani tokom inicijalne izrade dokumenta. Tako, dodaju, post-personalizacija uključuje i aktivaciju digitalnih sertifikata...
Prema specifikaciji javne nabavke, “sistem za post-personalizaciju je realizovan u okviru CDMS ili je integrisan sa CDMS”.
“CDMS osigurava upravljanje podacima o dokumentima, evidenciju o svim izmjenama i radnjama koje su izvršene na dokumentima, praćenje procesa personalizacije i post-personalizacije”, pojašnjava nezvanični izvor i dodaje da se sve izmjene rade “na siguran način putem enkriptovane komunikacije”, kao i da takav “sistem može pratiti aktivaciju digitalnih sertifikata na ličnoj karti, pod uslovom da je tehnički implementiran sa odgovarajućim funkcionalnostima i procesima”.
Bonus video:
